تدوین منشور ملی اخلاق حرفه‌ای

به گزارش حوزه دانشگاهی گروه علمی پزشکی باشگاه خبرنگاران جوان، پژوهش «تدوین منشور ملی اخلاق حرفه‌ای»؛ به‌کوشش مرکز تحقیقات میان ‎رشته‌ای علوم انسانی اسلامی دانشگاه امام صادق (علیه‌السلام) مجری طرح، حسن دانایی‌فرد (ناظر طرح) و مصباح‌الهدی باقری‌کنی (مشاور عالی طرح) انجام شده که توسط دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی در سال ۱۳۹۳ منتشر شد.

در ابتدای این پژوهش نگاشته شده است که تدوین «منشور ملی اخلاق حرفه‌­ای» تلاشی است در مسیر فرهنگ­‌سازی و نهادینه‌کردن اصول و ارزش­‌های مرتبط با اخلاق کسب‌و‌کار که نوعی تلاش برای مدیریت کردن اخلاق در جامعه حرفه‌­ای محسوب می­‌شود.

سالیان بسیاری است که پدیده‌­ای به‌نام منشور‌های اخلاقی حرفه‌ها و سازمان­‌ها در کشور ایران و همچنین سایر کشور‌ها متعارف شده است. مسلماً این پدیده همانند سایر پدیده­‌ها باید مورد ارزیابی و واکاوی قرار گیرد که آیا چنین پدیده‌­ای وافی به مقصود بوده است یا خیر؟

بنابراین هدف کلی پژوهش حاضر شناسایی مؤلفه‌ها یا اصول کلی حاکم اخلاق حرفه‌ای در بخش دولتی است بطوری‎که سایر حرفه‌ها مبتنی بر آن اخلاق حرفه‌ای خودرا اصلاح، بازنگری و یا تنظیم کنند.

اخلاق حرفه‌­ای با مسئولیت اجتماعی سطوح مختلف کسب‌و‌کار و تجارت ارتباط داشته و از این جهت می‌توان گفت که اخلاق حرفه‌ای، هم به شغل و حرفه افراد و هم به حوزه کسب‌و‌کار سازمان‌ها و صنوف مختلف ارتباط پیدا کرده و هم در سطح ملی و بین‌المللی مطرح است.

نظر به اینکه این پژوهش چندین فاز دارد بنابراین در هر فاز از روش‌های مختلف استفاده شده است. روش فاز اول که مرور ادبیات نظری است، روش یکپارچه‌سازی و مطالعات کتابخانه‌­ای است.

استفاده از روش مصاحبه کیفی با خبرگان سازمانی و دانشگاهی

استراتژی پژوهشی در فاز سوم یعنی تدوین منشور ملی اخلاق حرفه‌­ای، تئوری مفهوم‌سازی بنیادی یا روش رویش نظریه است.

همچنین در بخشی از این پژوهش نگاشته شده است که زندگی سالم اجتماعی آن است که افراد قوانین و حدود و حقوق یکدیگر رامحترم شمارند، عدالت را امری مقدس به‌حساب آورند، به یکدیگر اعتماد و اطمینان‏ داشته باشند، ضامن اعتماد متقابل آن‌ها کیفیات روحی آن‌ها است. هر فردی خود را متعهد و مسئول اجتماع خویش بشمارد، در سری‌ترین نهانخانه‏‌ها همان تقوا و عفاف از آن‌ها بروز کند که در ملاء عام و در نهایت بدون طمعی به یکدیگر نیکی کنند، ارزش‌های اخلاقی رامحترم بشمارند، با یکدیگر مانند اعضاء یک‌پیکر، متحد و متفق باشند.

آن چیزی که بیش از هر چیز حق را محترم، عدالت را مقدس، دل‎ها را نسبت به یکدیگر مهربان و اعتماد متقابل را میان افراد برقرار می‏‌سازد، تقوا و عفاف را تا عمق وجدان آدمی نفوذ می‏‌دهد، به ارزش‌های اخلاقی اعتبار می‏‌بخشد، شجاعت مقابله با ستم ایجاد می‏‌کند و همه افراد را مانند اعضای یک پیکر به‌هم پیوند می‏‌دهد و متحد می‏‌کند، ایمان مذهبی است.

همچنین در بخش دیگری از این پژوهش بحث مهم دیگری مطرح است اینکه مبنای اخلاق حرفه‌­ای چیست؟

اخلاق حرفه­‌ای ریشه در مفاهیم و ادراکات فلسفی علم اخلاق دارد و تأکید این شاخه از اخلاق نیز بر همان مسائل فلسفی است با این تفاوت که در اینجا فعالیت‌های تجاری و کسب وکار واسطه تعامل اخلاق و جامعه هستند. بررسی آثار موجود در زمینه اخلاق حرفه‌ای نیز حاکی از آن است که این حوزه کاربردی اخلاق، بیشتر از سبقه و مبادی فلسفی برخوردار بوده و نظر فلاسفه اجتماعی را به‌خود جلب کرده است.

همچنین در ادامه مبحث اخلاق حرفه‌ای نتیجه‌گیری شده است:

نخست واژگان «اخلاق حرفه‌­ای»، «اخلاق تجاری» و «اخلاق کسب وکار» واژگان مترادفی بوده که سطوح فردی، سازمانی، صنفی، ملی و بین‌المللی دارد و صاحب‌نظران به فراخور بحث، خود سطحی از آن را انتخاب کرده‌اند.

دوم در پروژه «تدوین منشور ملی اخلاق حرفه‌­ای» سطح بحث از اخلاق حرفه‌­ای، هم سطح فردی و هم سطح سازمانی است. بدین معنا که به حرفه هم از منظر یک شغل فردی همچون خیاطی و هم از منظر یک پست درون سازمانی نگاه می­‌شود.

تاکید بر مسئولیت‌های اخلاقی سازمان بر مبنای نگرش کل‌گرایانه و سیستمی

در ارتباط با مفهوم منشور و اینکه چه منشوری اخلاقی، چه منشوری رفتاری و چه منشوری حرفه‌­ای است، هیچ اتفاق نظری وجود ندارد. اما به نظر می‌رسد که غالباً همه این واژگان برای یک منظور مورد استفاده قرار می‌گیرند و به عبارت دیگر این واژگان مشترک معنوی هستند. بنابراین، در این تحقیق نیز تعریف عمومی-‌کارکردی ذیل برای منشور در نظر گرفته شده است:

«منشور اخلاق حرفه‌­ای سندی است مشتمل بر ارزش‌های اخلاق حرفه‌­ای حاکم بر رفتار و گفتار که باید گرامی داشته شوند.»

پرداختن به مقوله «رفتار اخلاقی» قدمتی کهن داشته و به قرن­‌ها پیش از میلاد مسیح مربوط می‌شود. در ایران نیز از دوران ایلخانیان نفوذ فتوت غیر‎سیاسی در میان اقشار شهری این فرصت را برای اهل فتوت فراهم آورد که با مشارکت در تعریف مبانی نظری تشکیلات دنیوی اهل حرفه (اصناف)، تقدس بخشیدن به کار و نیز به سلسله مراتب صنفی، اخلاق حرفه‌ای آن‌ها را بر اساس باور‌های دینی- فتوتی تدوین کنند که رستگاری اخروی را بیان می‎داشت.

کارکرد‌های برشمرده شده در این تحقیق از جهات مختلف دامنه گسترده­‌ای دارند. برای مثال برخی به کارکرد‌های سازمانی، برخی به کارکرد‌های ملی و بین‌المللی و برخی دیگر به اثرات سازنده منشور‌ها برای ذی‌نفعان - از جمله مشتریان و سهامداران- تمرکز کرده‌اند.

اینکه یک منشور اخلاقی شامل چه مؤلفه‌­هایی می­‌شود بحث مفصلی است که در این تحقیق به اجمال به آن پرداخته شد. بررسی­‌ها حاکی از آن است که محتوای منشور‌ها با توجه به هدفی که آن منشور دنبال می­‌کند و حوزه مخاطبان آن، می­‌تواند متفاوت باشد. برای مثال هرچه دامنه مخاطبان منشور گسترده‌­تر در نظر گرفته شود، مؤلفه­‌های منشور به سمت بیان اصول و ارزش‌های کلی بیشتر حرکت می‌کند و از جزئیات رفتاری فاصله می‎گیرد.

شاید مهم‌تر از بحث تدوین منشور اخلاقی، بحث پیاد‎ه کردن آن باشد که برای آن رهنمود‌هایی مطرح شده است. غفلت از این راهنمایی‌ها سبب آسیب و نقصان به منشور‌ها در مرحله اجرا می‌شود. البته آسیب‌های دیگری هم در مرحله تدوین منشور‌ها مطرح است که آن‌ها نیز به‎ نوبه خود باعث نقصان در مقبولیت و در نتیجه نقصان و کاستی در پیاده‌سازی آن‌ها می­‌شود.

احصاء ارزش­‌های اخلاقی از نگاه مقام معظم رهبری مد‌ظله‌العالی احصاء

برای تبیین مناسب‌تر از ارزش­‌ها، می­‌توان آن‌ها را به سه ارزش بنیادین، اساسی و کارکردی تقسیم کرد. ارزش بنیادین که از جنس باور است به‌عنوان زیربنای ارزش­‌های دیگر بوده و در حقیقت، اشاره به فلسفه وجودی و هدف بنیادین اخلاق دارد. ارزش­‌های اساسی، ارزش­‌های کلی هستند که ناشی از ارزش­‌های بنیادین بوده و خود مشتمل بر ارزش­‌های کارکردی هستند. در نهایت ارزش­‌های کارکردی ارزش­‌های عملی ناشی از ارزش­‌های اساسی هستند که باید هر فرد آن‌ها را در مقام اجرا، سرلوحه فعالیت خود قرار دهد.

یکی از شاخص‌های ارزش اساسی «کارآمدی در محیط کار به‌معنای بکارگیری اصول و قواعدی در جهت بهبود فعالیت­‌های کاری است‎» می‌باشد که به‌شرح ذیل نگاشته شده است:

ابتکار، نوآوری و خلاقیت.
نظارت دائمی بر زیر‌مجموعه.
همراهی، سرعت و دقت در کار.
خردگرایی و تدبیر مبتنی‎ بر علم.
کار جمعی و تیمی.
آینده‎نگری.
پاسخگویی به نیاز‌های زمان.
حمایت از همکاران.

اگر ذخیره اخلاقی و معنوی در وجود انسان از حد لازم کاهش یابد، انسان دچار لغزش‌ها و گمراهی‌های بزرگی خواهد شد. معنویت در وجود یک انسان، برای او مایه هدفدار‎شدن است و زندگی او را معنا و جهت می‌دهد؛ همچنان که آرمان­‌های معنوی و اخلاقی، زندگی یک جامعه، یک کشور و یک ملت را جهت‌دار می‌کند و به تلاش و مبارزه او معنا می‌دهد و برای انسان هویت می‌سازد.

بیشتر بخوانید: افزایش هوش هیجانی نسبت به گذشته در کشور

مقام معظم رهبری (مدظله العالی) به‌عنوان رهبر فقیه و فرزانه انقلاب، همواره به حقیقت این امر توجه داشته و در هر سخنرانی با مسئولان و کارگزاران نظام، سایر ارگان­‌ها و حرفه‌ها، آن‌ها را از توصیه­‌هایی اخلاقی بهره­‌مند می‌کند. از این‎رو در این پژوهش سعی شده است کلیه مفاهیم و ارزش­‌های اخلاقی کار احصاء و به‎صورت مدون و منظم تبیین شود.

هدف از رعایت این الزامات و پرهیز‌های اخلاقی، در درجه اول خودسازی و بعد خدمتگزاری به مردم برای کسب رضایت الهی است.

فایل پژوهش مذکور را می‌توانید از لینک زیر دانلود کنید:

پژوهش تدوین منشور ملی اخلاق حرفه‌ای

انتهای پیام/