بیان مشکلات اقتصادی و حوادث ناگوار اجتماعی در حضور کودکان، ممنوع

نیمه اسفندماه نزدیک است؛ ماهی پُر از استرس برای همه خانواده‌ها، اما دراین‌بین به‌راستی چند نفر از ما به‌عنوان پدر و مادر توانستیم ناراحتی، استرس و خشممان را به حریم خانه نبریم و از کودکانمان فردی پُراسترس، رنجیده و حتی افسرده نسازیم؟

از مادری می‌شنیدم که تعریف می‌کرد، برای چندساعتی خواب بوده و دخترک 6 ساله‌اش گمان کرده که او مرده است و به پدرش زنگ می‌زند که بیا مادر مُرد... پدر سراسیمه به خانه می‌آید و وقتی مادر را درحال خواب می‌بیند، متوجه می‌شود که با روحیه فرزندشان چه کرده‌اند! مدام از مرگ گفتن و خبرهای منفی را به کودک منتقل کردن، نتیجه‌ای جز درگیری ذهن وی با واژه مرگ و از دست دادن روحیه را ندارد.

کودک دیگری پای برادرش می‌شکند و مدام گریه می‌کند و زمانی که از او علت را جویا می‌شوند، می‌گوید برادرم دیگر هیچ‌وقت دو پا را نخواهد داشت؛ موضوع را که ریشه‌یابی می‌کنند می‌بینند که در خانواده فیلم‌های جنگی داخلی و خارجی بسیاری دیده می‌شده است که در آن افراد پاهایشان را از دست می‌دهند.

فضای خانواده باید محیط مناسبی برای آرامش و البته آموختن باشد و والدین باید بدانند که استرس‌های امروز جامعه‌ برای سن کودکمان بسیار زیاد است و توان تحمل آن‌ها را ندارند؛ دراین‌بین گمان می‌کند که کاری از او برنمی‌آید و والدینش غمگین هستند و همه این‌ها بابی می‌شود برای افسردگی و خاموشی کودکی که باید شاداب، سرزنده و فعالانه زندگی کند!

از سویی ممکن است این اضطراب و ناراحتی کودک، نشأت‌گرفته از مادر یا پدر افسرده باشد؛ در این زمینه برای بررسی علت خاموشی، زودرنجی و افسردگی کودکان گفت‌وگویی با ربابه غفارتبریزی، استادیار و عضو هیئت‌علمی دانشگاه شهیدبهشتی و روان‌شناس خانواده ترتیب دادیم که در ادامه می‌خوانید:


بیان مشکلات اقتصادی و حوادث ناگوار اجتماعی در حضور کودکان، ممنوع!
ربابه غفارتبریزی بیان کرد: گاه اختلال‌های رفتاری کودک و حتی رسیدن وی به مرز افسردگی، نشأت‌گرفته از این بوده که کودک در درون خانواده دچار مشکلاتی است؛ ازجمله ناآرامی محیط خانه، کشمکش و مشاجره مدام بین والدین، عدم توجه به نیازهای کودک و محرومیت وی از محبت و نوازش، نبود نشاط، تفریح و تنوع در محیط خانه و همچنین فراهم نبودن شرایط ارتباط و بازی کودک با همسالان، بدین‌سان در درجه نخست این محیط خانواده و والدین هستند که دنیای یک کودک را می‌توانند به‌راحتی سیاه و کدر یا سفید و پُرنشاط کنند.

این روان‌شناس خانواده با تأکید بر اینکه تحقیر یا مقایسه کردن کودک با دیگران، استفاده از تنبیه‌های بدنی و عاطفی شدید و همچنین به‌کار بردن جملاتی مانند «دیگه دوستت ندارم» یا «تو دیگه بچه من نیستی» و عباراتی از این قبیل به‌مرور سبب ایجاد احساسات منفی و درنهایت افسردگی در کودک می‌شود، تصریح کرد: والدین باید بدانند که کوچک‌ترین رفتار آن‌ها بر زندگی کودکشان نقش می‌بندد و از او فردی می‌سازد که شاید در آینده در رفتارهای اجتماعی و خانوادگی‌اش دچار مشکلات عدیده‌ای باشد.

وی با تأکید بر اینکه والدین نباید در حضور فرزندشان مسائل و مشکلات اقتصادی و همچنین حوادث و اتفاقات ناگوار اجتماعی را مطرح کنند، به وضعیت این روزهای کشورمان اشاره‌ای کرد و گفت: تمامی این رخدادها می‌تواند در ایجاد یا تشدید افسردگی در کودکان تأثیرگذار باشد.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه شهیدبهشتی به تأثیر ویژه رفتار مادر بر سلامت کودک اشاره کرد و افزود: وضعیت جسمی و روحی و روانی مادر در دوران بارداری بر سلامت جنین تأثیر دارد و در دوران کودکی این تأثیر بسیار مشهود است؛ بدین‌ترتیب اگر مادر افسرده باشد، بی‌شک کودک نیز افسرده می‌شود.

وی با تأکید بر اینکه والدین نباید از کودکان خود توقعات نابجا داشته باشند، تصریح کرد: خیلی از والدین از همان دوران کودکی بدون درنظر گرفتن توانایی‌های واقعی فرزندشان، مدام به وی فشار می‌آوردند که باید شاگرداول کلاس شوی، بین همه هم‌سن‌هایت بدرخشی و غیره و درصورت دست نیافتن کودک به این نشان‌های رنگارنگ! نه‌تنها سرزنش بلکه تحقیر شدن را هم تجربه می‌کند و همه این‌ها بابی می‌شود برای اینکه فضای ارتباطات اجتماعی کودک متشنج و نابود شود.

غفارتبریزی با تأکید بر اینکه آگاهی والدین از عوامل مؤثر در بروز افسردگی در کودکان ازجمله اقدامات مؤثر در پیشگیری یا درمان این اختلال است، یادآور شد: والدین باید آموزش‌های روانشناسی و استفاده از دوره‌های آموزشی تربیت فرزندان را در برنامه زندگی خود جای دهند، والدین با فراگیری فنون و مهارت‌های روانشناسی در ارتباط با فرزند و با استفاده از راهنمایی مشاوران و کارشناسان این حوزه، می‌توانند بر این‌گونه مشکلات فائق آیند اما درمجموع والدین خوب کسانی هستند که در عین مراقب از فرزندشان، آن‌ها را در دنیای پُراسترس و پُرتنش بزرگ‌ترها وارد نمی‌کنند.

این روان‌شناس بالینی راهکار رهایی کودکان از این موضوع را علاوه‌بر مطرح نکردن مسائل اقتصادی و اجتماعی دنیای اطراف از سوی والدین برای آن‌ها، بازی‌درمانی برشمرد و گفت: عدم درمان مؤثر افسردگی در دوران کودکی، اثرات جبران‌ناپذیری در مراحل مختلف زندگی به دنبال خواهد داشت؛ چراکه افسردگی پنهان در دوران کودکی می‌تواند عاملی باشد برای ایجاد نگرش‌های منفی کودک در دوران بزرگ‌سالی وی و شاهد ایجاد مشکل در تعاملات و فعالیت‌های اجتماعی افراد می‌شویم که نتیجه آن حتی می‌تواند روان‌پریشی باشد!

عضو هیئت‌علمی دانشگاه شهیدبهشتی ادامه داد: همه این موارد می‌تواند مانع پیشرفت در مراحل مختلف زندگی کودک تا بزرگ‌سالی شود و لطمه‌های جبران‌ناپذیری به زندگی وی وارد کند که متأثر از رفتارهای والدین با او، آن‌هم در زمان کودکی است؛ بدین‌سان می‌بینیم که نقش والدین در زندگی سالم یک کودک تا چه حد اهمیت دارد.

این روان‌شناس خانواده در بخش پایانی گفت‌وگو با تأکید بر آنکه نیاز است تا والدین به‌طور مداوم حالات جسمی و روحی فرزندانشان را بررسی کنند، خاطرنشان کرد: وجود محیطی سرشار از عشق و محبت و روابطی سالم و صمیمی بین اعضای خانواده به‌ویژه پدر و مادر، برای کودکان ضروری است؛ برای کودک مادر سمبل عشق است و پدر سمبل امنیت و نباید این فضا در ذهن وی دچار اختلال شود. بدین‌سان والدین باید ضمن بازی کردن با کودکشان و ایجاد حس مهربانی و امنیت در وی، استرس این‌روزهای خود را به وی منتقل نکرده و دنیای کودکی را کدر و خاکستری نکنند.

یک هشدار به والدین!
استرس و اضطراب والدین، مستقیماً بر روی دل‌بستگی و رشد عاطفی- اجتماعی کودک اثرات منفی می‌گذارد و این را اگرچه بسیاری از ما والدین می‌دانیم، اما در مسیر دیگری وارد می‌شویم!

کودکی باید دنیایی آرام و همراه با شادی باشد، اما تلویزیونی که مدام اخبار ناگوار از ایران و جهان را به نمایش می‌گذارد و والدینی که دائم از وضعیت شیوع کرونا گرفته تا جنگ، سیل و زلزله صحبت می‌کنند، نمی‌دانند که با این دنیای آرام کودکشان چه می‌کنند!

کودک به‌راحتی تحت تأثیر وضعیت احساسی، عاطفی و فشار‌های روانی والدین و اطرافیان قرار می‌گیرد، اما گویی والدین به این موضوع بدیهی بی‌توجه‌اند و امروز می‌بینیم که کودکانمان مثل گذشته شاد نیستند، سن بلوغ به‌شدت پایین آمده و سریعاً یک کودک را وارد دنیای بزرگ‌سالی می‌کند، جهشی که می‌تواند موجب لطمه‌های بسیاری به دنیای فرزندمان شود.

جهشی که عامل آن خود ما هستیم، فرزندانمان را در دنیای بزرگ‌سالان وارد کردیم، بی‌آنکه بدانیم دنیای کودکان باید همراه با عشق و امنیت باشد و تأکید مداوم بر بیماری‌ها، فقر و اضطراب، می‌تواند با دنیای سفید کودکان چه‌ها کند.

میزان بالای استرس والدین در طول سه سال نخست زندگی کودک، موجب شکل‌گیری رابطه منفی و ناامن والد با فرزند می‌شود و درنهایت افزایش اختلالات عاطفی و رفتاری کودکان را به دنبال دارد و می‌تواند احتمال ابتلای آنان به بیش‌فعالی، اوتیسم، اعتیاد و اختلالات خلقی را افزایش دهد؛ میزان بالای استرس و اضطراب والدین، اثرات مضر و نامطلوبی را بر کودکان می‌گذارد و این اثرات منفی در بلندمدت سلامت کودک را به خطر می‌اندازد، این‌روزها که عید نوروز در پیش است اما به‌دلیل شیوع یک ویروس کودکان خانه‌نشین شده‌اند، بهتر است آن‌ها را به‌جای فرو بردن در خبرهای ضدونقیض و استرس‌زای این بیماری، آگاه کرد؛ با وسایل موجود در خانه با کودکانمان سفره هفت‌سین بسازیم و به‌جای تأکید بر اینکه امسال عیدی نداریم و نمی‌توانیم خانه کسی برویم و حتی خرید عید نکرده‌ایم! محیط خانه را آرام کنیم و لباس‌های نو را از کمد درآوریم و آن‌ها را سروسامان دهیم؛ سفره هفت‌سین و سبزه عید بسازیم و بدانیم که این‌ روزهای پُراسترس می‌گذرد و اگر کوچک‌ترین مسیری را اشتباه برویم، تأثیر آن بر کودکمان به‌صورت مادام‌العمر قابل مشاهده خواهد بود؛ باور داشته باشیم که روزهای خوب می‌آید، بهار نزدیک است و با خود آرامش را به زندگی‌هایمان بازمی‌گرداند، بدین‌سان دنیای شیرین کودکانمان را تلخ و با آینده آن‌ها بازی نکنیم!