تعزیه‌ای با بیش از یک قرن قدمت/گفت‌وگو با شمر تعزیه شوش


تعزیه‌ای با بیش از یک قرن قدمت/گفت‌وگو با شمر تعزیه شوش

گروه فرهنگی ـ اینجا مردم از زیر پای ایفاگران نقش‌ها خاک برمی‌دارند، ما با این صحنه‌ها بزرگ شدیم. زندگیم را وقف نقش «شمری» امام حسین(ع) کرده‌ام، چندین سال است که مردم مرا به این نقش شناخته‌اند و دیگر می‌دانند من بازیگر هستم و به اخلاق و رفتار بنده آگاه هستند. اما هنوز هم وقتی تماشاگر از شهرستان می‌آید به ما بدو بیراه می‌گوید.

تعزیه‌ای با بیش از یک قرن قدمت/گفت‌وگو با شمر تعزیه شوش

به گزارش ایکنا از خوزستان، تعزیه شوش، بزرگ‌ترین تعزیه میدانی کشور است که با شماره 26 در بهمن سال 78 به نام مردم استان خوزستان و شهرستان شوش به ثبت ملی رسید. همه ساله جمعیت زیادی از شهرهای مختلف استان، در روز عاشورا برای دیدن این تعزیه به شوش می‌آیند تا این شبیه خوانی را از نزدیک ببینند.

عبدالرضا یاحسن، شمرخوان و کارگردان تعزیه شوش، درباره این آیین سنتی به خبرنگار ایکنا خوزستان گفت: متولد سال 1331 هستم و از زمانی که کودک بودم، این تعزیه را درک کردم و بازیگرخردسال بودم. پدران ما هم در این تعزیه بودند. بیش از 60 سال است که در این تعزیه هستم و از سال 57 یعنی بیش از 40 سال است که نقش شمر را ایفا می‌کنم. برادر بزرگترم هم شاعر بود و رجزخوانی‌ها را می‌نوشت و کارگردان بود.

چندین سال است که هم کارگردانی و هم نقش شمر این تعزیه را بر عهده دارم. تعزیه شوش خودجوش است. در اکثر استان‌ها کار را هنرمندی انجام می‌دهند؛ یعنی شغل آنها است. ولی در اینجا، این شغل رسمی ما نیست. هیچ کدام از اعضای تعزیه چیزی دریافت نمی‌کنند؛ حتی آب و چای و ... هم از نذورات مردمی است. تمام هزینه‌‌ تهیه لباس، شمشیر، کلاه خود و زره و اسب هم از خود بازیگران است.

در انتخاب اشخاص وجهه اجتماعی افراد مهم است. شخصی که می‌خواهد ایفاگر نقشی باشد، باید شخصیتی قابل قبول برای کوچک و بزرگ منطقه باشد. سعی شده است بیشتر از چهره های برجسته شهر به لحاظ اعتقاد و تدین استفاده شود. با این حال در میان بازیگران ما راننده تاکسی، بیکار، بنا، رئیس اداره، ساندویچ فروش و... هم داریم.

من چهارمین یا پنجمین نفری هستم که ایفاگر نقش شمر در این تعزیه هستم و پیش از من افرادی بودند که هر کدام سی، چهل سال، شمرخوان بودند.

او آغاز اجرای این تعزیه را سال 1285 خورشیدی می‌داند؛ بیش از صد سال است که این تعزیه در شوش اجرا می‌شود. حاج محمدعلی محول، مشهدی محمدعلی یاحسن(عموی بنده)، حاج سلطان علی تعبیرزاده و حاج سیدصدرالدین افسری از مؤسسان این تعزیه هستند. بچه خوان بودم و نقش‌های قبلی را هم دیده و صحبت‌هایشان را در این باره شنیده‌ام. گاهی سیاهی لشکر ما به سیصد، یا چهارصد نفر و تعداد سواران به 200 نفر می‌رسد. در این کار، کسی از کسی دعوت نمی‌کند، همه به عشق امام حسین(ع) وارد میدان می‌شوند. اجرا ده سال طول می‌کشد و تمام وقایع مثل جلوگیری از کاروان امام توسط حر، ورود به کربلا، ورود عمر سعد، حبیب بن مظاهر و ... تا شهادت حضرت علی اصغر(ع) و شهادت حضرت اباعبدالله(ع) و به آتش کشیدن خیمه ها در این تعزیه یک روزه اجرا می‌شود.

یاحسن درباره مکان اجرای تعزیه نیز گفت: تعزیه در میدان امام حسین(ع) شوش که زمینی متعلق به اداره میراث فرهنگی است اجرا می‌شود. به همین دلیل اجازه ساخت و ساز در این زمین را نداریم و حتی نمی‌توانیم سکویی برای نشستن تماشاچیان بسازیم یا حتی درختی بکاریم. اندازه زمین قدری از یک استادیوم فوتبال بزرگتر است.

وی گفت: در روز تاسوعا، از ساعت 5 تا 8 عصر، تعزیه بازار شام به زبان عربی در شوش اجرا می‌شود که دکترحسین خنیفر رئیس دانشگاه فرهنگیان کشور هم در این تعزیه نقش ایفا می‌کند. در شهرهای اطراف شوش، تعزیه از همین نوع به زبان عربی و فارسی اجرا می‌شود.

تعزیه شوش، چندین شهید هم تقدیم انقلاب کرده است و در تمام طول هشت سال جنگ تحمیلی، این تعزیه قطع نشد. اکثر بازیگران اصلی تعزیه هم رزمنده یا جانباز هستند.

او درباره نقش شمر گفت: روز عاشورا، حس عجیبی است. حضور مردم مشتاق وقتی از زیر پای من که نقش منفی هستم؛ به عنوان خدمتگزار امام حسین(ع) خاک برمی‌دارند، برایم شگفت آور است. گاهی وسط نقش گریه می‌کنم، از هوش می‌روم.

اینجا مردم از زیر پای ایفاگران نقش‌ها خاک برمی‌دارند، ما با این صحنه‌ها بزرگ شدیم. زندگیم را وقف «شمری» امام حسین(ع) کرده‌ام. خیلی چیزها دیده‌ام که نمی‌شود گفت. همین که مردم در طول عمر به ما احترام می‌گذارند و اگر عزتی داریم از پرتو همین است.

مرا به اسم حاجی شمر صدا می‌کنند، قدیم‌ترها بچه‌هایم اذیت بودند وقتی به آنها می‌گفتند پدرتان شمر است. به مادرم می‌گفتند خجالت نمی‌کشی که پسرت شمر است؟ ولی با این وجود، مردم مشوق من بودند. امسال از نظر پا و زانو نمی‌توانم بازی کنم، وقتی گفتم کسی را جای من بگذارید، مرا تشویق کردند که امسال هم باشم.

برای ایفای این نقش، تسلط روی خواندن، جنگیدن و اسب سواری مهم است. همچنین باید تنفر مردم را در حین ایفای نقش برانگیزم. وقتی می‌بینم مردم فحش می‌دهند و سنگ پرت می‌کنند، می‌فهمم نقشم را خوب بازی کرده‌ام.

خوشبختانه چندین سال است که مردم مرا به این نقش شناخته‌اند و دیگر می‌دانند من بازیگر هستم و به اخلاق و رفتار بنده آگاه هستند. اما هنوز هم وقتی تماشاگر از شهرستان می‌آید به ما بدو بیراه می‌گوید.

عبدالامیر غیاثی، یکی از عوامل این تعزیه است که 70 سال دارد و در سال‌‌های 48 تا 79 نقش حضرت ابوالفضل(ع) را در تعزیه ایفا می‌کرد. او که از مداحان و هیئت‌داران شهرستان شوش است، درباره این تعزیه به ایکنا خوزستان گفت: از سال 48 تا 79 نقش حضرت ابوالفضل(ع) را در این تعزیه داشتم. پس از آن تارهای صوتی من مشکل پیدا کرد و نتوانستم این نقش را بازی کنم.

این تعزیه متعلق به همه مردم است و همه مردم به نوعی در آن شرکت دارند و زحمت می‌کشند. تعزیه شوش شامل طیف وسیعی از افراد است. روزهای تاسوعا و عاشورا تمام مردم شوش برای برگزاری این تعزیه بسیج می‌شوند. در حال حاضر آقای معصومی که پیش از این رئیس بنیاد شهید شهرستان بود در نقش حضرت اباعبدالله(ع) و محمدحسن پورنعمت در نقش حضرت ابوالفضل(ع) بازی می‌کند. بازیگر نقش حضرت قاسم ابراهیم غیاثی، حضرت علی‌اکبر(ع) علی زربخش، نقش حر ریاحی آقای رنگچی و نقش عمرسعد آقای کلیددار است. نقش‌های اصلی که در این تعزیه حضور دارند، تقریباً 50 نفر هستند. دویست نفر به عنوان اسب‌سوار در این تعزیه حضور دارند.

تعزیه شوش، به زبان فارسی و از صبح روز عاشورا تا بعدازظهر برگزار می‌شود. در این روز دو تا سه هزار غذا توسط خود مردم تهیه و در روز برگزاری مراسم توزیع می‌شود. ارکان اصلی تعزیه خود مردم شوش هستند.

وی درباره تأثیرگذاری تعزیه در انتقال پیام عاشورا گفت: اگر تعزیه به طور صحیح برگزار شود می‌تواند فکر بسیار از جوان‌ها را روشن کند. صحنه عاشورا سال 61 هجری قابل تکرار نیست، اما اگر خالصانه اجرا کنیم حتی جوان‌ها هم منقلب می‌شوند. جوانان زیادی برای دیدن این تعزیه می‌آیند. اگر این کار به طور صحیح توسعه یابد حتماً اثر دارد مخصوصاً که امروز وهابیت برای خدشه‌دار کردن مکتب شیعه در حال برنامه‌ریزی است.

وی درباره متون مورد استفاده در این تعزیه هم گفت: این متون در طول این سال‌ها بسیار تغییر کرد. تا قبل از انقلاب، مراسم عروسی قاسم در تعزیه بود؛ ولی با توجه به اینکه استاد مطهری این موضوع را نوعی تحریف دانستند و حضرت قاسم در کربلا نوجوانی بیش نبودند، این موضوع در تعزیه شوش برچیده شد. همچنین ماجرای زعفر جنی بزرگ اجنه که در تاریخ روایت شده است خدمت امام حسین(ع) آمد و پیشنهاد کمک داد ولی امام نپذیرفت. این موضوع نیز به دلیل اینکه سندیت تاریخی صحیحی ندارد، حذف شد.

موارد این چنینی برای اینکه تعزیه مستندتر باشد در طول سال‌های گذشته تصحیح شد. بخشی از متون تعزیه بر اساس مقتل ابومخنف و بخشی نیز از مقتل حسین مقرم برگرفته شده است که مورد قبول علماست.

قبل از سال 48 مداح بودم و در حاشیه تعزیه، روایت‌های عاشورا را بیان می‌کردم. مثلاً‌ در حینی که حضرت عباس(ع) به میدان می‌رفت یک مقدار از حماسه‌های ایشان می‌گفتم و بعد از شهادت در مصیبت ایشان می‌خواندم. پیش از انقلاب تعزیه نیم صامت بود و بیان آن چنانی نداشت اما وقتی مرحوم شیرک در نقش حضرت قاسم(ع) وارد تعزیه شد، چون مداح بود، نقش قاسم را متحول کرد و در سال 48 نیز که نقش حضرت عباس(ع) را به من دادند نیز این نقش دچار تحول شد. تمام نقش‌های ما سواره بودند. در حین بازی رجزخوانی می‌کردیم، مصیبت می‌خواندیم، سوارکاری می‌کردیم. الان کسی که بخواهد نقش بازی کند باید بتواند این ویژگی‌ها را داشته باشد. صدای خوبی داشته باشد، بتواند سوارکاری کند و به زبان عربی هم آشنا باشد. امروزه یک مقدار در این زمینه ضعف وجود دارد.

وی درباره نحوه برگزاری مراسم پیش از انقلاب گفت: در زمان شاه از اجرای تعزیه جلوگیری می‌کردند و ما به صورت پنهان، طوری که کسی نفهمد با زور یا خواهش از نیروهای شوش این تعزیه را برگزار می‌کردیم و حتی در روزهای بارانی این تعزیه تعطیل نشد. حتی در سال 57 که خیلی تحت فشار بودیم این تعزیه را اجرا کردیم. در سال 60 که کمی از جنگ گذشته بود و شوش خالی از سکنه شده بود و مورد اصابت خمپاره و توپ دشمن بود. در این سال تعزیه را در هفت‌تپه شوش برگزار کردیم.

کامله بوعذار؛ خبرنگار ایکنا خوزستان

انتهای پیام

حتما بخوانید: سایر مطالب گروه گوناگون

برای مشاهده فوری اخبار و مطالب در کانال تلگرام ما عضو شوید!



بیشترین بازدید یک ساعت گذشته


نهادینه سازی ارزش آفرینی برای مشتری در فرهنگ تولید