آب و باران از دیدگاه قرآن/ تفسیر آیه وَجَعَلْنا مِنَ الْماءِ کُلَّ شَیْ ءٍ حَیٍّ

برکات آب

آب، علاوه بر این که سرچشمه حیات ما است، آثار و برکات فراوانی هم در زندگی و آسایش ما دارد. ابرها که شکلی از آب هستند، در مناطق سردسیر به صورت برف بر زمین می نشینند و به تدریج آب می شوند. قسمتی از این آب ها به زمین فرو می روند تا منابع زیرزمینی را تشکیل دهند و به صورت چاه، قنات یا چشمه به تدریج در اختیار ما قرار گیرد. اگر آب ابرها به صورت قطرات باران نبود و همچون ریزش یک آبشار فرو می آمد، آیا می توانستیم در برابر آن مقاومت کنیم؟

اگر باران تنها در چند روز به صورت سیل آسا می آمد، زندگانی ما چگونه بود؟ اگر بخش عمده آب در زمین فرو نمی رفت و جریان می یافت، زندگانی ما چگونه بود؟ برنامه ریزی حکیمانه آفریدگار آب را با حکمت و تدبیر در اختیار ما قرار می دهد و در درون زمین، به صورت شفاف و پاکیزه نگهداری می کند، تا ما انسان ها از آن بهره مند شویم. قرآن، این تدبیر الهی را درس معرفت برای خردمندان می شمارد و چنین می فرماید:

«اَلَمْ تَرَ اَنَّ اللّهَ اَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فَسَلَکَهُ یَنابیعَ فِی الاَْرْضِ …: آیا ندیدی که خداوند از آسمان آبی فرستاد و آن را بصورت مخازنی در زمین قرار داد در این مثال تذکری است برای خردمندان».

انسان های اندیشمند، علاوه بر درس معرفت، از این حکمت الهی آموختند که آب را ذخیره کنند و با ساختن سد از این نعمت عظیم، بهره وری بهتر و بیشتر نمایند. ساختن سد، یکی از تلاش های عمرانی انسان بوده که از قدیم در فرهنگ بشری جایگاه مهمی داشته است.

زمانی با جمع آوری آب پشت سدها، زمین های خود را سبز و خرم می کردند و سنگ آسیاب را نیز به حرکت درمی آوردند و امروز نیز علاوه بر آبیاری مناطق وسیع، انرژی آب را برای حرکت توربین های عظیم به کار می برند و با تولید انرژی برق، همه صنایع و کارخانجات را به حرکت در می آورند. ما از روشنایی، تولید هوای سرد در تابستان و هوای گرم در زمستان و ده ها خدمت دیگر بهره مند می شویم و همه این ها از برکات آب است.

تفسیر آیه وَ جَعَلْنا مِنَ الْماءِ کُلَّ شَیْ ءٍ حَیٍّ

مفسران در تفسیر آیه ۳۰ از سوره (انبیاء) که می فرماید:

«وَ جَعَلْنا مِنَ الْماءِ کُلَّ شَیْ ءٍ حَیٍّ: و هر چیز زنده را از آب بیافریدیم» ، مطالبی را بیان کرده اند که نمونه هایی از آنها بدین شرح است: میبدی در تفسیر کشف الاسرار می نویسد:

«… اَلْماءَ هُوَ النُطْفَه. وَ قیلَ یُریدُ بِه الماءَ المَشروبَ لاَِنَّ اللّهَ سُبْحانَه خَلَقَ الماءَ اَوَّلاً ثُمَّ قَلّبَ الْماءَ نارا وَ خَلَقَ مِنهَا الْجِنّ وَ قَلَّبَهُ ریحا وَ خَلَقَ مِنْهَا الْمَلائِکهَ ثُمَّ اَحالَهُ طینا وَ خَلَقَ مِنْهُ آدَمَ وَ سَألَ اَبُوهَریرَهُ رَسُولَ اللّه ِ صلی الله علیه و آله مِمَّ خَلَقَ اللّهُ الْخَلَقَ فَقال علیه السلام: مِنَ الماء:

… غرض از آب نطفه است … و گفته شده است که غرض از آن آب آشامیدنی است، زیرا خداوند سبحان نخست آب را آفرید، سپس آب را به آتش تبدیل کرد و از آن جن را آفرید و آن را به باد تبدیل کرد و از آن ملائکه را آفرید، آنگاه آن را بدل به خاک کرد و از آن آدم را آفرید. ابوهریره از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله پرسید خداوند خلق را از چه آفرید؟ پیامبر صلی الله علیه و آله گفت: از آب».

ظاهر واژه «جعل» در این آیه به معنای «خلق» است زیرا متعدی به مفعولی واحد است و دلیل این قول آیه سوره نور است که می فرماید:

«وَ اللَّهُ خَلَقَ کُلَّ دَابَّهٍ مِنْ ماءٍ». مفسرین در خصوص خلقت هر چیزی از آب اختلاف دارند. برخی گویند مقصود از آب در این آیه «نطفه» است زیرا خداوند تمام حیوانات (از جمله انسان) را از طریق نطفه بوجود می آورد و بر این اساس این لفظ عام (ماء) از الفاظ عام مخصوص است که مقصود نطفه می باشد.

برخی نیز گفته اند مقصود از ماء مطلق آب است که حیوانات یا با واسطه یا بی واسطه از آن خلق شده اند. و برخی حیوانات (همچون جانوران دریایی) بدون واسطه از آب خلق شده اند و برخی نیز از طریق نطفه (با واسطه) آفریده می شوند زیرا نطفه نیز از غذا حاصل شده و غذاها نیز بطور کلی منشأ آنها آب است همچون میوه ها و حبوبات و سایر موارد که همه به سبب آب رشد و نمود دارند. (۱) امام فخرالدین رازی در تفسیرش شرحی مستوفی راجع به این آیه دارد و گوید برخی از مفسران در مصداق این آیه نیز اختلاف کرده اند و گفته اند: منظور از کُلَّ شَیْ ءٍ حَیٍّ فقط حیوانات زنده است. ولی دیگر مفسرین گویند کلیه نباتات و درختان نیز مشمول این آیه خواهند بود زیرا رشد و نمو حیاتشان باز بسته به آب است و این قول به مراد و مقصود آیه نزدیک تر است. جالب اینکه برخی نباتات و درختان را موجود زنده قلمداد نمی کنند حال آنکه این سخن دلیل چندان استواری ندارد و بلکه خلاف آن در قرآن گزارش شده است و لذا قرآن می فرماید:

«کَیْفَ یُحْیِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها: و چگونه زمین را حیات بخشیدیم پس از مرگش این آیه دلالت می کند که هر آنچه به سبب آب بر روی زمین همچون نباتات و گیاهان و درختان رشد و نمو می کند موجودات زنده قلمداد شده اند.

انتخاب شفقنا از کتاب آب و باران از دیدگاه قرآن و تمدن‌های بزرگ جهان/ محمد بیستونی