حل معضل حاشیه‌نشینی با کاهش فقر فرهنگی

حاشیه‌نشینی یکی از پدیده‌های اجتماعی است که دولت عزم جدی برای حل آن در پیش‌گرفته است، سابقه حاشیه‌نشینی در ایران بــه سال‌های ۱۳۰۰ برمی‌گردد، ساکنان این مناطق عمدتاً گروه‌های کم درآمدی هستند که از شهرها و روستاهای کوچک اطراف به این مناطق مهاجرت کردند، رشد سریع و بی‌رویه حاشیه‌نشینی در شهرهای بزرگ و تلاشی که برای بهسازی، بازسازی و ساماندهی این مراکز انجام می‌گیرد یکی از موضوعات اساسی در بحث مدیریت شهری است.

تجربیات کلان‌شهرها و سایر کشورها درزمینهٔ جلوگیری از رشد معضل حاشیه‌نشینی، به دلایل مختلف تاکنون مثمر ثمر نبوده است، پرداختن به این مقوله به مطالعات جدی، مداوم و همچنین امکانات و وقت کافی نیاز دارد، اغلب نگاه کالبدی و فیزیکی به این مناطق شده و رفتارهای قهری و تحکیمی مانند عدم ارائه خدمات شهری و توجه به نوسازی و بازسازی مسکن صورت گرفته است.

اشتغال ناپایدار و بیکاری، اندک بودن درآمد این افراد، سبب شـده تــا فقــر بــه همـزاد محـلـات حاشیه‌نشین تبدیل شود. حاشیه‌نشین نه‌فقط ازنظر اقتصـادی، وضـع مسـکن، خدمـات شــهری فقیــر محســوب می‌شود؛ بلکــه ازنظر فرهنگی نیـز در وضعیت فقر بـه سر می‌برد.

آنچه بیشتر در این محلات نمود پیدا می‌کند فقر فرهنگی و شهروندی است که می‌توان به بی‌سوادی و کم‌سوادی، ناآگاهی و جهــل بــه قانــون، تعدد و تنوع خرده‌فرهنگ‌ها، توزیـع و اسـتفاده نابرابـر از امکانـات و خدمـات آموزشـی و فرهنگـی در سـطوح محلـی و ملـی، تشــدید تعارض‌های عقیدتــی، ارزشــی و هنجـاری در بیـن افـراد و گروه‌های اجتماعـی اشاره کرد.

فرهنــگ فقــر، مجموعه‌ای از ویژگی‌های خانوادگــی، رفتـاری، نگرشـی و شـخصیتی اسـت کـه فقـرا در طـول زندگـی خـود و در شــرایط نامســاعد مالــی بــه آن عــادت کــرده و بــا آن ســازگار شده‌اند؛ افـراد فرودسـت جامعـه بـه دلیل دگرگونی‌های سـریع و وسـیع در جامعـه و موقعیـت پایینـی کـه بـرای خـود احسـاس می‌کنند از جامعــه جــدا می‌شوند، از آن فاصلــه می‌گیرند و کم‌کم فرهنــگ جدیـدی را می‌آفرینند کـه بافرهنگ عمـوم جامعـه متفـاوت اسـت.

شاید مهم‌ترین استراتژی و راهبردی که باید در برابر حاشیه‌نشینان به کار گرفت این است که حاشیه‌نشینان را دیگری و غیر تلقی نکنیم و در برابر آن‌ها برخورد قهرآمیز نداشته باشیم، برای این‌که مشکل حاشیه‌نشینی حل شود باید گام‌هایی برداشته شود که پذیرش اصل وجود حقیقتی به نام سکونت‌گاه‌های غیررسمی از طرف مسئولان و سیاستمداران گام اول است.

موضوع حاشیه‌نشینی زمانی ساماندهی می‌شود که دولت به‌طور کامل این مسئله را درک کرده و نسبت به رفع آن اقدام کند برخورد قهری با موضوع حاشیه‌نشینی به روند ساماندهی این موضوع کمک نمی‌کند و دولت باید برای رفع این موضوع برنامه‌هایی ازجمله مسکن ارزان‌قیمت و شهرک‌هایی با امکانات مطلوب رفاهی، اجتماعی را در دستور کار قرار دهد.

توانمندسازی بعد از عبور از ساخت خانه‌های ارزان‌قیمت و اعطای تسهیلات بوده و باید مردم مناطق حاشیه‌نشین را ازنظر فکری و فرهنگی نیز توانمند ساخت توانمندسازی اساسش ایجاد فرصت شغلی و آموزش مهارت‌های شغلی و اجتماعی است.

به دلیل آنکه این افراد شغل و درآمد کافی ندارند و معمولاً سطح سواد پایینی دارند دچار فقر فرهنگی و فقر روانی می‌شوند فقر روانی ازاین‌جهت که این افراد نمی‌توانند خود را با محیط اطراف انطباق دهند، احساس شهروند بودن ندارند و خود را بیگانه احساس می‌کنند.

حاشیه‌نشینان برخلاف تصور؛ کالایی دورریختنی نیستند بلکه وجود آن‌ها نقش مهمی در اقتصاد شهری دارد درواقع آنان با کمک ناچیز مسئولین قادرند مسکن، خوراک، پوشاک خود را فراهم کرده و درعین‌حال نوعی نیروی کار ذخیره، حاضر و بی‌درنگ برای فعالیت‌های در حال گسترش بخش رسمی درون شهرها را مهیا سازند؛ می‌توان با ارتقای سطح آموزش و ایجاد مهارت لازم و امکان دسترسی به بازار کار و فعالیت‌هایی از این قبیل زمینه اشتغال، افزایش درآمد و بهبود سطح زندگی را برای حاشیه‌نشینان و فقرای شهری فراهم آورد.

برخی پدیده‌ها و آسیب‌های اجتماعی ازجمله طلاق، جنگ و حاشیه‌نشینی از بین رفتنی نیستند بنابراین راه درمانی برای محو آن وجود ندارد. ولی درعین‌حال می‌توان آسیب‌های اجتماعی را با استفاده از فرهنگ غیررسمی تا حد توان تعدیل کرد، منظور از فرهنگ غیررسمی کم کردن فاصله فرهنگی بین مرکز شهر و حاشیه شهر است و باید کلیه فعالیت‌های فرهنگی ازجمله احداث مکان‌های تفریحی و فرهنگی که در سطح شهر و مرکز شهر انجام می‌شود به حاشیه شهر نیز کشیده شود.

این حقیقت است که حاشیه شهرها جرم و جنایت و اعتیاد بیشتری نسبت به مرکز شهر دارد، وقتی این جمله تکرار می‌شود که در حاشیه شهرها انسان‌های خلاف‌کار و منحرفی زندگی می‌کنند حتی اگر بخشی از آن منطقه سالم باشد که چه‌بسا انسان‌های شریفی هم زندگی می‌کنند اما به دلیل این بمباران فکری این افراد نیز به سمت‌وسوی خلاف کشیده می‌شوند بنابراین انجام فعالیت‌های فرهنگی در حوزه حاشیه‌نشینی باید موردتوجه قرار بگیرد.

انتهای پیام