«انتظار»، گفتمان جایگزین امامت در دوره غیبت/ انتظار شیعی در پی دنیای سرشار از عدالت است

به گزارش خبرنگار گروه مهدویت و غدیر خبرگزاری شبستان، به منظور بررسی نظریه انتظار در آراء و اندیشه مقام معظم رهبری آیت الله العظمی خامنه ای در ایام الله دهه فجر با حجت الاسلام والمسلمین «محسن مهاجرنیا»، عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی گفت وگویی داشته ایم که مشروح آن تقدیم حضورتان می شود:

انتظار در پارادایم امامت چه معنایی دارد و چه تعریفی از آن ارائه می شود؟

پارادایم بودنِ امامت به این معنا است که همه دین و همه دنیای همسوی با دین در این چارچوب وجود دارد. فراانگاره رقیب آن کفر و شرک و نفاق و دنیاهای متناسب با هر کدام است. از این منظر «امامت» دو شأن دارد یکی شأن ملکوتی است یعنی ائمه(ع) دارای مقام معنوی و والایی در عالم تکوین هستند (خطبه ‏هاى نماز جمعه، 2/11/ 1366) که این جایگاه به صورت برجسته ای در زیارت جامعه کبیره ترسیم شده است و به تعبیر آیت الله العظمی خامنه ای، مخالفان ائمه(ع) هیچگاه بر سر مقامات معنوى آنها، با ائمه(ع) دعوایى نداشتند. (خطبه‏ هاى نماز جمعه، 2/11/ 1366)

شان مدیریتی و رهبری در تحقق حاکمیت الهی و در تحقق حکومت اسلامی در نظرگاه آیت الله العظمی خامنه ای چیست؟

به باور شیعه، نقش تکوینی امام در هر سه دوره حضور، غیبت و ظهور، وجود بالفعل دارد و امام به همان نسبتی که در دوره حضور می تواند تأثیرگذار باشد، در دوره غیبت هم اثرگذار است. اما آنچه که در دوره غیبت نیست، شؤون مدیریتی و اجرایی امام(ع) است و آنچه مورد «انتظار فرج» است، در سطح همین شؤون مدیریتی و اجرایی قرار دارد و مبارزات امامان(ع) در دوره حضور هم بر سر همین شؤون بوده است (بیانات در جمع طلاب حوزه‏ علمیه قم، 19/3/1367 ) همان طوری که آیت الله العظمی خامنه ای تصریح می کنند: «تمام بحث ائمه(ع) با مخالفان‌شان و بحث اصحاب ائمه(ع) در مبارزاتشان همین مسئله‏ حکومت و حاکمیت و ولایت مطلقه و عامه‏ بر مسلمین و قدرت سیاسى بود». (خطبه‏هاى نماز جمعه، 2/11/ 1366)

پاسخ مقام معظم رهبری به این شبهه که مقامات دنیوی مانند حکومت چه ارزشی دارد که امامان معصوم(ع) بر سر آن دعوا کنند، چیست؟

ایشان می فرمایند: «حکومت در اسلام صرف حکومت مادى نیست، مادّه و معنى به هم پیچیده است، حاکم فقط اداره‌‏ى امور زندگى مردم را نمى ‏کند بلکه اداره‏‌ى روح مردم و فکر مردم و دل مردم را هم مى‏کند پس حکومت آن وقتى که در اسلام مطرح مى‏شود معنا و نام امامت پیدا مى‏کند، امامت جوهره‏اش عبارت است از خلافت الهى بر روى زمین و بر مردم و این به مسائل زندگى مردم خلاصه نمى‏شود بلکه دل مردم، روح مردم، جهت دهى مردم، هدف‏ گیرى تلاش هاى مردم و قالب‏گیرى مجموعه‏ زندگى مردم در آن مندرج است». (بیانات در جمع طلاب حوزه‏ علمیه قم، 19 / 3/ 1367)

بنابراین «امامت» یعنی حضور بالفعل امام در مدیریت همه اسلام(به معنای حاکمیت) و مسلمین(به معنای حکومت) در دوره دویست و پنجاه ساله ائمه(ع) و «غیبت امام(عج)» یعنی فقدان امام در مدیریت همه اسلام (به معنای حاکمیت) و مسلمین (به معنای حکومت) و «انتظار امام» یعنی امید به بازگشت امام در مدیریت همه اسلام(به معنای حاکمیت) و مسلمین(به معنای حکومت) و «ظهور امام» یعنی بازگشت مجدد امام در مدیریت همه اسلام (به معنای حاکمیت) و مسلمین(به معنای حکومت).

بر اساس نگاه پارادایمی به امامت، چه سطوح هویتی و تاریخی شکل می گیرد؟

پذیرش این مبنای اعتقادی سیاسی که حاکمیت و حکومت، دو عنصر جوهری امامت هستند و در غیبت آن دو عنصر «انتظار» به مثابه بزرگ ترین راهبرد شیعه در مسیر تحقق ظهور یعنی تحقق «حاکمیت الهی» و «امامت ولی الله الاعظم(عج)» است، اهمیت تبیین جایگاه انتظار را در کلام سیاسی روشن می کند و در بازخوانی انتظار در پارادایم امامت، ویژگی ها و خصایص ذیل را برجسته می کند.

بر اساس این نگاه چهار سطح هویتی و تاریخی تعریف می شود:

1. ویژگی «انتظار» آن است که تنها در دوره غیبت معصومان(ع) است و برخلاف بسیاری از مفاهیم پارادایمیک دیگر، اختصاص به دوره حضور و یا اعم از دوره حضور و غیبت نیست.

2. انتظار، گفتمان جایگزین امامت در دوره غیبت است و در مقیاس یک فلسفه زندگی در همه ابعاد آن است. انتظار جامع ترین آلترناتیو امامت است که همه هویت اسلام و تشیع و موضوعاتی همانند نیابت و ولایت فقیه در عصر غیبت، آرمان های متعالی مکتب و صلاح دین و دنیا ذیل آن قرار می گیرند.

3. انتظار از سنخ مناسک عبادی یا یک اصل اعتقادی محض نیست. در عبادت انجام درست عمل به قصد قربت کافی است و در اعتقاد به اصل امامت، داشتن باور و همراهی عملی در موارد خاص کافی است اما انتظار وقتی به جای امامت می نشیند علاوه بر اعتقاد و عمل رایج، برای زمینه سازی ظهور و بازگشت امامت برای تحقق حاکمیت و حکومت اسلامی، هم باید تلاش کرد.

4. علاوه بر نقش جایگزینی، انتظار در عصر غیبت یک راهبرد کلان برای عبور جامعه متلاطم و مملو از ظلم و جور به سمت ظهور حاکمیت دینی برای تحقق قسط و عدل است.

در اندیشه آیت الله العظمی خامنه ای انتظار چه رهاوردی برای بشر متضرر از غیبت امام معصوم(ع) دارد؟

انتظار جزء لاینفک فلسفه سیاسی امامت در دوره غیبت است و به همین دلیل موضوع انتظار در بیان آیت الله العظمی خامنه ای به صورت وصف اضافی «انتظارِ تجسمِ جامعه‏ى عادلانه» بیان شده است. ظرف عملیاتی این عنصرِ اساسیِ امامت در جهانی پر از ظلم و ستم است که توقع و امید به دگرگون‌سازی در آن، در مقیاس «سبک زندگی» برای همه جهانیان است. «یملأ اللَّه الارض قسطا و عدلا»، خدا به وسیله‏ ظهور حضرت بقیةاللَّه ‏الاعظم (عج) زمین را پر از قسط و عدل مى ‏کند.

عنصر «انتظار شیعه»، به دنبال دنیایی سرشار از عدالت، راستى، صمیمیت، انسانیت، معنویت، فضیلت، اخلاق انسانى صحیح و والا است، دنیایی که در آن حاکمیت زر و زور راهى نداشته باشد (بیانات به مناسبت نیمه‏ شعبان27 /10/1373 ) و آن دنیای زیبا در «نظام امامت است یعنى بدون امامت و ولایت و حکومت اسلامى جامعه‏ مسلمین داراى نظام نیست. (خطبه ‏هاى نماز جمعه، 2/11/ 1366)

پایان پیام/9