راه تبدیل جامعه شناسی انسان محور به جامعه شناسی خدامحور

حجت‌الاسلام حسین اژدری‌زاده، پژوهشگر گروه جامعه شناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در ارائه خود به تبیین «مبانی هستی شناسانه جامعه‌شناسی اسلامی در قرآن و نهج البلاغه» پرداخت.

وی به بررسی نقش مبانی جامعه‌شناسی در تشخیص و درمان آسیب‌های فرهنگی و اجتماعی اشاره نمود و گفت: جامعه‌شناسی اسلامی دارای مبانی ویژه‌ای است که آن را با جامعه‌شناسی غربی متفاوت می‌کند. این تفاوت موجب می‌شود ما در تشخیص مسائل اجتماعی و همچنین درمان مسائل اجتماعی نسبت به رویکرد غربی، متفاوت عمل کنیم. این که چه چیزی را آسیب ببینیم، بستگی به این دارد که رویکرد جامعه‌شناسی ما از منظر اسلام باشد یا از نگاه سکولار.

وی در ادامه با اشاره به تفسیر آیه ۳۰ بقره با مضمون «و اذ قال ربک للملائکه انی جاعل فی‌الارض خلیفه» اظهار کرد: چهار عامل و عنصر خدا، انسان، زمین و پیوند، پایه‌های اصلی تشکیل جامعه انسانی است که از نگاه قرآنی و اسلامی، با محور قرار دادن دو عنصرانسان و پیوند (پیوند با خداوند، زمین و جامعه)، جامعه‌شناسی انسان محور به جامعه‌شناسی خدا محور مبدل می‌شود.

این جامعه‌شناس افزود: از منظر قرآن، انسان دارای دو بعد حیوانی و ملکوتی است که میل به پستی‌ها وفضیلت‌ها دارد و وجود سه عنصر معرفت، قدرت و گرایش‌های متضاد، میدانی برای ظهور متمایزترین ویژگی انسان، یعنی اختیار ‌است. ویژگی اختیار نیز خود را در سطوح مختلف فردی، گروهی و اجتماعی نشان می‌دهد.

وی در ادامه بیان کرد: چنین نگاه قرآنی و اسلامی به انسان و جامعه، تغییرات مهمی در مباحث اجتماعی و جامعه ­شناختی، از جمله، در بحث مربوط به شناخت آسیب­های اجتماعی و فرهنگی و درمان آنها ایجاد می­‌کند،

حجت‌الاسلام اژدری‌زاده در ادامه به نمونه‌هایی از تشخیص آسیب‌ها اشاره کرد و گفت: اشتغال زیاد انسان و جامعه انسانی به گرایش‌های حیوانی همچنین فراموشی و بی‌توجهی به خود ملکوتی، فراموشی خداوند، اسراف و زیاده‌روی و… از مهمترین آسیب­های فرهنگی و اجتماعی هستند.

وی مهمترین عامل درمان آسیب فراموشی و بیگانگی را توجه به خدا و توجه به خود واقعی دانست و مهمترین درمان برای اسراف را قناعت و اعتدال در مصرف برشمرد.

به گفته این پژوهشگر، برای داشتن یک تحلیل کامل از جامعه انسانی، همواره باید به دو عنصر اصلی جامعه، یعنی فرد و جمع، توجه کنیم و درعین حال، نوع پیوند این دو عنصر با خداوند و هستی (طبیعت و زمین) را درنظر داشته باشیم.