عزاداری برای سفیر حسین (ع) ؛ آغاز فصل عشاق در دارالارشاد

رشته اذهان و افکار رهگذران که هر کدام در مسیری از رویدادهای روزمره زندگی سیر می‌کند به واسطه این نوحه زیبا بریده شده و در پیاده‌روهایی که همچون روزهای گذشته زیر تحرک ناشی از کسب و کار رفته فضایی سرشار از معنویت را جایگزین می‌کند.

شهر؛ پیچیدگی و مشکلات مختلف زندگی را یکپارچه فراموش می‌کند و به سان نوشدارویی که به جان یک انسان مبتلا به بیماری سخت می‌رسد موجی از اشتیاق و تحرک از خیابان‌های مرکزی تا کوچه و پس کوچه‌های باریک و خلوت آن را فرا می‌گیرد، اشتیاقی ساده‌گونه که این بار نه برای جنبه‌های ریز و درشت مادی زندگی بلکه برای پیشواز از یک مناسبت معنوی بسیار عظیم به وجود آمده است.

هرچند ورود انواع ابزارها و فناوری‌های پیشرفته ارتباطی، پیچیدگی شیوه زندگی و سختی‌های ناشی از آن در دنیای کنونی انسان‌ها را از تقویم مناسبت‌ها به دور کرده ولی مردم اردبیل مانند بسیاری از پیروان مکتب سیدالشهدا (ع) برای رسیدن ماه‌های عزاداری محرم و صفر روزشماری می‌کنند.

به قول شاعر مرثیه پرداز اردبیلی که می‌گوید " بولبول بیر ایل دوزر ائده گول فصلی زمزمه – دل خوشدی اول بهاره ؛ من اون گون محرمه – گول دوشسه یادیمه باخارام قاره پرچمه باخارام قاره پرچمه – دائم عزالی‌ام قاپوا گلمیشم حسین " یعنی : بلبل یک سال منتظر می‌ماند تا در فصل بهار به ترنم درآید – اون به بهار دلخوش کرده است و من به محرم – هنگامیکه به یاد گل می‌افتم و دلم هوس گل می‌کند به پرچم مشکی عزای حسین (ع) می‌نگرم برای همیشه عزادارم و برای دوای دردهایم به آستانه‌ات آمده‌ام ای امام حسین.

پیروان مرام حضرت اباعبدالله الحسین (ع) در اردبیل که همه ساله با سوگواری و ریختن اشک برای سفیر صادق و باوفای آن امام ظلم ستیز که به روایتی روز نهم ذی الحجه در کوچه و پس کوچه‌های شهر کوفه مظلومانه به شهادت رسید به پیشواز عزاداری‌های محرم می‌روند از عصر امروز نیز صحنه‌های باشکوهی از عشق و ارادت قلبی خودشان را به اهل بیت (ع) به تماشا گذاشته‌اند.

عزاداری‌های ماه محرم در اردبیل که به خاطر پیشینه غنی مذهبی و تاریخی خود از گذشته‌های دور به القاب گرانسنگی مانند دارالارشاد ؛ دارالایمان ؛ دارالامان و دارالعرفان شهرت دارد از هشتم ماه ذی الحجه یعنی شب شهادت حضرت مسلم بن عقیل و ۲۱ روز زودتر از آغاز محرم شروع می‌شوند.

در تاریخ دقیق شهادت حضرت مسلم بن عقیل سفیر امام حسین (ع) تفاوت‌هایی در میان مورخان وجود دارد و ابن جوزی و طریحی ، شهادت مسلم را در روز نهم ذی الحجه و دینوری و واعظ کاشفی آن را در روز سوم ذی الحجه می‌دانند.

در هر حال جمع زیادی از عاشقان مکتب اهل بیت (ع) در اردبیل در روز نهم ذی الحجه و شب همین روز برای حضرت مسلم بن عقیل مراسم عزاداری باشکوه برپا می‌دارند و با سوز و گداز خویش جلوه های معنوی زیبایی از عشق حسینی را در اردبیل به تماشا می‌گذارند.

دروازه (عالی قاپو) در اردبیل محله‌ای هست که اهالی آن به اباعبدالله الحسین (ع) و یاران باوفایش عشق فراوان می‌ورزند و همه ساله مراسم‌ عزاداری را گسترده تر و متفاوت تر از سایر محله‌های این شهر برپا می‌دارند

عالی قاپو که در مجاورت مجموعه باستانی بقعه و مدفن شیخ صفی الدین اردبیلی؛ شاه اسماعیل صفوی و جمع زیادی از عارفان و سالکان عصر صفویه و نیز محله شهیدگاه به عنوان مکان دفن ده‌ها نفر از شهیدان جنگ چالدران قرار دارد از معدود محله‌های اردبیل هست که از گذشته های دور در عصر و شب سالروز وفات حضرت مسلم بن عقیل (ع) به همراه عزاداران مساجد محله های تابعه خود شامل سلیمانشاه ، منصوریه (تکیه منصور) ، باغمیشه ، خاتم النبیین ، معجز ، جعفریه ، اکبریه ، قاسمیه ، ملاهادی ، میرزا بخشعلی ، کرداحمد و چند محله فرعی دیگر دسته عزاداری عظیمی را تشکیل داده و در ماتم سفیر صادق حضرت اباعبدالله الحسین (ع) رهسپار کوچه و بازار می شوند.

با برپایی این مراسم شهر اردبیل که در اکثر روزهای سال همواره به خاطر برپایی مراسم‌هایی مانند هفته خوانی و یا به مناسبت وفات هر کدام از اهل بیت (ع) نوای دلنشین و سوزناک مداحان در فضای آن طنین انداز میشود دوباره طی عصر و شامگاه امروز که شب شهادت حضرت مسلم (ع) است حال و هوای معنوی به خود گرفته است.

چندین هزار نفر از عزاداران محله عالی قاپو و مساجد محله‌های تابعه عصر امروز درحالیکه پیراهن مشکی پوشیده و دستار سیاه به نشانه عزا بر سر بسته بودند با اجتماع در مساجد خود و تشکیل دسته‌های عزاداری عظیم به راه افتاده و خود را به میدان عالی قاپو رساندند و با پیوستن به عزاداران این محله مانند سال‌های گذشته مراسم سنتی این روز را برپا نمودند.

عزاداران درحالی که ریش سفیدان و هیات امنای این محله‌ها در پشت پرچم‌های عزا ، پیشاپیش جوانان و دیگر گروه‌های مردم قرار داشتند راه مسیرهایی را در پیش گرفته اند که براساس سنت سال های گذشته از قبل تعیین شده اند.

سالمندان که در جلوی دسته عزاداران حرکت می‌کردند نوای حزن انگیز حسینم وای حسینم وای را زمزمه می‌کردند و در پشت سرشان گروه نوازندگان طبل و شیپور و نیز دسته عزاداران میانسال و جوانان ؛ رجزها و شعارهای مذهبی به مناسبت سالروز شهادت حضرت مسلم و در استقبال از ماه محرم سردادند.

ابیاتی را که زنده‌یاد میرزا مضطر اردبیلی ؛ شاعر مرثیه پرداز خوش ذوق اردبیلی ؛ مخصوص این ایام سروده است عزاداران محله عالی قاپو به شکل یکصدا ترنم می نمایند :

'خبردار ای عزاداران - اولونسون عالمه اعلان- حسینون یاسی باشلاندی - حسینون یاسی باشلاندی ؛ مقام حضرت خاتم بو ساعت عرش اعلاده حواس و فکری کلیه قالوبدور غملی صحراده - گورَر اوغلی حسین غوطه ویرار بیر قانلی دریاده ؛ گریبان چاک ائدر افغان ؛ حسینون یاسی باشلاندی – اولور چون نهم ذی الحج که یعنی بایرام آخشامی - سحر کی کسدیلر قربان حسینون یاسی باشلاندی - هامی یر کربلا دشتی ؛ هامی گون یوم عاشورا ؛ کفایتدور بو بیر برهان ؛ حسینون یاسی باشلاندی - آلور بازاریدن گوردوم که بعضی شخصلر قاره ؛ خبر آلدیم نه اوضاعدور؟ آچوبلا نطق گفتاره ؛ مگر گورمورسن اطفالی ؟ دوشوبلر کوچه بازاره ؛ دیللر با دل سوزان ؛ حسینون یاسی باشلاندی. '

یعنی : ( ای عزاداران خبردار باشید و به جهانیان اعلام نمایید که ماتم اباعبدالله حسین (ع) آغاز شد - تمام فکر و حواس مقام حضرت محمد (ص) در این ساعت در عرش اعلاء در بیابان غم مانده است- پسرش حسین را می بیند که در دریای خون غوطه می خورد ؛ سینه اش را چاک می دهد و ناله می کند که ماتم حسین آغاز شد - وقتی نهم ماه ذی الحجه فرا می رسد که شب عید است ؛ همان شبی که سحرگاه آن قربانی می کنند ؛ ماتم حسین آغاز شد - تمام مکانها دشت کربلا و هر روز یوم عاشوراست ؛ همین یک دلیل کفایت می کند که ماتم حسین آغاز شد- عده ای را در بازار دیدم که لباس سیاه می خرند از ایشان پرسیدم چه خبر است؟ گفتند : مگر کودکان معصوم را نمی بینی که روانه کوچه و بازار شده اند ؟ با دل سوزان خویش می گویند که ماتم حسین آغاز شد.)

همچنین این شاه بیت زیبا و غمناک اثر جاویدان شادروان استاد انور اردبیلی در عزاداری های حضرت مسلم بن عقیل توسط عاشقان حسین (ع) با نوای دلنشین ترنم می شود :

' گلور محرم ؛ آچیلدی پرچم ؛ کیمون وار عشقی ؛ عزایه گلسون - دخیل اولانلار ؛ مریض اولانلار ؛ قرا گینسون دوایه گلسون'

یعنی : (ماه محرم می آید ؛ پرچم های ماتم به اهتزاز درآمد ؛ هر فردی که عاشق است ؛ به عزا بیاید - آنانی که دخیل افتاده اند ؛ آنانی که بیمار سخت علاجند ؛ لباس سیاه بپوشند و برای درمان درد خویش بیایند.)

عزاداران محله عالی قاپوی اردبیل به همراه مساجد تابعه با پیمودن مسیری به مسافت حدود ۱۵ کیلومتر در مسیر خود و در مقابل تعدادی از مساجد توقف کرده و با نوای نوحه خوانان و مداحان اهل بیت (ع) به زنجیرزنی و سینه زنی می پردازند.

ماه قمری ذی الحجه از گذشته های دور برای مردم مومن اردبیل به خاطر آنکه از در پیش بودن آغاز عزاداری های محرم و صفر در این دیار خبر می‌دهد دارای اهمیت خاص است.

محرم و صفر دو ماه پرفیض در تقویم مناسبت‌های مسلمانان هستند که عاشقان اهل بیت (ع) و رهروان فرهنگ عاشورا در شهر حسینی اردبیل در طول سال برای رسیدن آنها روزشماری می‌کنند.

صرفنظر از جلوه‌های ظاهری عزاداری‌های محرم و صفر یک حس خفته ناشناخته ؛ آرام آرام از آغازین روزهای ماه ذی الحجه در روان ساکنان اردبیل بیدار می شود و همچنانکه به دهه اول محرم می رسیم شدت یافته و در روزهای تاسوعا و عاشورای حسینی به اوج می‌رسد.

عزاداری حضرت مسلم بن عقیل (ع) در اردبیل را می‌توان نشانه‌ای برای آغاز عزاداری های حسینی در این شهر دانست ولی مراسم عزاداری ماه محرم در این شهر به شکل منسجم‌تر و رسمی‌تر از بیست و ششم ذی الحجه با برپایی مراسم سنتی طشت‌گذاری در مساجد و تکایای این شهر آغاز می‌شود.

جمع زیادی از مردم ولایت مدار اردبیل از چند شب قبل مراسم نوحه‌خوانی و عزاداری را به عنوان مشق و تمرین برای آغاز رسمی عزاداری های دهه اول محرم در مساجد این شهر آغاز کرده اند که امشب و در شب‌های آینده نیز ادامه می‌یابد.

علاوه بر مراسم عزاداری برای حضرت مسلم و نیز هانی بن عروه در تعدادی از مساجد اردبیل مردم متدین این شهر به همین مناسبت از فردا شب به برپایی مراسم مذهبی مخصوص این ایام ازجمله خواندن دعای عرفه ؛ اقامه نمازهای مستحبی ویژه و بعضی آیین های مذهبی دیگر می‌پردازند.

ساکنان اردبیل از گذشته های دور به اهل بیت (ع) به ویژه حضرت اباعبدالله الحسین (ع) و ماه منیر بنی هاشم حضرت ابوالفضل العباس (ع) عشق می ورزند و هر سال مراسم های مختلف عزاداری را در ماه های محرم و صفر به شکل سنتی و گسترده برپا می‌دارند.

امام حسین (ع) که زیر بار بیعت ناروا با یزید نرفت برای رساندن پیام مهم خود که همانا ظلم و بیداد یزید و یزیدیان زمانه خود به جهانیان به منظور آگاهی مردم به خصوص مسلمانان از این مظالم و قیام علیه آن بود در روز هشتم ذی الحجه مناسک حج را ناتمام گذاشت و به همراه اهل بیت و یار و انصار خویش راه عراق را در پیش گرفت.

یک روز پس از عزیمت امام حسین (ع) از مکه مکرمه به سوی عراق یعنی روز نهم ذی الحجه ، حضرت مسلم بن عقیل (ع) که به عنوان سفیر آن امام همام از چند روز قبل به کوفه فرستاده شده بود توسط عوامل ابن زیاد شناسایی شد.

حضرت مسلم (ع) به تنهایی با سربازان عبیدالله ابن زیاد در میدان شهر کوفه نبرد کرد و پس از مقاومت فراوان و کشتن تعدادی زیادی از آنان به محاصره خیل عظیمی از سربازان ابن زیاد درآمد و دستگیر شد و سپس به دستور آن ملعون به طریقه پرتاب از بالای مسجد کوفه به زمین به شهادت رسید.

گفته می شود که تنها یار و یاور حضرت مسلم (ع) در کوچه و پس کوچه های کوفه و به خصوص در میدان بنی جبله این شهر یک فرد ایرانی به نام عباس بذائی بوده که از اهالی منطقه بذا ؛ بذان یا باذان بوده که امروز موسوم به اردبیل است.

در بعضی کتب معتبر آمده است : عباس بذائی که یک آهنگر قوی هیکل در کوفه بود با این عقیده که چون هزاران نفر در این شهر با این مرد (حضرت مسلم) بیعت کردند ولی امروز حتی یک نفر پیدا نمی شود که به او کمک کند و سزاوار نیست که این مرد غریب را در این میدان بدون حامی گذاشت تا به دست سربازان کشته شود به کمک حضرت مسلم بن عقیل شتافت و شمشیر کشید و با سربازان عبیدالله آنقدر جنگید که در نهایت شهید شد.

زاده مرجانه ، همچنین پس از شهادت مسلم (ع) دستور داد تا هانی بن عروه را که از اصحاب پیغمبر گرامی اسلام حضرت محمد (ص) و از پیروان اهل بیت (ع) بود به جرم طرفداری از حضرت مسلم و پناه دادن به او دستگیر و در بازار شهر از طریق زدن گردنش به شهادت برسانند.

گزارش از : مسعود وسیله

۶۰۱۶/۶۱۱۹