لزوم راه‌اندازی رشته ترجمه‌پژوهی قرآن/ وقت پرداختن به ترجمه‌های تخصصی فرارسیده است

نادعلی عاشوری، پژوهشگر و منتقد ترجمه‌های قرآن، در گفت‌وگو با ایکنا درباره آینده ترجمه‌های قرآن گفت: اگر قرار باشد در چهل سالگی دوم انقلاب، شاهد آمار خیره‌کننده‌تری باشیم، نباید به آنچه انجام شده دلخوش بود؛ بلکه باید در ادامه این روند مبارک، گام‌های بلند دیگری را با تلاش‌های دوچندان برداشت. تا در چهار دهه آینده شاهد به ثمر نشستن ایده‌های امروز در گستره‌ای وسیع‌تر باشیم. بر این اساس، نباید این امر را خیال‌بافی و ایده‌پردازی یا غیرواقعی و دست‌نیافتنی بدانیم. اگر به کمیت و کیفیت کار‌های قرآنی انجام شده پس از پیروزی انقلاب اسلامی با دقت و تأمل بیشتری نگاه شود، قطعاً به این نتیجه خواهیم رسید که تحقق این ایده‌ها چندان دور از دسترس نخواهد بود.

وی افزود: باید باور کرد جامعه‌ای که نیمی از مسیر صعب و دشوار ترجمه‌پژوهی قرآن را با موفقیت سپری کرده، این توانمندی را دارد که با تکیه بر تجربه‌های پیشین و ظرفیت‌های موجود، نیمه دیگر این مسیر را هم با سربلندی و افتخار طی کند. نگارش «انواعی از ترجمه‌ها» یکی از پیشنهاد‌های مهم است. اگرچه تغییر ماهیت ترجمه از حالت لفظ به لفظ به ترجمه مفهوم‌گرای امروزی حدود یک هزار سال به طول انجامید؛ اما سرعت پیشرفت ترجمه‌های مفهومی در فاصله زمانی حدود صد سال آنچنان چشمگیر و خیره‌کننده بوده و سیر ارتقای کیفی این ترجمه‌ها در چهار دهه اخیر به اندازه‌ای صعودی بوده است که شاید از یک جهت سخن محققانی که با عرضه ترجمه‌های جدید مخالف هستند، درست باشد. آنان معتقدند به اندازه ضرورت ترجمه داریم و باید شعار «ترجمه بس» سر داد و دیگر ترجمه‌ای عرضه نکرد.

ترجمه بس؛ ضرورت ایده‌ای بجا یا ترجمه‌های معناشناسانه

عاشوری تصریح کرد: البته تردیدی نیست که سخن آن‌ها در نفی کلی ترجمه‌ها نیست؛ بلکه بر این مبناست که اگر قرار است همه ترجمه‌ها مشابه هم باشند و حداکثر در چند درصد محدود، اندک اختلافاتی با هم داشته باشند بهتر است به همین ترجمه‌های موجود بسنده کرد و ترجمه جدیدی عرضه نکرد که در جای خود سخنی درست و ایده‌ای بجاست. اما نباید فراموش کرد که نهضت ترجمه‌پژوهی قرآن اکنون به جایگاهی رسیده است که به جای عرضه ترجمه صِرف که هدف مترجمان پیشین بود و اینک تا حدود زیادی این هدف تأمین شده است و باید به انواعی از ترجمه‌های تخصصی قرآن پرداخت که جنبه‌های ادبی و هنری آن را بیشتر آشکار و زیبایی‌های معناشناسانه قرآن را بهتر جلوه‌گر کند و البته این هدفی است که جز با آموزش‌های فراوان دانشگاهی میسر نخواهد شد که امید است به این سو حرکت کنیم.

این عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی با بیان اینکه ترجمه‌های تحت‌اللفظی، که ویژگی ذاتی آن‌ها به گونه‌ای بوده که امکان هر گونه تنوع یا نوآوری را از آن سلب می‌کند، بیان کرد: چنین امکانی در ترجمه‌های مفهومی و معناگرای امروزی به راحتی مهیاست و ظرفیت ارائه انواعی از این ترجمه‌ها به اندازه‌ای است که می‌توان امیدوار بود در کنار ترجمه‌های فراوانی که بیشتر مترجمان برای عموم مردم و بر مبنای نثر معیار امروزین به نگارش در می‌آورند، ترجمه‌های دیگری نیز با هدف آشنا کردن گروه‌های خاصی از جامعه، و با سبک‌ها و شیوه‌های متفاوت پدیدار شود. چنانچه برخی نمونه‌های آن را در ترجمه‌های سیدیحیی یثربی و حجت‌الاسلام علی ملکی مشاهده کردیم.

تنوع در ترجمه‌های مفهومی و معناگرای امروزی به راحتی مهیاست و ظرفیت ارائه انواعی از این ترجمه‌ها به اندازه‌ای است که می‌توان امیدوار بود در کنار ترجمه‌های فراوانی که بیشتر مترجمان برای عموم مردم و بر مبنای نثر معیار امروزین به نگارش درمی‌آورند، ترجمه‌های دیگری نیز با هدف آشنا کردن گروه‌های خاصی از جامعه و با سبک‌ها و شیوه‌های متفاوت پدیدار شود

وی در ادامه با اشاره به اینکه این قبیل ترجمه‌ها در آغاز راه است، گفت: این گونه ترجمه‌ها به طور طبیعی مشکلات و مسائل خاص خود را دارند که هم مترجمان و منتقدان این گونه ترجمه‌ها باید با حوصله و سعه صدر فراوان یکدیگر را تحمل کنند؛ و هم اظهارنظر‌ها و مباحثه‌ها از نوع جدال احسن قرآنی و به قصد همفکری و همدلی با یکدیگر باشد تا شاهد رشد و تعالی بیشتر این گونه ترجمه‌ها در راستای نهضت ترجمه‌پژوهی قرآن در دوران معاصر باشیم. در واقع باید پذیرفت که ترجمه‌های مفهومی دوران معاصر می‌تواند همزمان دو هدف به ظاهر متفاوت، اما در واقع یکسان را دنبال کند. یکی ارائه «ترجمه‌هایی عام» برای عموم مردم، چنانکه تقریباً همه ترجمه‌های معناگرایی که در صد سال اخیر پدید آمده‌اند از این دسته‌اند. دیگری عرضه «ترجمه‌هایی خاص» برای بخش‌های ویژه‌ای از جامعه که در یک دهه اخیر رواج بیشتری گرفته و نمونه بارز آن دو ترجمه‌ای است که ذکر شد.

نیازمند آموزش‌های علمی ترجمه‌پژوهی قرآن

این ترجمه‌پژوه در ادامه تأسیس رشته «ترجمه‌پژوهی قرآن» را مورد تأکید قرار داد و افزود: نمی‌توان تردید داشت که اگر بزرگان علوم قرآن و حدیث همانند زرکشی و سیوطی، امروزه می‌خواستند مجموعه دانش‌های قرآنی را در کتاب‌های خود گردآوری کنند، یکی از مهم‌ترین دانش‌های این مجموعه را «ترجمه قرآن» قرار می‌دادند. علوم قرآن و حدیثی که در آغاز انقلاب به عنوان یک رشته تحصیلی، به تصویب وزارت علومِ آن زمان رسید، به دلیل ظرفیت بسیار بالایی که دارد، هم‌اکنون در بیش از ۱۰ رشته تخصصی در دو بخش قرآن و حدیث در دانشگاه‌های بزرگ سراسر کشور دانشجوی دکتری می‌پذیرد. چرا «ترجمه‌پژوهی قرآن» یکی از رشته‌های تخصصی در مقطع دکتری نباشد؟! مگر رشته «تفسیر» و «قرائآت» و رشته‌های گوناگون «حدیث» از رشته «علوم قرآن و حدیث» منشعب نشد که هم اکنون در مقطع دکتری دانشجو می‌پذیرند؟ مگر از رشته «تفسیر»، رشته ریزتری همچون «التفسیر الاثری» منشعب نشد که اکنون دانشجوی دکتری می‌پذیرد؟ چرا نتوان رشته‌هایی نظیر «تفسیر عقلی و اجتهادی»، «تفسیر موضوعی»، «تفاسیر متقدم فریقین» و «تفاسیر معاصر فریقین» را از درون تفسیر مجزا و جداگانه دایر کرد؟ اتفاقی که قطعاً در آینده رخ خواهد داد.

وی ادامه داد: هر یک از دو بخش قرآن و حدیث، گستره بسیار وسیعی را شامل می‌شود که به تدریج باید به شکل تخصصی‌تری با آن مواجه شد؛ بنابراین پیشنهاد می‌شود رشته «ترجمه‌پژوهی قرآن» تأسیس شود که رشته‌ای میان رشته‌ای است و دانشجویان علاقه‌مند از هر رشته‌ای که زمینه و علاقه تحصیل در این زمینه را دارند، به ویژه طلاب حوزه‌های علمیه، دانشجویان رشته‌های زبان و ادبیات فارسی، زبان و ادبیات عربی و همه گرایش‌های الهیات را که علاقه‌مند به قرآن و ترجمه آن هستند، می‌تواند به صورت علمی و دانشگاهی آموزش دهد.

عاشوری با بیان اینکه مشکل جذب دانشجو، امروزه به معضلی جدی برای دانشگاه‌های سراسر کشور تبدیل شده است، بیان کرد: با توجه به اینکه این رشته صرفاً در مقطع دکتری جواب می‌دهد و تأسیس آن هم هیچ هزینه‌ای به دنبال ندارد؛ زیرا که به هیچ آزمایشگاه و کارگاه، یا تجهیزات آزمایشگاهی و کارگاهی هم نیازی ندارد، می‌توان به سمت راه‌اندازی آن حرکت کرد که هم برای علاقه‌مندان داخلی بسیار پرجاذبه خواهد بود، و هم می‌تواند قرآن‌پژوهان فارسی‌زبان را از سراسر جهان، به ویژه از کشور‌های مسلمان فارسی‌زبان، نظیر افغانستان و تاجیکستان هم به خود جلب کند و از آن سوی مرز‌ها دانشجوی دکتری بپذیرد. زمینه فعالیت‌های قرآنی در کشور آن قدر‌ها گسترش پیدا کرده که هر اقدامی بسیار زودتر از آنچه تصور می‌شود جا باز می‌کند.

امروزه فقط ترجمه قرآن به زبان فارسی مطرح نیست که بگوییم ترجمه‌های موجود کفایت می‌کند، بلکه ترجمه قرآن به زبان‌های دیگر نیز آنچنان زمینه‌ای را مهیا کرده که جز با نگاهی علمی و دانشگاهی، رسیدن به ترجمه‌ای مطلوب و آرمانی میسر نیست

دلایل راه‌اندازی رشته ترجمه‌پژوهی قرآن

وی یادآور شد: امروزه فقط ترجمه قرآن به زبان فارسی مطرح نیست که بگوییم ترجمه‌های موجود کفایت می‌کند، بلکه ترجمه قرآن به زبان‌های دیگر نیز آنچنان زمینه‌ای را مهیا کرده که جز با نگاهی علمی و دانشگاهی، رسیدن به ترجمه‌ای مطلوب و آرمانی میسر نیست.

عاشوری در ادامه برخی دلایل و ضرورت‌های راه‌اندازی این رشته را ذکر کرد و گفت: نفس پژوهش‌ها در زمینه ترجمه قرآن به اندازه‌ای مهم و ارزشمند است که به دلایل دیگری نیاز نداشته باشد. همچنین تمرکز تمامی پژوهش‌های مربوط به این بخش نظیر ترجمه قرآن، نقد و بررسی ترجمه‌های قرآن، شیوه‌های نگارش ترجمه‌های قرآن، کیفیت ویرایش ترجمه‌های قرآن و ... در قالبی آکادمیک و دانشگاهی از ضرورت‌های دیگر راه‌اندازی رشته ترجمه‌پژوهی قرآن است.

وی تصریح کرد: راه‌اندازی این رشته موجب تربیت متخصصانی خواهد شد که نه تنها برای رسیدن به ترجمه‌ای مطلوب تلاش کنند، بلکه در راه تصحیح و احیای ده‌ها ترجمه قرآنی، که به صورت نسخه‌های خطی در کتابخانه‌های کشور خاک می‌خورند، نیز تلاش کنند. تربیت صاحب‌نظرانی که نه فقط به ترجمه قرآن تسلط دارند، بلکه در راه احیای هزاران نسخه خطی کتاب‌های علوم قرآنی و تفسیر هم همت گمارده، دست‌کم بخشی از آن‌ها را به فارسی برگردانند. تربیت محققانی که پشتوانه بسیار قوی و همکاران توانمندی برای دارالقرآنی باشند که صحت ترجمه‌های قرآن را تأیید می‌کند و برای صدور مجوز انتشار، به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ارسال می‌کنند. ارائه ترجمه گروهی قرآن به وسیله متخصصان این رشته که به عنوان ترجمه ملی معرفی شود. کاری که وزارت ارشاد مدت‌هاست در تدارک انجام آن است، اما ترجمه‌ای که نظرش را در این زمینه جلب کند وجود ندارد. همچنین تربیت متخصصانی که با همکاری محققان ترجمه قرآن در دیگر کشور‌های فارسی‌زبان نظیر افغانستان و تاجیکستان به ترجمه مشترکی از قرآن به زبان فارسی اقدام کنند. ضمن اینکه می‌تواند به تبادل استاد و دانشجو با این کشور‌ها نیز منتهی شود.

انتهای پیام