از دار تا قالی

اما گلیم قدمتی فراتر از اینها دارد و طبق مستندات، قدمت گلیم هرسین ۳ تا ۵ هزار سال تخمین زده‌ شده است. با وجود داشتن قدمت و مزیت‌های بسیاری که بافندگی فرش و گلیم در استان دارد، هنوز در اول راه توسعه این هنر صنعت هستیم. بافندگان برای تامین معیشت خود در مشقت هستند و بازار این صنایع‌ دستی کهن کم‌رمق است.

استان کرمانشاه با داشتن هنرمندانی توانمند در عرصه‌های فرش و گلیم، فراهم بودن مواد اولیه طبیعی مورد نیاز فرشبافی در استان از جمله پشم و الیاف، روییدن گیاهان طبیعی برای رنگرزی و همچنین با داشتن صنعت بافندگی و ریسندگی سنتی و تاریخی در کنار تکنولوژی صنعت بافندگی و ریسندگی هنوز نتوانسته است اقتصاد فرش و گلیم را شکوفا سازد. یکی از بافندگان چیره‌دست فرش مدعی است فرش و گلیم استان باید از دهه‌های گذشته که تعاونی فرش برقرار بود، سر و سامان می‌یافت و به حمایت از بافندگان ادامه می‌داد تا افرادی سودجو همچون صاحب مکتب فرش و گبه و گلیم کرمانشاهیان قدرت نگیرند.

مشکلات تهیه مواد اولیه

یک مربی فرشبافی که صاحب کارگاه کوچکی در راسته بازار کرمانشاه استۀ در ادامه از مشکلات تهیه مواد اولیه می‌گوید و می‌افزاید: تهیه پشم مناسب با انواع رنگ‌ طبیعی در استان ما کمیاب است و به ناچار پشم را از استان‌های همدان، قم و اصفهان می‌خریم و این مساله سبب افزایش نرخ مواد اولیه برای بافنده می‌شود. «الناز امیری» با اشاره به نداشتن ثبات بازار فرش می‌افزاید: بافندگان گاهی دستمزد خود را یک سال پس از بافت فرش تحویل می‌گیرند و تا خرید و فروشی نباشد، مزد زحماتشان را نمی‌گیرند. علاوه بر آن قدرت خرید مواد اولیه را برای بافت فرش دیگری هم نخواهند داشت.

مزیت فرش کرمانشاه مغفول مانده است

معاون صنایع کوچک شرکت شهرک‌های صنعتی کرمانشاه با اشاره به این‌که مزیت فرش این استان مغفول مانده است، درباره مشکلات پیش روی این صنعت می‌گوید: برای شکل‌گیری و توسعه فرش و گلیم استان در ۳ سال گذشته تلاش‌های بسیاری شده تا خوشه فرش استان شکل گیرد. مهم‌ترین رکن در این زنجیره خود بافندگان هستند که باید مطالباتشان را از ما بخواهند. «علیرضا محمدی» توجه به صنعت فرش را در میان صنایع استان مهم برمی‌شمرد و ادامه می‌دهد: خوشه شکل گرفته فرش و گلیم یک شبکه است که پشتوانه‌اش سرمایه‌های اجتماعی همچون بافندگان و پیشکسوتان عرصه فرش و گلیم استان است. در این شبکه که به چندین خوشه تقسیم شده، مسئولیت هر خوشه را فردی به عهده گرفته است.

دستاوردهای ایجاد خوشه فرش و گلیم

مدیر سابق خوشه فرش و گلیم دستباف استان کرمانشاه نیز می‌گوید: برای شکل‌گیری خوشه فرش و گلیم استان با همراهی بافندگان صاحب‌نام این صنعت تورهای تحقیقی و بازدیدی مختلفی برگزار کردیم و در نمایشگاه‌های متعدد داخلی و خارجی شرکت داشتیم. «صادق امیری» می‌افزاید: از سال ۹۵ تیم تحقیقاتی ما برای برنامه‌ریزی خوشه کار خود را آغاز کرد. انجام کارهای تخصصی طراحی با کامپیوتر، رنگرزی سنتی و صنعتی، برگزاری مسابقات طراحی و شناسایی طراحان بااستعداد، ایجاد حلقه ریسندگان و نشست با سرمایه‌گذاران را می‌توان جزو دستاوردهای شکل‌گیری این خوشه دانست. وی مدعی است اکنون ۸۸ واحد فعال با میزان اشتغال‌زایی هزار و ۷۵۰ نفر در استان وجود دارد که سالانه حدود ۱۲۰ مترمربع به ارزش تقریبی هر متر یک میلیون تومان فرش دستباف بافته می‌شود.

امیری از خروج پشم از استان نیز گله‌مند است و بیان می‌کند: به یک مرکز دائمی برای آموزش و نمایش فرش نیاز داریم که بتوانیم دانش‌آموختگان این رشته را جذب کنیم. از طرفی خروج مزیت پنهانی چون پشم از استان می‌تواند به اشتغال‌زایی کرمانشاه کمکشایانی کند.

لزوم تولید متناسب با نیاز بازار

یکی از تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرش استان اظهار می‌کند: ما نمی‌توانیم متناسب با نیاز بازار داخلی و خارجی فرش تولید کنیم. هنوز در مقابل فرش آذربایجان، قم و خراسان حرفی برای گفتن نداریم. البته در میزان تولید فرش دستباف انبوه کشورهای هند، چین، ترکیه و نپال پیشرو هستند. «علی اصغر طباطبایی» می‌گوید: پشم زیاد و کیفیت خوب بافت نقطه قوت فرش کرمانشاه است، اما باید بتوانیم با تکیه بر این نقاط قوت در نمایشگاه‌های داخلی و خارجی رقابت کنیم. ویژه‌بافی، تولید فرش در ابعاد متناسب با نیاز روز، رنگ‌بندی و طرح‌های خاص لازمه مشتری‌مداری و ایجاد ارزش افزوده فرش در صادرات است.

برنامه‌های عملیاتی برای توسعه فرش استان

نماینده اتحادیه صادرکنندگان و تولیدکنندگان فرش ایران با بیان این‌که اولین خوشه فرش ایران در استان خراسان جنوبی شکل گرفته است، می‌گوید: در بین همه خوشه‌های ایران، خوشه فرش و گلیم کرمانشاه در نوع خود بی‌نظیر است و این مدل طراحی شده به دلیل چند وجهی بودن در هنر، بافت و دقت مورد تایید بین‌المللی است. «حامد چمن» درباره برنامه‌های عملیاتی برای توسعه فرش استان می‌گوید: توسعه یک اتفاق است و اتفاق دست عاملان توسعه است. وقتی بیاییم آن چیزی را که هست شناسایی و نقاط ضعف و قوت را بیابیم و تقویت کنیم توسعه روی داده است. وی معتقد است: شبکه فرش کرمانشاه راهش را هوشمندانه و خوب رفته است و با ایجاد کنسرسیوم صادرات فرش کرمانشاه یک گام جلوتر از سایر شهرستان‌هاست.

کارشناسان و مسئولان حوزه فرش استان در قبال کارهای این چند سال اخیر احساس رضایت دارند، ولی هنوز اما و اگرهای توسعه‌نیافتگی فرش استان و زیان‌هایی که به دلیل بی‌توجهی به این حوزه شده گریبانگیر صنعت کم‌رمق فرش امروز کرمانشاه است، تا جایی که در روستاهای ما به‌ندرت دار قالی برپا می‌شود. دلیلش هم نبود بازار فروش است و زنان هنرمند فرشباف به علت نبود مواد اولیه باکیفیت، گرانی مواد اولیه، نبود بازار فروش که به‌موقع تولید را تبدیل به نقدینگی کنند، دست از بافتن فرش برداشته‌اند و نسل جدید هم با عبرت گرفتن از نسل قبل رغبتی به پیمودن این راه ندارد. ‌