آیین‌های محرمی فارس

به گزارش ایسنا، حالا سال‌هاست که محرم می‌آید و جای خالی مادر بزرگ آن گوشه بالای خانه، پارچه‌ای مشکی روی پشتی تکیه داده شده به دیوار می‌اندازیم و شمعی روشن می‌کنیم و به یادش باز تربت امام حسین(ع) به دهان می‌گذاریم و دعا می‌کنیم که خداوند عمری بدهد تا سال آینده هم باشیم و خادمی عزاداران اباعبدالله را عهده دار شویم.

سال‌هاست که مادر بزرگ نیست اما آداب عزاداری که او به ما یاد داد، همچنان با ما هست، هنوز هم لباس‌های عزای امام حسین(ع) در بقچه‌ای می‌ماند و تنها محرم به تن می‌شود؛ لباس‌هایی که به نیت عزای او خریداری شده است...

آداب و رسوم ملی و مذهبی ریشه درخت اصالت مردم هر سرزمینی به شمار می‌روند، آئین‌هایی که هر کدام پیشینه‌ای در گذشته تاریخ این مردمان دارد و هنوز هم در جای جای این ملک، ردی از آنها هست؛ خصوصا آدابی که هر محرم، تکرار می‌شود، اگرچه گاهی برخی وصله‌ای ناجور از خرافات و بدعت‌ها را به آن کوک زده‌اند اما این وصله‌ها بر تن آئین‌های زیبا و ماندگار و ریشه‌دار محرم نمی‌ماند.

استان فارس هم مانند دیگر نقاط این سرزمین، محرم و ایام عزاداری سید و سالار شهیدان، حضرت اباعبدالله(ع) را با آئین‌هایی پاس داشته و می‌دارد؛ آداب و رسومی که هر یک عمق باوری را می‌رساند و نمود عشقی ماندگار است.

آئین‌های محرمی فارس

استان فارس از کانون‌های مهم آئین‌های فرهنگی است که با حفظ عناصر اعتقادی و مذهبی مردم، طی سالیان متمادی جلوه‌گر مراسم‌های باشکوهی در ایام محرم بوده است .

مردم شهرستان‌های فارس هر ساله با آغاز ایام سوگواری سیدالشهدا با برپا کردن خیمه‌ها و آذین‌بندی هیئت‌ها، سیاه بندی تکیه‌گاه‌ها، مساجد و حسینیه‌ها و نصب پرچم‌های عزا بر در منازل، به استقبال از این ایام می‌روند .

مردم این دیار در این ایام با حضور در محل‌های عزاداری و تشکیل مجالس نوحه‌سرایی و سینه زنی به ابراز ارادت خود به سید و سالار شهیدان می‌پردازند .

سبک خاص برگزاری برخی از آیین‌های سنتی که مردم فارس در این ایام برگزار می‌کنند از قدمت زیادی برخوردارند که حتی نام تعدادی از آنها در فهرست آثار معنوی کشور به ثبت رسیده است .

چارچوگردانی و چک چکو در استهبان، عم کبار و تعزیه در خرم بید، آئین خیمه ‎ های برافراشته در زرقان، تعزیه در صحرارود فسا، عاشورا در روستای دوان کازرون، تعزیه در زرقان و مرودشت از آیین ‎ هایی است که در فهرست آثار معنوی کشور به عنوان آثار ناملموس به ثبت رسیده‌اند .

چک چکو؛ ضرب سمان اسبان

آیین‌های چک چکو و چارچو گردانی از دیگر آیین‌های مردم فارس است که آن را مردم استهبان برگزار می‌کنند.

امامزاده پیر مراد (ع) محل تجمع عزاداران حسینی این شهرستان است و آیین چک چکو که نشانه چکاچک شمشیر اشقیا و ضرب سم اسبان است در عصر عاشورا اجرا می‌شود .

این آیین هر چند قدمتی ۲۰۰ ساله دارد اما هر سال با شور و حرارتی خاص توسط نوجوانان، جوانان و بزرگسالان محله‌ها با تجمع در میدان اصلی شهر برگزار می‌کنند .

چک چکو علاوه بر ثبت ملی در فهرست میراث معنوی یونسکو نیز ثبت شده است.

در این آیین که شکلی نمادین از اتفاقاتی است که در عصر عاشورا برای امام حسین (ع) و یاران باوفایشان رخ داد، عزاداران به صورت دایره حلقه می‌زنند و در دستانشان ۲ قطعه چوب می‌گیرند و با نوحه خوان همنوایی می‌کنند و قطعات در دست را به هم می‌زنند، صدایی که از این حرکت به گوش می‌رسد نمادی از صدای سم اسبان و برخورد شمشیر اشقیا در عصر عاشوراست .

بر اساس روایت مورخان، پس از شهادت امام حسین (ع) لشکریان یزید به دستور شمر لعین با اسب‌هایشان بر جنازه شهدای کربلا تاختند و آیین چک چکو، واکنش به سم کوبی اسبان اشقیا بر بدن‌های مطهر اولیاست .

چارچو؛ اتاقکی چوبی

آیین سنتی چارچو گردانی شب عاشورا نیز در حسینیه محله اَهر استهبان برگزار می‌شود .

چارچو از اتاقکی چوبی باکف مستطیلی تشکیل و بدنه آن از شیشه پوشیده شده است.در این مراسم از ابتدای شب دسته‌های عزادار، زنجیرزن و سینه زن به حسینیه محل چارچو گردانی می‌روند .

معمولا این عزاداری‌ها با سینه زنی گرد آغاز می‌شود و پس از آن گروهی از جوانان در حالی که بر سر می‌زنند، این نوحه را تکرار می‌کنند ، پس از آن ۱۶ نفر از جوانان چهار طرف چارچو را بلند می‌کنند و وسط میدان می‌چرخانند .

پس از سه بار چرخش، چارچو را به جای خود در ساختمان حسینیه منتقل می‌کنند و تا سال دیگر در همان جا باقی می‌ماند .

محله بالا و پایین دوان

اهالی روستای دوان کازرون نیز هر سال به یاد عاشورای حسینی مراسم ویژه‌ای به جا می‌آورند که قابل توجه است؛آنها تمام کوچه‌ها را غبارروبی و محل‌های عزاداری را سیاه‌پوش می‌کنند .

در دوان دو محله وجود دارد که محله پایین و بالا نامیده می‌شود.سینه‌زنی از شب هفتم شروع می‌شود و گروه سنج و دمام‌زن در محل تجمع شروع به نواختن سنج و دمام می‌کنند، پس از آن، مردم محله پایین در میدان کنار بقعه شاه سلیمان و مردم محله بالا در میدان کنار مسجد جامع دوان جمع می‌شوند .

محل تجمع عزاداران، میدانی است که وسط آن را سه دایره متحدالمرکز به فاصله چند متر تشکیل می‌دهد.دایره کوچک‌تر که در مرکز قرار گرفته محل سینه‌زنی کودکان، دایره دوم محل سینه‌زنی جوانان و دایره سوم که بزرگ‌تر است به بزرگان و ریش‌سفیدان اختصاص دارد.در این مراسم یک نفر تک خوان اشعار مداحی است و بقیه به او جواب می دهند .

تعزیه صحرا رود فسا

از دیگر مراسم‌های عزاداری ثبت شده در فهرست ملی کشور می‌توان به اجرای یکی از بزرگترین تعزیه‌های کشور در صحرا رود شهرستان فسا اشاره کرد .

این نمایش از میراث‌های سترگ فرهنگ ایرانی است و بسیاری مناطق فارس از جمله لامرد، فسا، زرقان و شیراز شاهد اجرای تعزیه‌های بزرگ در سالیان طولانی بوده است.برخی قدمت مجالس شبیه خوانی در شهرستان فسا را با توجه به آثار باقی مانده، به بیش از ۷۰۰ سال تخمین زده‌اند .

ساز نوازی عزا در کازرون

کازرون از دیگر شهرستان‌های شناخته شده فارس است که مراسم عزاداری در آن به سالیان دور باز می‌گردد که علاوه بر پخت نذری‌هایی مانند دمپخت و خورشت قیمه مخصوص مراسم و سازنوازی عزا را نیز دارد .

در این مراسم ساز نوازان با استفاده از سازهای مخصوص خود از بعدازظهر تا زمان اذان مغرب در کوچه‌ها و خیابان‌های شهر حرکت می‌کنند و ساز عزاداری می‌نوازند .

عمه کبار در خرمبید

مراسم «عباس خواهی» در زبان محلی «عمه کبار» نام دارد که در شهرستان خرمبید بیش از ۱۵۰ سال قدمت دارد. یکی از باشکوه ترین مراسم در شمال استان فارس است و بیش از ۱۵۰ سال قدمت دارد .

واژه عمه کبار که در واقع «عمه کو یار» است بنا بر اعتقاد عوام، خطاب به حضرت زینب (س) و منظور از یار ، یار حضرت امام حسین(ع) یعنی حضرت ابوالفضل العباس(ع) است .

در این مراسم علم هایی از مناطق مختلف شهرستان به مسجد جامع شهر آورده می‌شود و عزاداران اشعار خود را می‌خوانند و یک نفر در وسط ایستاده و چند نفر دور علم حلقه می‌زنند و با حرکاتی خاص و خواندن اشعار مذهبی، به صورت گروهی دور علم می‌چرخند .

بیرق عزا در زرقان

در زرقان، برافراشتن بیرق و چادرهای عزا، آیینی است که با سابقه چند صد ساله در فهرست ملی ثبت شده است. ۲۷ ذی‌الحجه مردم در حسینیه این شهر با برافراشتن چادرهای بزرگ به پیشواز محرم می‌روند .

سینه زنی قطاری مردم شیراز

در شیراز نیز نوعی سینه‌زنی خاص شیرازی‌ها وجود دارد به نام "قطاری"، این نوع عزاداری به صورت دسته جمعی اجرا می‌شود و مسیر حرکت عزاداران دایره‌ای حلزونی و پیچ در پیچ است.

این نوع عزاداری اینک در ماه محرم در چند مسجد و حسینیه شیراز همچنان برگزار می‌شود. این سینه‌زنی به شکل حلزونی اجرا می‌شود، یعنی ابتدا عزاداران می‌ایستند، دو گام برمی‌دارند و بر سینه می‌زنند و می‌گویند حَسیِن که البته همان حسین است پس از آن در نیمه سینه‌زنی نفرات اول به نفرات آخر می‌رسند و چون به شکل حلزونی حرکت می‌کنند به راس که رسید سینه‌زنی تمام می‌شود و این نوع سینه‌زنی اکنون در مسجد بغدادی در سردزک شیراز برگزار می‌شود .

سینه زنی سنتی لارستانی‌ها

از جمله آیین‌های سنتی و دیرین که ریشه در فرهنگ و تاریخ و تمدن جنوب فارس دارد، عزاداری سنتی و سینه زنی مردم لارستان است، این آیین که با زمزمه نوحه‌های جانسوز همراه است هر سال در حسینیه‌ها و تکایای این دیار کهن به شکل آیینی برگزار می‌شود .

عزاداری محرم در لارستان غالبا در مناطق مختلف بنابر ویژگی ‎ های اقلیمی فرهنگی و یا اقتضائات جغرافیایی، متکثر و متنوع می‌شود. در بعضی مناطق دسته‌های سینه زنی ایستا و بی حرکت و در بعضی دیگر متحرک و در راه است، بعضی جاها ریتم ضربه به سینه، تخت است و بعضی جاها رقصان و مواج، در شهر لار که سینه زنی‌اش به عنوان نمونه کلی سینه زنی سنتی لارستان شناخته می‌شود قریب به ده محله در قالب دو دسته جداگانه در مسیری مشخص حرکت و در یک مکان مشخص مراسم ختم را برگزار می‌کنند .

علاوه بر آیین‌های یاد شده تقریبا در همه شهرها و روستاهای استان فارس آیین‌هایی برگزار می‌شود که در نوع خود کم نظیر است، همه این آیین‌ها ریشه در فرهنگ ارادت و دوستی با اهلبیت دارد، از فسا، داراب، نی‌ریز، زرین دشت در شرق فارس تا سپیدان، ممسنی، رستم، کازرون، در غرب و لار، لامرد، مهر، خنج، گراش و جهرم در جنوب همه دارای فرهنگ‌های مختلف و در عین حال متحد در برگزاری آیین‌های عاشورایی است .

اقلید، بوانات، خرم بید و پاسارگاد در شمال شیراز، مرودشت، سروستان، کوار، خرامه، فیروز آباد در نقاط مرکزی استان فارس و فراشبند و قیر و کارزین در جنوب غربی این استان همگی دارای آیین‌های خاص در ماه محرم هستند .

در مطالعات آیین‌های شیعی، بر دو وجه اهمیت اعتقادی آنها و دیگری اهمیت تاریخی آنها برای اجتماعات شیعی تاکید می‌شود، آیین‌های عاشورایی و عزاداری‌های محرم در راستای تعظیم شعائر دینی و در جهت تقویت بعد تاریخی و جنبه اعتقادی است که در هر شهر و روستا به نوعی جلوه گر می‌شود.

انتهای پیام