نورصالحی: نوجوان‌ها ژانر وحشت را زنده نگه ‌داشته‌اند!

خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): آیا به تازگی به قفسه‌های کتاب‌های کودک و نوجوان دقت کرده‌اید؟ «خون هیولا»، «نباید بخوابی»، «جیغ»، «دخمه خونین»، «آزمون‌های مرگ»، «مرا جانور می‌نامند»، ‌«مدرسه جن‌زده»، «شاهزاده اشباح»، «ماسک شبح‌زده»، «ساعت وحشت»، «اشک تمساح»، «گورستان»،‌ «شبح ساحل»، «روح بی‌سر»، «خون هیولا»، «مترسک نیمه‌شب راه می‌رود»، «بیا نامرئی شویم»، «به خانه مردگان خوش آمدید» و «دختری که دائم جیغ می‌کشید» همه و همه از عنوان‌هایی است که امروزه با مراجعه به کتابفروشی‌ها یا نمایشگاه کتاب در حوزه نوجوان به چشم می‌خورد. کتاب‌هایی که گاهی حتی نام‌شان هم مو به بدن انسان سیخ می‌کند چه برسد به خواندن‌شان. اما با کمی مکث در مقابل این کتاب‌ها متوجه مراجعه کودکان و نوجوانان به این قفسه‌ها می‌شویم، آنها با اشتیاق از پدرومادرشان می‌خواهند که از این دست کتاب‌ها برایشان بخرند، اما این موضوع چه دلایلی دارد؟

ترجمه سرسام‌آور آثار آر. ال استاین در ایران
با جست‌وجو در فهرست کتاب‌های منتشر شده کتابخانه ملی می‌بینیم تنها با شناسه یکی از نویسندگان سبک وحشت به نام آر. ال استاین (نویسنده آمریکایی کتاب‌های وحشت آفرین ویژه نوجوانان) اعم از تالیف، مقدمه‌نویسی و ... 596مورد ثبت شده است. این در حالی‌ست که از دارن شان (نویسنده ایرلندی ژانر وحشت برای نوجوانان) 95 مورد، آنتونی هورویتس (نویسنده انگلیسی ادبیات جنایی و کارآگاهی و گونه وحشت و تخیلی ویژه نوجوانان) 18 مورد، نیل گیمن (نویسنده بریتانیایی داستان‌های فانتزی تاریک و علمی تخیلی) 67 مورد دیده می‌شود و این آمار با توجه به وضعیت بازار کتاب ایران سوال‌برانگیز است! چه شده که این‌گونه کتاب‌ها به آثار پرمخاطب حوزه نوجوان تبدیل شده‌اند؟

نمی‌توانیم به ادبیات گمانه‌زن نگاه منفی مطلق داشته باشیم
محسن طائب، مدیر انتشارات پیدایش، در این باره می‌گوید: امروزه به واسطه گسترش رسانه‌های مجازی، ارتباطات بین‌المللی و جهانی افزایش یافته و هر اتفاقی که در حوزه ادبیات داستانی در جهان رخ می‌دهد همزمان در ایران هم سروصدا می‌کند. یکی از دلایل افزایش نوجوانان ایرانی هم به ژانر ترس و وحشت گرایشی است که در سطح جهان به این سو ایجاد شده است، البته این مساله دلایل علمی هم دارد که قابل بحث است.

او درباره افزایش انتشار این آثار از سوی انتشارات پیدایش توضیح می‌دهد: این افزایش انتشار اثر، فقط مربوط به ژانر ترس و وحشت نیست، به‌طورکلی در حوزه ادبیات گمانه‌زن است که ترس و وحشت یکی از زیرمجموعه‌های آن است. امروزه ادبیات گمانه زن برای مخاطبان جذابیت فوق‌العاده‌ای دارد؛ هم از نظر سرگرمی، هم از نظر مضمون. بنابراین نمی‌توانیم به این ادبیات نگاه منفی مطلق داشته باشیم زیرا تاثیرات مثبتی هم دارد. انتشار روزافزون آثار وحشت، مخاطبان را به این سو کشانده است
این درحالی‌ست که سهیل شاهرودی، مسئول بخش کودک و نوجوان شهر کتاب پاسداران، معتقد است که نمی‌توانیم این میزان فروش را صرفا به تغییر ذائقه مخاطبان نسبت دهیم و می‌گوید: یکی از دلایل مهم این مساله افزایش انتشار کتاب در این حوزه از سوی ناشران است. در سال‌های اخیر ناشران جدیدی به صورت تخصصی اقدام به انتشار کتاب در این حوزه کرده‌اند، همچنین برخی از ناشران قدیمی هم تعداد آثارشان در این حوزه را به طرز چشم‌گیری افزایش داده‌اند. براین اساس نمی‌توانیم بگوییم نیاز به هیجان و تجربه ترس قبلا در مخاطب وجود نداشته و تازه به‌وجود آمده است، بلکه تعداد آثار این حوزه زیاد شده و بیشتر در دسترس مخاطبان قرار گرفته و مردم هم به صورت ناخواسته به این سو می‌روند. یعنی پایین بودن آمار انتشار این‌گونه کتاب‌ها در گذشته و افزایش انتشار این آثار در زمان حال سبب فروش بیشتر این کتاب‌ها شده است.
او در ادامه می‌افزاید: البته کماکان بالاترین آمار فروش کتاب در حوزه نوجوان مربوط به رمان‌های درام، کلاسیک و عاشقانه‌هاست اما در سال‌های اخیر کتاب‌های ژانر ترس و وحشت هم شیب صعودی داشته‌اند و توانسته‌اند از نظر میزان فروش به این آثار نزدیک شوند. معمولا در این حوزه، آثاری که در قالب مجموعه منتشر می‌شوند، بیشتر مورد استقبال قرار می‌گیرند و بچه‌ها با خواندن جلد نخست، پیگیر بقیه جلدها می‌شوند. معمولا آثار آر. ال. استاین و دارن شان طرفداران زیادی دارد و بچه‌ها به نام نویسنده، آثار را دنبال می‌کنند اما درباره آثار بقیه نویسنده‌ها از روی عنوان، کتاب می‌خرند.

تاثیرات منفی بر نوجوان‌های کم‌سن و سال
شاهرودی درباره تاثیرات این‌گونه آثار بر بچه‌ها نیز توضیح می‌دهد: برخی از عناوین به دلیل سبک ادبیات و نوع داستانی که دارند، تاثیرات منفی هم دارند و ما سعی می‌کنیم این‌گونه آثار را به نوجوان‌هایی که بزرگ‌ترند معرفی کنیم نه به نوجوان‌های کم‌سن و سال‌تر و سعی می‌کنیم نوجوان‌هایی که سن کمتری دارند را از خرید این کتاب‌ها منصرف کنیم. نوجوان‌ها ژانر وحشت را زنده نگه ‌داشته‌اند
شهره نورصالحی، از مترجمانی است که آثار زیادی مانند رمان «خانه مرگ»، «به زیرزمین نزدیک نشو»، «اردوی نفرین شده»، «مدرسه زامبی‌ها»، «چنگال مرگ»، «آدم گرگ مرداب» و «نفرین مومیایی» اثر آر. ال. استاین را برای نوجوانان ترجمه کرده، درباره دلیل افزایش آمار انتشار کتاب در ژانر ترس و وحشت می‌گوید: اصولا گرفتن مجوز برای ناشران اهمیت زیادی دارد زیرا گاهی گرفتن مجوز برای یک کتاب چندسال‌ طول می‌کشد و سرمایه‌شان حبس می‌شود. کتاب‌های ژانر ترس و وحشت خیلی سریع‌تر از سایر کتاب‌ها از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مجوز چاپ می‌گیرند. و به دلیل اینکه اصل مطلب همان ترس و وحشت در داستان است، حتی اگر مشکلی در زمان بررسی داشته باشند، حذف این موارد صدمه‌ای به کل داستان نمی‌زند. باتوجه به اینکه هرچه گروه سنی کتاب بالاتر می‌رود، مسائل عشقی هم بیشتر مطرح می‌شود، مشکلاتش هم در زمان بررسی بیشتر می‌شود.

او در ادامه می‌افزاید:‌ دلیل دیگر استقبال از این آثار مخصوصا در دوره راهنمایی، این است که بچه‌ها در این سن از دوران کودکی بیرون آمده‌اند و از طرفی هنوز خیلی از مسائل عاطفی و عشقی برای‌شان مطرح نشده است، بنابراین کتاب‌های ژانر وحشت که حد فاصل کودکی و جوانی است مناسب‌ترین آثار برای آن‌هاست و به هیجانات آن‌ها پاسخ می‌دهد و می توان گفت که این ژانر را نوجوان‌ها زنده نگه داشته‌اند.

مطالعه آثار وحشت به تنهایی، سطحی و بی‌ارزش است
نورصالحی در پاسخ به این سوال که آثار ژانر ترس و وحشت چه تاثیراتی روی مخاطب دارند، می‌گوید: میزان تاثیرات این کتاب‌ها بستگی به شخصیت بچه‌ها دارد، قطعا این کتاب‌ها برای بچه‌های ترسو مثل سم است اما برای بچه‌هایی که نمی‌ترسند، مشکلی ایجاد نمی‌کند. اما به‌طور کلی من با اینکه بچه‌ها فقط آثار ژانر وحشت بخوانند، مخالفم. من همیشه در مراسم‌ جشن امضایی که دارم به بچه‌ها توصیه می‌کنم به این کتاب‌ها فقط به عنوان زنگ تفریح نگاه کنند و در کنار آن‌ها کتاب‌های ادبی بخوانند که اطلاعات و دایره واژگانی‌شان را گسترش می‌دهد. اما معمولا چون بچه‌ها در این سن خیلی حرف‌‌شنوی ندارند و از سویی کتاب‌های دیگر هم زیاد در دسترسشان نیست به خواندن این آثار اکتفا می‌کنند. ولی به عنوان یک مادر اصلا دوست ندارم فرزندم فقط این کتاب‌ها را بخواند چون ادبیات ژانر وحشت بسیار ساده است و کلمات برجسته‌ای در آن نیست و یک مطالعه سطحی و بی‌ارزش می‌شود و حتما در کنار این‌ آثار باید کتاب‌های دیگر هم بخواند.

نویسندگان ایرانی تخیل ضعیفی دارند و در خلق آثار وحشت موفق نبوده‌اند
این مترجم درباره آثار تالیفی که در ژانر وحشت منتشر می‌شود، می‌گوید: براساس تجربه‌ای که در شورای کتاب کودک دارم و برای بررسی کتاب‌ها، آثار منتشر شده، را می‌خوانیم، به نظر من نویسندگان ایرانی در خلق این‌گونه آثار چندان موفق نبوده‌اند زیرا تخیل نویسندگان ایرانی خیلی ضعیف‌تر از نویسندگان خارجی است، نویسندگان ما بیشتر به نوشتن خاطرات بچگی‌شان پرداخته‌اند و در زمینه خلق این‌گونه آثار ضعیف عمل کرده‌اند. و دلیل اینکه به این حوزه روی آورده‌اند این است که با وجود حجم زیاد کتاب‌های ترجمه احساس می‌کنند در این حوزه عقب مانده‌اند و می‌خواهند وارد این حوزه شوند.