جاودانه های اسطوره ای کردستان

عمارت آصف که به خانه کُرد شهرت دارد، یکی از قدیمی‌ترین و تاریخی‌ترین عمارت استان کردستان است که با سبک معماری اسلامی خود جلوه خاصی به معماری شهر بخشیده‌است. این عمارت زیبا و بی‌نظیر که در سه دوره اسلامی صفویه، قاجاریه و پهلوی ساخته شده است، نمادی از تاریخ و معماری و دیگر ابعاد این سه دوره تاریخی را به نمایش می‌گذارد.

بخش جالب توجه این عمارت، موزه مردم شناسی و موزه مشاهیر کُرد است و جلوه‌ای ارزشمند از فرهنگ مردم کُرد و بزرگان این آب و خاک را به تصویر می‌کشد که در نوع خود بی‌نظیر است.

در بخش مشاهیر کرد سردیس مشاهیر و بزرگانی همچون "محمد قاضی"، "صلاح‌الدین ایوبی"، "امان‌الله خان اردلان"، "ابراهیم یونسی"، "مولوی" و... قرار دارد که "هادی ضیاء الدینی" با هنر دست خود این بخش از عمارت را با سردیس‌هایی از این مشاهیر آراسته است.

محمد قاضی

مترجم و شاعر برجسته کُرد ایرانی است که در ۱۲ مرداد ۱۲۹۲ در مهاباد متولد شد. او مترجم آثاری همچون "دن کیشوت" و "زوربای یونانی" و "شازده کوچولو" به زبان فارسی است و به پاس ترجمه‌های ارزشمند متون جهان به زبان فارسی، این مترجم کُرد را "پدر ترجمه ایران" می‌نامند. او یکی از اعضای حزب توده ایران بود که تا لحظه آخر بر عقاید خویش پایبند ماند.

از ابتدای دهه ۱۳۲۰ نخستین قدم در ترجمه را از ترجمه کتاب "کلود ولگرد" اثر "ویکتور هوگو" برداشت و از دیگر آثار او می‌توانیم به ترجمه کتاب‌هایی همچون جزیره پنگوئن‌ها اثر آناتول فرانس، نان و شراب اثر اینیاتسیو سیلونه، آزادی یا مرگ و در زیر یوغ را نام برد.

بیشترین ترجمه‌های وی آثاری بود فرانسوی که آنها را به زبان فارسی ترجمه می‌کرد و همچنین صاحب چندین ترجمه آثار فارسی به کُردی است. حاصل ۵۰ سال کار ترجمه و نوشتن وی ۶۸ اثر اعم از ترجمه ادبی و آثار ادبی خود او است که به زبان فارسی نوشته شده‌است.

بسیاری از نویسندگان و منتقدان ادبی خوانش های متفاوتی از آثار ترجمه شده توسط «محمد قاضی» دارند و برخی بر این باور هستند که روش منحصر به فرد ترجمه استاد قاضی، سنت ترجمه در زبان فارسی را چند گام به جلوتر برد.

«محمد قاضی» از مترجمان برجسته و به نام ادبیات معاصر ایران است که با ترجمه بیش از 68 اثر، ضمن تابوشکنی در این عرصه، سبک خاصی در ترجمه را نیز ابداع کرد به طوری که توتیای قلم قاضی با ترجمه بیان شد.

محمد قاضی سرانجام در سحرگاه چهارشنبه ۲۴ دی ۱۳۷۶ در سن ۸۴ سالگی به دلیل سرطان حنجره در تهران دار فانی را وداع و در زادگاه خود در مهاباد به خاک سپرده شد.

صلاح‌الدین ایوبی

"الملک الناصر صلاح‌الدین یوسف بن أیوب بن شادی بن مروان" زاده ۵۳۲ قمری و ۱۱۳۸ میلادی در عراق است که با لقب‌های ابوالمُظفر و الملک الناصر که عموما با نام صلاح‌الدین ایوبی شهرت دارد.

ایوبیان دودمانی کُرد تبار بودند که از ۱۱۷۱ تا ۱۲۵۰ میلادی در مصر، سوریه و عراق فرمانروایی می‌کردند.

صلاح‌الدین ایوبی بنیان گذار دولت ایوبیان مصر و شام بود. وی یکی از فرمانروایان بزرگ اسلامی در نیمه دوم سده ششم هجری بوده است که صلیبیان را در نبرد حِطّین شکست داد و اورشلیم را در سال ۱۱۸۷ از آنان بازپس گرفت.

وی قاهره و دمشق را پایتخت خود ساخت؛ او در دوران حکومت خود دو هدف عمده را دنبال می‌کرد: استوار ساختن حکومت برای خود و خاندان ایوبی و جنگ با صلیبیون، و توانست به هر دو هدف خود جامه عمل بپوشاند.

او کار خود را از دربار اتابک زنگی از دست‌نشاندگان حکومت سلجوقیان در شامات شروع کرد و بعدها در مصر جانشین وی شد.

"صلاح ‌الدین ایوبی" در جهان اسلام به عنوان چهره ‌ای جهادگر مطرح است و این موضوع سبب شده که محبوبیت او به میزان چشم‌گیری در بین مسلمانان زیاد شود، به‌ ویژه آن‌که آزاد شدن بیت ‌المقدس توسط او از دست صلیبیان، او را در جهان اسلام چهره ‌ای کاملاً مقدس ساخته و مسلمانان برای او همواره احترام خاصی قائل‌اند. البته جدا از محبوبیت تاریخی "صلاح ‌الدین ایوبی"، این اقدامات وی سبب محبوبیت او در زمان خودش هم بوده است. گفتنی است که این موضوع بر قلم کسانی هم که زندگی ‌نامه او را نوشته‌اند تأثیر گذاشته است، به طوری که در معرفی وی گاهی دچار تعصب و افراط شده ‌اند.

صلاح‌الدین بعد از سال‌ها مبارزه و مقاومت در برابر تمامی دشمنان در سال ۱۱۹۳ در دمشق درگذشت و بعد از مرگ او امپراطوریش میان فرزندانش تقسیم شد.

نالی

"مُلا خدر شاویسی میکاییلی" ملقب به "نالی" در سال ۱۷۹۵ میلادی در روستای "خاک و خۆڵ" در شهرزور به دنیا آمد و پس از یادگیری علوم صرف و نحو در زادگاه خود، به قصد ادامه تحصیل علم به مهاباد، سنندج و حلبچه رفت. در زمان بابان‌ها می‌زیسته و بنیان گذار مکتب شعری بابان است و از اولین کسانی بود که به گویش سورانی شعر سرود؛ ولی از او چندین اشعار فارسی و عربی و ترکی هم به جا مانده است که نشان از تسلط او بر این زبان‌ها دارد.

نالی در ادبیات کُردی به سبب غزلیات عاشقانه‌ای که سروده است بسیار شهرت دارد؛ نقش وی از آن نظر در تاریخ ادبیات کُردی بسیار برجسته است که از اولین شاعرانی بوده‌است که به گویش سورانی شعر گفته‌است و پس از وی کسانی همچون کُردی، سالم از شاعران دربار بابان و حاجی قادر کویی، محوی، وفایی، ناری، حریقی و قانع به شعر سورانی روی آوردند.

وی سرانجام در سال ۱۸۵۰ میلادی در استانبول به دیار باقی شتافت.

امان‌الله خان اردلان

امان‌الله خان اردلان، حاکم اردلان (۱۱۸۰-۱۲۴۰ هجری قمری) بوده و به نام‌های امان‌الله خان والی و امان‌الله خان بزرگ نیز شهرت داشت.

وی یکی از مشهورترین حاکمرانان اردلان بوده است؛ در آبادانی و گسترش شهر سنندج نقش به‌سزایی داشته و مسجد جامع سنندج، مسجد دارالامان، عمارت خسروآباد، عمارت امجدالاشراف، حمام خان از آثار بجا مانده از دوران امان‌الله خان اردلان است.

امان‌الله خان اردلان در سال ۱۲۳۰ قمری پس از سرکوب آشوب های داخلی کردستان و تثبیت قدرت در منطقه برای وصلت با خاندان سلطنت با هدایا و تحفه بسیار راهی دربار فتحعلی‌شاه در تهران شد. او حسنی جهان خانم را برای خسرو خان پسر خود خواستگاری کرد و فتحعلی شاه نیز به تقاضای امان‌الله خان پاسخ مثبت داد.

نویسندۀ تاریخ عضدی به نقل از امان الله خان اردلان دلایل خواستگاری از دختر شاه را چنین ذکر کرده است: «... می خواهم به واسطۀ یک نوع بستگی مخصوص به شاهنشاه ایران دست مجاورین و همسایگان به دامن ملک موروث و موقع فرمانگذاری من دراز نشود.»

با فوت امان‌الله خان در سال ۱۲۴۰، خسروخان به حکومت کردستان منصوب شد و مزار او در شهر نجف قرار دارد.

ابراهیم یونسی

ابراهیم یونسی، نویسنده و مترجم و مورخ تاریخ کردستان و همچنین نخستین استاندار کردستان ایران پس از انقلاب ۵۷ و در دولت مهدی بازرگان بود.

وی به سال ۱۳۰۵ در شهر بانه متولد شد و همانگونه که خود در خاطراتش گفته است «در سال ۱۳۰۵ شمسی؛ در شهر بانه در قصبه آن روز متولد شده‌ام، اما این تاریخ ظاهراً درست نیست! شناسنامه دیر به کردستان آمد؛ مثل همه‌چیزهای دیگر؛ سال ۱۳۱۰ یا ۱۳۱۱ بود که شناسنامه برای من گرفتند یادم هست بر سر سن من بین پدرم و مادربزرگم اختلاف بود. مادربزرگ می‌گفت سنّش را زیاد نوشتی و پدرم می‌گفت درست نوشته‌ام؛ مادربزرگ از نظام اجباری می‌ترسید و می‌خواست تا می‌تواند جریان رفتنم را به سربازی به تعویق بیندازد؛ بنابراین سعی می‌کرد مرا کوچکتر از سنم جلوه دهد، خودم با توجه به وقایعی که به یاد دارم؛ خیال می‌کنم دو سه سالی بزرگتر از این سنّی باشم که در شناسنامه‌ام آمده است.»

ابراهیم یونسی که از افسران بازمانده شبکه نظامی حزب توده ایران در سال‌های پیش از کودتای ۲۸ مرداد بود؛ در سال ۱۳۳۳ بعد از دولت دکتر مصدق به عنوان افسر نظامی دستگیر و به اعدام محکوم شد، اما او که در خدمت سربازی یک پایش معلول شده بود، با تخفیف به حبس ابد و پس از هشت سال با یک درجه تخفیف آزاد شد.

یونسی به همراه محمد قاضی در بخش ترجمه شرکت کامساکس (شرکتی دانمارکی که راه‌آهن ایران را راه اندازی کرد)، همکار بودند و بعدها در مرکز تازه تأسیس آمار استخدام شد.

وی پس از انقلاب در زمان دولت موقت، مدت کوتاهی استاندار استان کردستان شد.

یونسی در زمینه تاریخ ادبیات، سیاسی، همچنین تاریخ جنگ و رمان ترجمه و تالیفاتی دارد و در طول سال‌های دراز فعالیت قلمی خود در حوزه تالیف و ترجمه و داستان نویسی بیش از ۸۰ کتاب را به بازار کتاب عرضه کرده است.

یونسی از سال ۱۳۸۸ به بیماری آلزایمر دچار شد و بعد از گذشت دو سال روز چهارشنبه ۱۹ بهمن ۱۳۹۰ دارفانی را وداع گفت.

مولوی کرد

شاعر و عارف نامی کُرد، سید عبدالرحیم ملا سعید معدومی تاوگوزی معروف به مولوی کُرد در سال ۱۱۸۶ هجری شمسی در روستای سرشاته از توابع تاوگوز در جوانرود دیده به جهان گشود.

مولوی درحلبچه، سنندج، سلیمانیه، پاوه و مهاباد به کسب علم پرداخت. وی از پیروان طریقت نقشبندی بود و عمدهٔ شهرت وی به واسطه اشعار عاشقانه و عارفانه‌ای است که در طول حیاتش سروده است.

اشعار عاشقانه مولوی عموماً به گویش گورانی است؛ وی همچنین به گویش سورانی و زبان‌های عربی و فارسی هم شعرهای سروده‌است که این نشان از تسلطش بر این زبان‌ها است.

از آثار او می‌توان به دیوان مولوی کُرد "به گویش گورانی"، عقیده مرضیه "به کُردی سورانی"، الفضیله "به عربی" و فوائد الفوائح "به فارسی" اشاره کرد.

مولوی کُرد در سال‌های پایانی عمر خود نابینا وسرانجام در سال ۱۲۶۲ هجری شمسی در زادگاه خود دار فانی را وداع گفته است.

میرزا رضا کلهُر

میرزا محمدرضا در یکی از روزهای تابستانی سال ۱۲۴۵ هجری قمری در کرمانشاه گیلانغرب دیده به جهان گشود.

وی از خوشنویسان صاحب‌نام در خط نستعلیق در زمان قاجار بود و همچنین از خوشنویسان پرآوازه دوره ناصری و از نستعلیق‌نویسان مؤثر در تاریخ هنر ایران به‌شمار می‌رود؛ که شیوه‌ای خاص در نستعلیق‌نویسی ایجاد کرد و این شیوه پس از او تاکنون شیوهٔ رایج در نستعلیق‌نویسی دوران معاصر محسوب می‌شود.

میرزا رضا افزون بر نستعلیق، در شکستهنویسی نیز استاد بود. وی چون در نستعلیق سرآمد شد و شهرت یافت در سال ۱۲۶۴ هجری پیغامی از طرف دربار دریافت کرد که برای تعلیم خط به ناصرالدین شاه راهی دربار شود؛ پس از مدتی ناصرالدین شاه از او خواست که در وزارت چاپ مشغول به کار شود، اما از آنجایی که میرزا مردی بلندهمت و آزادمنش بود نپذیرفت و به کتابتی مختصر و دستمزدی اندک می‌ساخت.

وی به رغم نفرتی که از شاه داشت فقط یکبار که ناصرالدین شاه به مشهد می‌رفت به شوق زیارت حرم امام رضا در اردوی شاه حاضر شد و در ضمن سفر کار خوشنویسی روزنامه وقایع اتفاقیه را انجام می‌داد که به تدریج چاپ می‌شد.

محمدرضا کلهر با نگارش روزنامه‌هایی چون "شرف و شرافت" و کتاب‌هایی چون "ریاض المحبین" و "فیض‌الدموع" و "سفرنامه‌های ناصرالدین شاه قاجار به خراسان " نمونه‌هایی از آثار به جامانده از میرزا رضا کلهر است.

وی به جهت خوشنویسی بر روی سنگ با مرکب غلیظ که برای چاپ سنگی غیرممکن بود، شیوه‌ای پدید آورد که حروف آن چاق و کشیده‌ها کوتاه بودند از آنجایی که ارتباط خوشنویسان در اواخر دوره قاجار با سلسله اساتید قدیمی قطع شده بود آثار چاپ شده محمدرضا کلهر سرمشق خوبی برای علاقه‌مندان به خط به‌شمار می‌رفت.

از مهم‌ترین آثار خطی او "فیض‌الدَموع" است که در کتابخانه سلطنتی ایران نگهداری می‌شده‌ است.

میرزا رضا کلهر، پس از بازگشت از خراسان بر اثر ابتلا به بیماری وبا در روز جمعه ۲۵ محرم الحرام سال ۱۳۱۰ در گورستان حسن‌آباد در تهران به خاک سپرده شد.

محوی

سید محمد بالخی، پسر ملاعثمان از خلیفه‌های شیخ عثمان سراج‌الدین طویله بوده‌اند و از نوادگان عالم بزرگ "شیخ ڕەش" در سال ۱۸۳۶ میلادی دیده به جهان گشود.

"ملامحمد" متخلص به "محوی" یکی از علمای کُرد، شاعری شهیر، توانا و برجسته‌ای بود که از معروفترین شاعران کُرد به شمار می‌رود، اشعار این شاعر نامی حول محور چندین موضوع خاص به گردش در آمده و نمایان شده‌است که مجموع اشعار ایشان در کتاب دیوان محوی گردآوری شده است.

محوی به زبان های کردی، فارسی و عربی و در قالب های غزل، قصیده و دوبیتی و فرد شعر سروده است؛ مضمون بیشتر اشعار وی تصوف، عرفان و سرزنش دنیا است. اشعار وی سرشار از استعاره و نماد است که استفاده از واژه های قدیمی و گاه غیرمستعمل و قافیه های نامتداول از دیگر ویژگیهای شعر محوی است. در میان شعرای فارس او بیشتر تحت تأثیر "حافظ شیرازی" و در میان شاعران کرد تحت تأثیر "نالی" بوده است.

موقعیت مکانی که محوی در آن می زیست، وی را شاعری اهل تصوف بار آورده بود، او شاعری بسیار ریز بین و بادقت و حساس بود تا جایی که برای هر کدام از قصیده‌هایش، یک ماه تا یک سال وقت صرف می‌کرد.

معنا و محتوای اشعار محوی بسیار عمیق و قابل توجه هستند که با تفکر و بینشی عمیق سروده شده است؛ و درکل از موضوعات مختلفی سخن به میان می آورد که از آن میان می توان به اهتمام ورزیدن به ملت کورد و مفتخر بودنش به زبان کوردی، اشاره کرد.

محوی مانند بسیاری از شاعران هم دوره و معاصر خود، سبکی عروضی داشت و واژهای عربی و فارسی را بکار برده است و مجموع اشعارش در دیوانی به نام دیوان محوی گردآوری شده است.

محوی در سال ۱۹۰۶ دیار فانی را وداع و به دیار باقی شتافت.

انتهای پیام