پهپاد بر باد؛ امنیت نیت ما

روزهایی را به خاطر دارم که هیچ‌گاه گرد فراموشی بر چهره دردناک آن نخواهد نشست، روزهایی که سهم ما دهه پنجاهی‌ها جز اضطراب و بازی در میدان خصومت بدخواهان، ارمغانی دیگری برای‌مان نداشت. بازی‌های کودکان‌مان بوی باروت، لاشه موشک و بمب، شیشه‌های چسب‌زده، آژیر خطر، خاموشی‌های طولانی شب‌هایی که با ترس گذشت و غیره می‌داد اما با همه این اوصاف خود را به «کوچه علی چپ» زدیم تا در روزهایی که بویی از امنیت نداشت، امین خانواده باشیم.

سال‌ها است که از طنین‌انداز شدن صدای آژیر خطر گذشته و دیگر پناهگاهی برای پناه گرفتن وجود ندارد. شیشه‌های‌مان دیگر چسب ندارد و می‌توان همه جا را بدون اضطراب نگریست. دیگر دست‌های لرزان پدرم را که با زمزمه زیر لب به آسمان چشم دوخته بود، بر روی شانه‌هایم احساس نمی‌کنم و امروز این اضطراب جای خود را به آرامشی داده است که از پس خروارها نگرانی سر باز زده و هر بار که نگاهم می‌کند، با خود می‌گویم می‌توان سختی‌های امروز را زیر آوارهای دهه شصت مدفون کرد.

امنیت؛ آرزوی بزرگ بزرگ‌ترها

بی‌تردید وقتی از واژه امنیت سخن به میان می‌آید، شاید کسانی با شنیدن این عبارت به فکر فرو می‌روند که نبود آن باعث شده است تا برگی از دفتر زندگی‌شان پاره، مچاله، فرسوده، خط‌خطی و یا سیاه شود. هنوز در خاطر ما دهه پنجاهی‌ها، امنیت واژه‌ای است که با سایر نداشته‌های‌مان عجین شده است. تنها واژه‌ای که می‌توان از دوران کودکی به نیکی از آن یاد کرد؛ سادگی، صمیمیت، با هم بودن، شب‌نشینی‌های مداوم، کوچه‌های خاکی، خستگی بعد از بازی و البته بمبارانی که هر از چندگاهی ترمز قطار زندگی را می‌کشید.

امنیت به مفهوم کلی، آزادی و رهایی از ترس و خطر و احساس ایمنی از هرگونه تهدید، یکی از نیازهای اولیه و اساسی انسان‌ها از آغاز زندگی اجتماعی بوده است. ایده «امنیت انسانی» که در آن آحاد جامعه بشری، حریم خویش را از هرگونه تعرض و تهدیدی، آزاد، رها و ایمن حس کنند؛ آرمان والایی است که انسان‌ها همواره در انتظار نیل به آن هستند، به طوری که از منظر حضرت علی (ع)، امنیت به مثابه گواراترین نعمت، مایه رفاه زندگی و یکی از اهداف ذاتی و ماموریت‌های اساسی حکومت اسلامی است.

هر چند مفهوم امنیت مانند سایر مفاهیم اساسی و رایج در علوم انسانی نظیر صلح، عدالت و آزادی در معرض تفسیرها و تعبیرهای گوناگون بوده است، مع‌الوصف در مقایسه با مفاهیم دیگر، دارای ادبیاتی فقیر و عقب‌افتاده و مفهومی نحیف و لاغر است و فاقد معنای روشن، واضح و مورد اجماع همگان است، به طوری‌که «آنتونی پیتر بوزان» نویسنده انگلیسی، امنیت را مفهومی توسعه‌نیافته می‌داند که «دچار طاعون ابهام است» و این طاعون، آرزوی بزرگ بزرگ‌ترها در روزگار طمع‌کاری دیگران به این مرز و بوم بوده است.

ابزارهای امنیتی ایران از گذشته تا امروز

حال این سئوال مطرح است که آیا در قرن حاضر، جوامع به دنبال جنگ سخت نیستند و یا اینکه ابزارهای امنیتی کشورها ارتقا پیدا کرده و صرفه اقتصادی جنگ را کاهش داده است و یا به طور کلی جنگ سخت جای خود را به مولفه‌های دیگر داده است که عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی زنجان در پاسخ به این سئوال می‌گوید: ایران در ابعاد نظامی به پیشرفت‌های خوبی دست یافته که یک طرف قضیه ما هستیم که این موضوع را اعلام می‌کنیم و آن روی سکه دیگرانی هستند که ما را رصد می‌کنند.

اصغر پرتوی می‌افزاید: وقتی که ما می‌بینیم طرف مقابل تن به برجام می‌دهد، ارزش برجام را باید از اینجا بفهمیم که چقدر دشمنان درجه یک ایران، از جمله بن سلمان، نتانیاهو و ترامپ که در مقطع اخیر دشمنی آشکار و وقیحانه‌ای با ایران دارند، به دنبال این بودند که برجام سر نگیرد و بعد از اینکه سر گرفت، به دنبال بر هم زدن برجام بودند و در نهایت با روی کار آمدن ترامپ این اتفاق تا حد زیادی افتاد و آمریکا یک‌جانبه از برجام بیرون رفت، هر چند برجام هنوز به صورت نصفه و نیمه، باقی مانده است.

این دکترای علوم سیاسی با یادآوری اینکه این موضوع نشان می‌دهد که برجام به نفع ایران بوده و ما در بحث برجام چه چیزی به آن‌ها دادیم، یعنی تیم اوباما و اروپایی‌ها در برجام به دنبال چه چیزی بودند، تصریح می‌کند: در واقع آن‌ها یک دستاورد در برجام به‌دست آوردند و آن این بود که مطمئن شوند که ایران به بمب هسته‌ای دست پیدا نمی‌کند و این در حالی است که استفاده‌های دیگر از انرژی هسته‌ای را در برجام پیش‌بینی کرده بودیم و برجام محدودیت خاصی برای ایران ایجاد نکرده و اگر محدودیت‌هایی نیز وجود دارد، زمان‌دار است.

سلاح هسته‌ای نه؛ دانش هسته‌ای بومی

اکثر کارشناسان بر این موضوع متفق‌القول هستند که تنها دستاوردی که تیم مقابل از برجام به دنبالش بود و به دست آورد، این بود که اطمینان خاطر پیدا کنند که ایران بمب هسته‌ای نداشته و یا در صدد ساخت بمب هسته‌ای نیست و این نشان‌دهنده آن است که ایران به یک مرحله‌ای رسیده که در اختلافی که با کشورهای قدرتمند جهان پیدا می‌کند، می‌تواند از لحاظ نظامی کاملا توازن را به نفع خود برقرار کند و یکی از قدرت‌های اصلی کشورهای قدرتمند، داشتن سلاح هسته‌ای است.

این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه طرف مقابل متوجه این موضوع شده است که ایران به این آستانه رسیده و اگر اراده کند، می‌تواند صاحب بمب هسته‌ای شود و به همین خاطر به برجام تن در دادند، ادامه می‌دهد: با وجود اینکه ما قبلا اعلام کرده بودیم، طبق اعتقاداتی که داریم و فتوای مقام معظم رهبری که بارها اعلام شد، بمب هسته‌ای نمی‌خواهیم، منتهی طرف مقابل به ما اطمینان نمی‌کرد و می‌خواست رصد عینی و دقیق داشته و برای‌شان اطمینان‌آور باشد که ایران بمب هسته‌ای نداشته و نمی‌سازد.

پرتوی با تاکید بر اینکه همه این‌ها نشان‌دهنده آن است که ایران در این عرصه به قدرت خوبی دست یافته و علم و دانش این عرصه را بومی کرده و به جایی وابسته نیستیم، اظهار می‌کند: این بومی بودن دانش هسته‌ای بسیار ارزشمند بود و در همان اثنی که در برجام مذاکره می‌شد، اوباما از طرف تندروهای آمریکا تحت فشار بود و رئیس‌جمهور وقت آمریکا این جمله را به صراحت بر زبان آورد که «اگر ما می‌توانستیم پیچ و مهره‌های هسته‌ای ایران را جمع می‌کردیم و می‌بردیم» و این نشان از تسلیم شدن طرف مقابل داشت.

ارتقاء امنیت در سایه پیشرفت‌های نظامی

از دیدگاه استراتژیک، امنیت ارتباط مستقیم با دانش و تخصص در صنایع دفاعی دارد؛ بنابراین اگر کشوری از این تخصص بی‌بهره و حتی کم‌بهره باشد، در عرصه دفاعی دچار وابستگی و آسیب‌های ناشی از آن خواهد شد. یکی از عناصر تشکیل‌دهنده اقتدار دفاعی، حفظ و ارتقای ظرفیت‌های دفاعی و بازدارندگی نظامی متناسب با سطح و نوع تهدیدها است. در عین حال یکی از مولفه‌های مهم از دیدگاه نظام جمهوری اسلامی برای گسترش صنایع دفاعی و قدرت بازدارندگی، توجه به اخلاق در عرصه نظامی است.

به همین دلیل در حرکت رو به جلوی ایران در عرصه تقویت توان دفاعی، محدودیت‌هایی وجود دارد و از جمله سلاح کشتار جمعی همچون شیمیایی و هسته‌ای، بر اساس مبانی اعتقادی و دینی در ایران ممنوع است. این اصول مبانی اقتدار نظامی جمهوری اسلامی ایران را تشکیل می‌دهد. اقتداری که به کابوس قدرت‌های زورگو و به‌ویژه آمریکا بدل شده است. همه این‌ها نشان‌دهنده آن است که ایران یک وزنه و قدرت است و اگر غیر از این بود، دیگران بر روی ایران این‌گونه متمرکز نمی‌شدند.

عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی زنجان در تکمیل صحبت‌های خود، یادآور می‌شود: بعد از روی کار آمدن ترامپ، وی بدون اغراق ده‌ها بار این اصطلاح را بر زبان آورد که برجام توافق بسیار بدی است که با ایران اتفاق افتاده و چون در انتخابات قول داده بود، برای اینکه مجدد رأی بیاورد، مجبور شد وعده خود را عملی کرده و از برجام خارج شود. اما بارها اعلام کرد که قصد دارد با ایران وارد مذاکره شود و این نشان می‌دهد که در اصل باز دنبال این است که به نوعی برجامی را که به نام ترامپ تمام شود، دوباره رونمایی کند.

تهدیدات امروز؛ محک قدرت نظامی ایران؟

تحلیل‌های متفاوتی از تهدیدات امروز آمریکا علیه ایران وجود دارد که در رسانه‌ها نیز به آن اشاره شده است. اصغر پرتوی معتقد است که یک تحلیل که تحلیل خود آمریکایی‌ها است، این است که آمریکا به دنبال این بوده که سیستم پدافند هوایی ایران را محک بزند و به نظر می‌رسد که آمریکایی‌ها در خصوص پدافند هوایی ایران اطلاعات دقیقی ندارند و به دنبال آن هستند که ببینند این سیستم واقعا چقدر قدرت داشته و کارآمد است و گزارشی که یکی از مقامات پنتاگون داده بود، بحث را به همین سمت سوق داده بود.

یک استادیار روابط‌ بین‌الملل نیز در این‌خصوص به این نکته اشاره می‌کند که ایالات متحده آمریکا به فهم درست از قدرت دفاعی و نظامی ایران پی برده است و نیازی به محک زدن آن ندارد. تلقی من این است، زمانی‌که نیروی سپاه قدس به نقش‌آفرینی قدرتمندانه در دفع داعش در عراق و سوریه پرداخت و یا زمانی که در چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی از کارخانه مدرن موشک‌سازی خود رونمایی کرد، به شناخت درست به قدرت جمهوری اسلامی ایران دست یافت.

سیدفرشید جعفری با تاکید بر اینکه آمریکا در برهه کنونی گرفتار یک نوع سردرگمی در سیاست خارجی خود در مورد ایران شده است، ادامه می‌دهد: باید بپذیریم که قدرت ایالات متحده از قدرت دستوری به قدرت توصیه‌ای کاهش پیدا کرده است. تیر خلاص را ایران در سرنگون کردن پهباد فوق‌پیشرفته زد. عقلانی به نظر نمی‌رسد که ایالات متحده از یک پهباد فوق‌پیشرفته برای محک قدرت ایران اسلامی استفاده ‌کرده و بعد شاهد سرگونی آن باشد و مشروعیت نظامی خود را از دست دهد و باید دید هدف اصلی آمریکایی‌ها از این اقدام چه بوده است.

امنیت اقتصادی؛ روی دیگر سکه

امنیت بر شرایط اقتصادی تاثیر می‌گذارد و شرایط اقتصادی نیز در تامین امنیت نقش دارد. برای نمونه در فضایی امن، تمایل به سرمایه‌گذاری بالا خواهد رفت. همچنین اگر شرایط اقتصادی بیش از اندازه بد شود، امنیت ملی به خطر خواهد افتاد. البته ناامنی فقط شامل جنگ، ترور و جنگ داخلی نمی‌شود. اگر سرمایه سرمایه‌گذاران در امان نباشد، اگر امنیت شغلی وجود نداشته باشد و یا اگر تورم بیش از اندازه بالا برود نیز، امنیت کشور به خطر خواهد افتاد؛ بنابراین روی دیگر این سکه، امنیت اقتصادی است.

امنیت اقتصادی از دیگر شاخصه‌های امنیت است. داشتن امنیت شغلی، تورم و بیکاری کنترل‌شده، تامین مداوم کالاهای اساسی و داشتن زیرساخت‌های استراتژیک می‌تواند امنیت مالی مردم را تضمین کند و به آن‌ها احساس یک زندگی امن بدهد. دولت‌ها در فضای امن، بهتر و راحت‌تر می‌توانند سیاست‌های مالی خود را اجرا کنند. اگر مردم احساس امنیت نکنند پول خود را به بازار سرمایه وارد نخواهند کرد. آن‌ها در بانک‌ سرمایه‌گذاری نمی‌کنند، بیمه نمی‌خرند و در بازار بورس فعالیت نخواهند کرد.

امروز آن‌هایی که به مقابله با ایران ایستاده‌اند، کاملا به این موضوع واقف‌ هستند که ناامن کردن عرصه اقتصادی می‌تواند امنیت ملی را نیز خدشه‌دار کند، بنابراین در تلاش هستند تا این روی سکه را نیز محک جدی بزنند. در تعریف امنیت اقتصادی، اینکه سیستم‌های اقتصادی تا چه حد موفق می‌شوند تا از مردم در برابر انواع فشارهایی که خارج از کنترل آن‌ها است حفاظت کنند، یک معیار بنیادین است. نباید فراموش کنیم که امروز ایجاد امنیت همانند درختی است که شاخ و برگ‌های زیادی به خود گرفته و محدود به امنیت مرزها نیست.

فضای مجازی؛ امنیتی خارج از مرزها

امروزه امنیت در فضای مجازی با توجه به رشد تکنولوژی و تجارت الکترونیک بسیاری از خدمات و امکاناتی که در دنیای مجازی فراهم شده، بیش از پیش اهمیت پیدا کرده است. حال با گسترش این فضا برخی افراد فرصت‌طلب با نفوذ در وب‌سایت‌ها سعی در سرقت اطلاعات شخصی افراد دارند، برخی دیگر نیز با ایجاد صفحات جعلی درگاه‌های پرداخت بانک‌ها در پی سرقت اطلاعات کارت‌های بانکی افراد هستند، از همین‌رو نیاز است تا یک کاربر به امنیت در فضای مجازی توجه داشته باشد.

در برهه کنونی که فضای مجازی در اکثر جوامع رسوخ پیدا کرده و مرزها را درنوردیده است، به نظر می‌رسد مراقبت از مرزها به سبک گذشته پاسخ‌گو نیست و باید در حوزه فضای مجازی نیز که بدون مرزبندی، اطلاعات مختلف تبادل می‌شود، لزوم این نوع مراقبت احساس می‌شود. به طور کلی اهمیت امنیت در فضای مجازی چیست و سئوالاتی از این قبیل که عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی زنجان در این‌خصوص می‌گوید: شما به محض ورود به فضای مجازی از یک شهروند ملی به یک شهروند جهانی تبدیل می‌شوید.

سیدفرشید جعفری می‌افزاید: در چارچوب مفهوم شهروند جهانی، مرزهای ملی و سیاسی معنای خود را از دست می‌دهند، از همین‌رو هر آنچه که پسوند ملی را دارد، به کنار می‌رود اما فضای مجازی مرزهای هویتی را مورد تهدید قرار نمی‌دهد، بلکه فرصتی است برای تعمیق عناصر هویتی تمدن‌های بزرگ بشری، از جمله تمدن اسلامی ـ شیعی که با ساختار و ماهیت نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران نیز سازگار است، اما این تعمیق زمانی به عنوان یک فرصت قلمداد می‌شود که فضای مجازی خالی از اندیشه اسلامی شیعی نباشد.

پهباد بر باد؛ امنیت نیت ما است

در عرصه هسته‌ای و نظامی، تحولات چند سال اخیر ایران همه را به این یقین رسانده‌ است که ما در این عرصه صاحب قدرتی شده‌ایم و برجام نیز این قدرت را محدود نکرده است. در سایر عرصه‌ها نیز از جمله قدرت موشکی، ایران به جایگاهی رسیده است که دیگران خواستار مذاکره در این حوزه با ما هستند . ما به لحاظ برخورداری از قدرت نظامی به پیشرفتی دست یافته‌ایم که توانسته است در ارتقای امنیت ما موثر واقع شود. امنیتی که امروز همه ما باید قدردان آن باشیم و از آن پاسداری کنیم.

آن‌هایی که ایران مقتدر را برنمی‌تابند، معتقدند که نسل امروز، نسلی است که تحمل سختی‌ها را به واسطه نوع تربیت والدین‌شان که متحمل سختی شده‌اند، ندارد، بنابراین می‌توان ایران را بدون حضور در عرصه جنگ سخت و حتی جنگ‌ نرم، در عرصه اقتصادی از پای درآورد و به کشوری تبدیل کرد که نسل امروز خواهان تغییرات اساسی در ساختارهای مختلف نظام باشد اما در آن روی سکه، جوانان همین نسل هستند که باعث شدند تا طرف‌های مقابل با ما بر سر میز مذاکره نشسته و نقشه‌های شوم جنگ اقتصادی را شکست خورده ببینند.

من یک دهه پنجاهی هستم. با خاطراتی چون ایستادن در صف‌های طولانی نان، شیر و اقلام دیگر، نسلی که به قطعی برق عادت داشت، نسلی که باید آب را در تانکرها ذخیره می‌کرد، نسلی که به دنبال ماشین کپسول پرکنی می‌دوید تا با کپسول خالی عوض کند، نسلی که به جای بادبادک‌ها، جنگنده‌های دشمن در آسمانش جولان می‌داد، نسلی با قلک‌های پر برای جبهه‌ها و هزاران خاطره‌ای که اگر امروز برای نسل حاضر تعریف کنیم، باورش برای آن‌ها که در روزگار اینستاگرام و تلگرام، عمر خود را سپری می‌کنند، غیرقابل باور خواهد بود.

آنچه که نسل امروز برای آیندگان خود به یادگار خواهند گذاشت، هیچ‌کدام از خاطرات بچه‌های دهه پنجاه نیست. آن‌ها خواهند گفت که آسمان ایران برای پهبادهایی که بر باد رفت، دیگر برای بدخواهان این کشور امن نیست. اگر فشار اقتصادی شدیدی را تحمل کردیم، اما اجازه ندادیم که دفتر خاطرات‌مان پر از آرزوهای پراضطراب دهه پنجاهی‌ها باشد. ما در کنار دهه پنجاهی‌ها دفتر پرافتخار ایران اسلامی را ورق زدیم تا دشمن گمان نکند که نسل امروز، نسلی نیست که بتواند از ارزش‌های خود پاسداری کند. ما برای همه کارهای‌مان نیت داشتیم و نیت ما داشتن امنیت بود.

یوسف قزلباش، خبرنگار ایسنا (منطقه زنجان)

انتهای پیام