آثار و برکات صدقه دادن از منظر قرآن و ائمه

ستاره | سروریس مذهبی - آثار و برکات صدقه چیست؟ صدقه دادن از مهمترین روش‌هایی است که در متون دینی برای محافظت انسان در برابر آسیب‌ها توصیه شده است. اهمیت صدقه تا جایی است که قرآن کریم یکی از بزرگترین حسرت‌های اموات را صدقه ندادن می‌داند. صدقه البته شکل‌های متفاوت و آداب مخصوصی دارد. در این نوشته ضمن معرفی آثار و برکات صدقه دادن، اهمیت این عمل مستحب را در قرآن و روایات ائمه اطهار پیگیری می‌کنیم.

در این مطلب می‌خوانید:

جایگاه و انواع صدقه آثار و برکات صدقه فواید صدقه دادن در قرآن کریم صدقه در روایات و احادیث صدقه برای امام زمان (عج) و فواید آن

جایگاه و انواع صدقه

در مورد آثار و برکات صدقه دادن از امام سجاد (ع) نقل است که صدقه ابتدا به دست خدا و سپس به دست فقیر و نیازمند می‌رسد. مکرراً در روایات و قرآن کریم به ثواب صدقه دادن، حتی به‌ میزان ناچیز اشاره شده‌ است، اما این تنها برکت این عمل نیست. بلکه فواید دنیوی آن نیز بسیار متعدد است. علاوه بر این برکات فردی، اهمیت صدقه را باید در وضعیت اجتماعی جامعه اسلامی نیز بررسی کرد. در جامعه‌ای که در آن صدقه رواج دارد، نه تنها معضلات اقتصادی، بلکه دیگر مشکلات مردم نیز با همدلی میانشان برطرف می‌شود.

انواع صدقه

صدقه تنها محدود به شکل مالی آن نیست. بنا بر نظر محدثین، صدقه شامل دستگیری از نیازمندان، رفع مشکلات دیگران، کمک‌های روانی و معنوی و همچنین ساخت و سازها و فعالیت‌های عمرانی نیز می‌شود. همچنین امام صادق (ع) در اهمیت انواع دیگر صدقه می‌فرمایند: «آن نوع از صدقه‌ که خداوند متعال دوست دارد، اصلاح میان مردم به هنگام تیره شدن رابطه‌شان و همچنین نزدیک کردن مردم به همدیگر به هنگام دوری آنها از هم است.» (کافى، الاسلامیه، ج ۲، ص ۲۰۹)

در روایات شرط اصلی صدقه را حلال بودن مال صدقه‌دهنده می‌دانند. حرام بودن مال موجب عدم صداقت فرد صدقه‌دهنده شده و آثار صدقه را از بین می‌برد. امام هادى(ع) در این باره می‌فرمایند: «همانا مال حرام افزایش نیافته و اگر افزایش یابد، برکتى ندارد . اگر انفاق شود، پاداشى ندارد و اگر بماند، توشه‌ه‏اى به سوى آتش خواهد بود.»(کافى، ج ۵، ص ۱۲۵، ح ۷)

آثار و برکات صدقه

صدقه بر اساس متون دینی فضایل و آثار فراوانی دارد. از میان آثار و برکات صدقه دادن می‌توان به موارد زیر که از جمله مهمترین آنها هستند اشاره کرد:

۱. دفع بلایا و التیام دردها: هنگامی که انسان دچار بلا یا مصیبتی می‌شود باید صبر پیشه کرده و با توکل کردن به خدا، خواندن ادعیه و دادن صدقه خواستار رفع این معضل در درگاه خداوند متعال بشود. با این حال همانطور که عقل انسان حکم می‌کند، پیشگیری و دفع آفات بر درمان آنها ترجیح دارد. از مهم‌ترین فواید و فضیلت‌های صدقه دادن دفع معضلات و گرفتاری‌ها پیش از وقوع آنهاست. فضیلت صدقه تا جایی است که حتی قضای حتمی و قطعی را نیز دفع کرده و به تاخیر می اندازد.

۲. افزایش طول عمر: طولانی شدن عمر نیز از جمله فضیلت‌هایی است که صدقه دادن با دفع بلایا به‌ دست می‌دهد. در روایات مکرری آمده است که صدقه دادن موجب تاخیر افتادن در اجل انسان است. همچنین صدقه انواع مرگ بد، بیماری‌های سخت و عذاب‌آور و سختی لحظات احتضار را از بین می‌برد.

۳. افزایش ثروت: یکی دیگر از اصلی‌ترین برکات صدقه، رفع معضلات اقتصادی و افزایش ثروت است. در روایات توصیه شده‌ است که هرکس معضل اقتصادی دارد و یا حتی خود فقیر و نیازمند است، صدقه دادن مشکل او را حل می‌کند. خداوند متعال تاثیر صدقه را تا هفتصد برابر ذکر می‌کند.

۴. آمرزش گناهان: خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: «کسانى که ایمان آورده و کارهاى شایسته کرده‌اند، قطعاً گناهان‌شان را از آنان مى‌زداییم و بهتر از آنچه می‌کردند پاداش‌شان مى‌دهیم.» (عنکبوت، آیه ۷)

همانطور که در این آیه آمده است انجام برخی صالحات موجب آمرزش گناهان و از بین رفتن تاثیرات آن در زندگی و اعمال انسان می‌شود. از جمله این اعمال نیک که فراوان در روایات و خود قرآن به آن توصیه شده‌ است، صدقه است. انجام عمل صالحی مانند صدقه همچنین موجب دور شدن انسان از شرایط ارتکاب به گناه می‌شود.

۵. محبت خداوند متعال: صدقه دادن همچنین موجب ایجاد محبت خداوند می‌گردد. امام علی (ع) در روایتی صدقه و صله رحم را موجب پاک کردن گناهان و همچنین محبوبیت انسان نزد خدا می‌دانند. بالطبع محبوبیت بیشتر نزد خدا نیز فضایل و آثار بسیاری دارد.

۶. سعادت اخروی و دنیوی: از برکات صدقه می‌توان به سعادت اخروی، رفتن به بهشت و همچنین حیات طیبه پس از مرگ اشاره کرد. همچنین چنانکه قرآن کریم اشاره کرده‌ است، صدقه موجب زندگی کریمانه و متقی در دنیا بدون حرص و طمع می‌شود. علاوه بر این، خداوند متعال در فضیلت انفاق و صدقه مومنین را به رفع اندوه و بیم بشارت داده است.

۷. رهایی از غضب خداوند: یکی از راهکارهای در امان ماندن از غضب و خشم خداوند، صدقه دادن است. آلوده شدن به گناهان و کفر از جمله مواردی‌ست که قرآن کریم به عنوان علت خشم خداوند معرفی کرده‌ است.

۸. رفع معضلات اجتماعی: روشی که دین مبین اسلام برای کنترل وضعیت اقتصادی جامعه و جلوگیری از شکاف‌های اقتصادی مطرح کرده‌ است، جلوگیری از انباشته شدن ثروت در دست قشر خاصی از جامعه و عدم گردش پول به نحو سالم در جامعه است. از راهکارهایی که در روایات به آن اشاره شده است، انفاق و صدقه دادن برای جلوگیری از تضاد طبقاتی است.

فواید صدقه دادن در قرآن کریم

در قرآن کریم نیز آیات بسیاری درباره صدقه بیان شده‌ است که از میان آنها تنها به چند مورد اکتفا می‌کنیم:

در حقیقت مردان و زنان صدقه‏‌دهنده و آنان که به خدا وامى نیکو داده‏‌اند ایشان را پاداش، دوچندان گردد و اجرى نیکو خواهند داشت. (حدید، آیه ۱۸) گفتارى پسندیده (در برابر نیازمندان‏) و گذشت (از اصرار و تندىِ آنان‏) بهتر از صدقه‌‏اى است که آزارى به دنبال آن باشد و خداوند بی‌نیاز بردبار است. (بقره، آیه ۲۶۳) در بسیارى از رازگویی‌هاى ایشان خیرى نیست. مگر کسى که به صدقه یا کار پسندیده یا سازشى میان مردم فرمان دهد. و هر کس براى طلب خشنودى خدا چنین کند به زودى او را پاداش بزرگى خواهیم داد. (نسا، آیه ۱۱۴) کسانى که بر مؤمنانى که از روى میل صدقه می‌دهند عیب می‌گیرند و کسانى که [در انفاق] جز به اندازه توانشان نمی‌یابند را به ریشخند می‌گیرند [بدانند که] خدا آنان را به ریشخند می‌گیرد و براى ایشان عذابى پر درد خواهد بود. (توبه، آیه ۷۹) از آنان کسانی‌اند که با خدا عهد کرده‌‏اند که اگر از کرم خویش به ما عطا کند قطعاً صدقه خواهیم داد و از شایستگان خواهیم شد. (توبه، آیه ۷۵) و از آنچه روزى شما گردانیده‌‏ایم انفاق کنید، پیش از آنکه یکى از شما را مرگ فرا رسد و بگوید پروردگارا! چرا تا مدتى بیشتر [اجل] مرا به تأخیر نینداختى تا صدقه دهم و از نیکوکاران باشم. (منافقون، آیه ۱۰)

صدقه در روایات و احادیث

احادیث پیامبر اکرم (ص) در مورد آثار و برکات صدقه دادن:

صدقه بلا را برطرف مى‏‌کند و مؤثرترینِ داروهاست. همچنین، قضاى حتمى را برمى‏‌گرداند و درد و بیمارى‏‌ها را چیزى جز دعا و صدقه از بین نمى‌‏برد. (بحارالأنوار، بیروت، ج ۹۳، ص ۱۳۷، ح ۷۱) به راستى خداوند با صدقه دادن درد، طاعون، آتش‌‏سوزى، غرق شدن، خرابى، دیوانگى و هفتاد باب دیگر از بدی‌ها را از بین می‏‌برد. صدقه به جا، نیکوکارى، نیکى به پدر و مادر و صله رحم، بدبختى را به خوشبختى تبدیل و عمر را زیاد و از پیشامدهاى بد جلوگیرى می‌‏کند. (نهج‌الفصاحه، ص ۵۴۹، ح ۱۸۶۹) صدقه، خشم پروردگار را فرو می‌نشاند. (نهج‌الفصاحه، ص ۲۸۳، ح ۶۴۶) من مأمورم که صدقه و زکات را از ثروتمندانتان بگیرم و به فقرایتان بدهم. (مستدرک‌الوسائل، ج ۷، ص ۱۰۵، ح ۷۷۶۲) صدقه دادن از مرگ بد جلوگیرى می‌کند. بیماران خود را به وسیله صدقه درمان کنید. هر گاه انسان دست خود را به دادن صدقه دراز کند، خداوند به رویش لبخند می‌زند و هر که خدا بر او لبخند بزند، آمرزیده است. صدقه، گرماى گورها را از صدقه‏‌دهنده دور می‌کند. در روز قیامت، مؤمن در سایه صدقه خود، پناه می‌گیرد. دو چیز است که دوست ندارم کسى در آن‌ها با من شریک بشود: اول وضویم؛ چراکه جزو نماز من است. ثانیاً صدقه‌‏ام که باید از دست من به دست نیازخواه برسد. زیرا صدقه، در دست خداى رحمان قرار می‌گیرد. هر احسانى چه به توانگر و چه به تهیدست، صدقه است. آنچه شخص تنگ‏دست در توان دارد و در نهان به نیازمندى می‌دهد، برترین نوع صدقه است. کسى که صدقه دادن را از حد بگذراند، مانند کسى است که صدقه نمی‌دهد. برترین صدقه، صدقه‌‏اى است که در ماه رمضان داده شود. سوگند به خدایى که جانم در دست اوست، انسان‌ها هیچ انفاقى نمی‌کنند که دوست‏‌داشتنی‌‏تر از گفتار نیک باشد. تا زمانى که خویشاوندِ نیازمند هست، صدقه دادن به دیگری روا نیست. صدقه دادن به خویشاوند، اجرش دو چندان است. در آن روز که هیچ سایه‌‏اى جز سایه عرش خدا نیست، هفت نفر در سایه عرش اویند: یکی از آن‌ها مردى است که با دست راستش صدقه دهد و آن را از دست چپ خود مخفى بدارد.

احادیث امیرالمومنین (ع):

با صدقه دادن، روزی خود را فرود آورید. (کافی، ج ۴، ص ۳، ح ۵؛ تحف العقول، ص ۶۰) روزى یک دینار صدقه دادم، رسول خدا (ص) به من فرمود: یا على! آیا میدانى که صدقه از دست‌هاى مؤمن بیرون نمی‌آید، مگر آنکه او از وسوسه‏‌هاى هفتاد شیطان رها شده که همگى او را از این کار باز می‌دارند و به او می‌گویند: این کار را مکن. و همچنین پیش از آنکه صدقه در دست شخص نیازمند قرار گیرد، در دست پروردگار بزرگ قرار خواهد گرفت؟

احادیث امام صادق (ع):

به خدا قسم سه چیز حق است: اول آنکه هیچ ثروتى بر اثر پرداخت صدقه و زکات کم نمی‌شود، دوم آنکه در حق هیچ‌کس ستمى نشود که بتواند تلافى کند اما خویشتندارى کند، مگر اینکه خداوند به جاى آن به او عزت بخشیده و سوم آنکه هیچ بنده‌‏اى درِ خواهش از مردم را به روى خود نگشاید، مگر اینکه درى از فقر به رویش باز شود. (بحارالأنوار، ج ۷۵، ص ۲۰۹، ح ۷۹) چه بسا فردى که براى خشنودى خدا یک درهم صدقه می‌دهد و خداوند به پاداش همین صدقه ناچیز، بهشت را بر او ارزانى می‌دارد. ثواب یک درهم صدقه دادن، از یک روز روزه گرفتن بیشتر است. کسى که صدقه بدهد، چه در روز یا در شب، خداوند او را از غم و غصه، گرفتار شدن در چنگ درنده، و مرگ بد محفوظ می‌دارد. صدقه دادن در روز گناه را ذوب می‌کند، آن گونه که آب نمک را ذوب می‌کند، و به راستى که صدقه دادن در شب، خشم خدا را فرو می‌نشاند. به‌ راستى که خداوند هیچ چیزى را نیافرید مگر آنکه براى او انباردارى را مقرر فرمود تا آن را انبار کند، به غیر از صدقه که پروردگار خود متولّى و مباشر و خزانه‌دار آن شده است، و پدرم هرگاه چیزى را به مستمندى صدقه می‌داد، آن را از او می‌گرفت و می‌بوسید و می‌بوئید و باز آن را به او برمی‌گرداند، زیرا صدقه پیش از رسیدن به دست مستمند، در دست خدا قرار می‌گیرد. هر که صبحگاهان چیزى صدقه بدهد خداوند شومى آن روز را از او برطرف می‌کند.

صدقه برای امام زمان (عج) و فواید آن

یکی از صدقه‌هایی که بسیار توصیه شده‌ است، صدقه برای امام زمان (عج) است. ایشان مانند دیگر انسان‌ها زندگی طبیعی داشته و ممکن است دچار بیماری‌ها و مشکلات بشوند. فلذا ائمه اطهار مکرراً برای ایشان دعا کرده‌اند. به طور کلی صدقه دادن برای امام زمان (عج) از وظایف مومنین در روزگار غیبت است. اهمیت این صدقه تا جایی است که سید بن طاووس، صدقه دادن برای امام را قبل از صدقه دادن برای خود و خانواده و در واقع مقدم برآن توصیه کرده‌ است. همچنین پیامبر اکرم (ص) بسیار بر صدقه دادن برای امام زمان (عج) و استعانت از ایشان در مصایب و گرفتاری‌ها توصیه کرده‌اند.

سخن پایانی

صدقه دادن یکی از افعالی‌ست که بسیار در قرآن و روایات، توصیه شده‌ است. صدقه آثار و برکات متعددی دارد که از جمله آنها می‌توان به دفع بلا و مشکلات، افزایش طول عمر، افزایش ثروت و آمرزش گناهان اشاره کرد. صدقه دادن البته آداب و شرایط مخصوص به خود را دارد. همچنین صدقه برای امام زمان (عج) به جهت تجدید میثاق و ابراز محبت به امام، تعجیل در فرج ایشان و آمرزش گناهان توصیه شده‌ است. البته همانطور که اشاره شد صدقه فقط بخشیدن مال نیست، بلکه انواع مختلفی دارد، در این رابطه می‌توانید به مطلب آیا منظور از صدقه دادن تنها کمک مالی است؟ مراجعه کنید. نظر شما چیست؟ شما درباره صدقه و آثار آن چه فکر می‌کنید؟ لطفا نظرات خود را با ما و سایر همراهان ستاره به اشتراک بگذارید.