خدایا بر لغزشم، سرزنش مکن/ مرا هدف آفات و بلا قرار مده

به گزارش خبرنگارمهر، خداوند با دقت و موشکافی، اعمال انسان را مورد نظر دارد. [۱] او می‌تواند کوچک‌ترین لغزش‌ها را مورد بازخواست و نکوهش قرار دهد، پس برای بنده خطاکار، راهی جز عذرخواهی و درخواست عفو و نادیده گرفتن لغزش‌ها وجود ندارد. لقمان حکیم نیز در توصیه خود به فرزندش به دقت ارزیابی اعمال در محضر خداوند متعال اشاره کرده و می‌گوید: «وَ أَخْلِصِ الْعَمَلَ فَإِنَّ النَّاقِدَ بَصِیر؛ [۲] عمل خود را خالص گردان چراکه ارزیاب آن بسیار بیناست.» لغزش‌های انسان در هنگام انجام اعمال نیک می‌تواند ارزش آن کار نیک را از بین ببرد. به این ترتیب، لغزش انسان در هنگام گناه، او را شایسته توبیخ خدای متعال می‌سازد. از این رو، لازم است به سوی رحمت گسترده الهی دست نیاز برآوریم و از خدای خویش بخواهیم که: «اللَّهُمَّ لاَ تُؤَاخِذْنِی فِیهِ بِالْعَثَرَاتِ؛ [۳] ای خدا در این روز مرا به لغزشهایم مؤاخذه مفرما.»

عذرخواهی‌ام را بپذیر

«وَ أَقِلْنِی فِیهِ مِنَ الْخَطَایَا وَ الْهَفَوَاتِ‏؛ [۴] و عذر خبط و خطاهایم بپذیر.» نیایش کوتاه سی و هشتم امام سجاد (علیه السلام) در صحیفه سجادیه، مربوط به عذرخواهی آن حضرت در پیشگاه باری تعالی است. عبارات آن حضرت، اوج بندگی و ارتباط و تکلّم خودمانی با خدا را به نمایش گذاشته است. ابتدای این نیایش این‌گونه آغاز می‌شود: «اللَّهُمَّ إِنِّی أَعْتَذِرُ إِلَیْکَ مِنْ مَظْلُومٍ ظُلِمَ بِحَضْرَتِی فَلَمْ أَنْصُرْهُ، وَ مِنْ مَعْرُوفٍ أُسْدِیَ إِلَیَّ فَلَمْ أَشْکُرْهُ، وَ مِنْ مُسِی‏ءٍ اعْتَذَرَ إِلَیَّ فَلَمْ أَعْذِرْه‏؛ [۵] بار خدایا، از درگاه تو پوزش می‏‌طلبم: اگر در محضر من بر ستمدیده‏‌ای ستمی رفته و من به یاری او بر نخاسته باشم، اگر کسی در حق من نیکیی کرده و من سپاسش نگفته باشم، اگر خطا کاری از من عذری خواسته و من عذرش نپذیرفته باشم‏.» در نگاه امام سجاد (علیه السلام) به عنوان گل سرسبد عبادت‌کنندگان، پذیرفتن عذر دیگران امر نیکو و لازمی است که کوتاهی در انجام آن، سزاوار عذرخواهی خواهد بود. با این وصف، وقتی پذیرفتن عذر دیگران برای بندگان سزاوار و شایسته است مسلماً پذیرفتن عذر بنده توسط خدا سزاوارتر خواهد بود. با همین نگاه است که حضرت زین العابدین (علیه السلام) چنین نجوا می‌کند: «وَ أَسْتَقِیلُکَ عَثَرَاتِی، وَ أَتَنَصَّلُ إِلَیْکَ مِنْ ذُنُوبِیَ الَّتِی قَدْ أَوْبَقَتْنِی، وَ أَحَاطَتْ بِی فَأَهْلَکَتْنِی، مِنْهَا فَرَرْتُ إِلَیْکَ رَبِّ؛ [۶] از تو خواهم که خطاهایم ببخشایی و از آن گناهان که مرا گرفتار خود ساخته و گرد من فرا گرفته و به هلاکتم نزدیک کرده، پوزش می‌‏خواهم. از آن گناهان، به سوی تو می‏‌گریزم ای پروردگار من‏.»

نمی‌خواهم هدف آماج بلاها شوم

در عبارت بعدی دعای روز چهاردهم، دوری از بلاها و آفت‌ها را از خدای خود درخواست کرده و می‌گوییم: «وَ لاَ تَجْعَلْنِی فِیهِ غَرَضاً لِلْبَلاَیَا وَ الْآفَاتِ؛ [۷] و مرا هدف تیر بلاها و آفت‌ها قرار مده.» اگرچه بلاها آزمون‌های الهی هستند و در صورت روبرو شدن با آنها باید با پناه بردن به خدا و کمک گرفتن از او، بر آنها صبر کرد [۸] و از آنها سربلند بیرون آمد اما هیچ گاه نباید بلاها را از خدا درخواست کنیم بلکه لازم است ضمن یادآوری ضعف خود در مقابل آزمون‌های الهی از خدا بخواهیم که ما را در معرض بلاهای پی در پی قرار ندهد. در واقع قبل از بلا، هنگام بلا و بعد از بلا و در همه زمان‌ها باید از خدا یاری جوییم. امام سجاد (علیه السلام) با اشاره به این مطلب عرض می‌کند: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ لَا تَجْعَلْنِی لِلْبَلَاءِ غَرَضاً، وَ لَا لِنَقِمَتِکَ نَصَباً، وَ مَهِّلْنِی، وَ نَفِّسْنِی، وَ أَقِلْنِی عَثْرَتِی، وَ لَا تَبْتَلِیَنِّی بِبَلَاءٍ عَلَی أَثَرِ بَلَاءٍ، فَقَدْ تَرَی ضَعْفِی وَ قِلَّةَ حِیلَتِی وَ تَضَرُّعِی إِلَیْکَ؛ [۹] بار خدایا، بر محمد و آل محمد درود بفرست و مرا هدف تیر بلا مگردان و آماج خشم و سخط خود مساز. مهلتم ده و از اندوهم برهان و از لغزش‌ها و خطاهایم در گذر و به بلایی پس از بلای دیگر مبتلا مکن، که تو خود ناتوانی مرا و بیچارگی مرا و تضرع و زاری مرا به درگاه خود، می‌‏بینی.»از این عبارات هم به روشنی فهمیده می‌شود که بسیاری از بلاها و آفات، اثر لغزش‌های بندگان است و اگر با پی بردن به لغزش خود، از خدا عذرخواهی کنیم می‌تواند مانع رسیدن آن بلاها شود. از روش عذرخواهی و درخواست عدم توبیخ، می‌توان در ماه مبارک رمضان، به خصوص در شب‌های قدر برای از بین بردن آثار گناهان استفاده کرد.

عزیزترین محبوب

عزت به معنای حالتی در انسان است که مانع شکست خوردن او می‌شود. [۱۰] مقاومت انسان در مقابل هر قدرتی، به چیزی بستگی دارد که تکیه‌گاه خود قرار داده است. مسلمانی و تسلیم شدن در مقابل خدایی که بر هر کاری تواناست و همه مقهور قدرت او هستند، به معنی قرار گرفتن زیر چتر سرپرستی و حمایت اوست. چراکه «اللَّهُ وَلِیُّ الَّذینَ آمَنُوا؛ [۱۱] خداوند، ولی و سرپرست کسانی است که ایمان آورده‏‌اند.» پس، مسلمان، همه روحیه مقاومت و شکست‌ناپذیری خود را از خدایی دارد که به او ایمان آورده و خود را تسلیم او کرده است. از سوی دیگر، همه عزت و شکست‌ناپذیری، نزد خدایی است که می‌فرماید: «إِنَّ الْعِزَّةَ لِلَّهِ جَمیعاً هُوَ السَّمیعُ الْعَلیم‏؛ [۱۲] تمام عزّت (و قدرت)، از آن خداست؛ و او شنوا و داناست!» به همین جهت است که در ادامه دعای این روز می‌خوانیم: «بِعِزَّتِکَ یَا عِزَّ الْمُسْلِمِین؛ [۱۳] به حق عزت و جلالت ای عزت بخش اهل اسلام.»

پی‌نوشت
[۱]. «لطیف»، یکی از نام‌های خداوند به معنای «ریزبین» است. مفردات ألفاظ القرآن، ص ۷۴۰: لمعرفته بدقائق الأمور.
[۲]. ‏علی میرشریفی، محمد بن محمد مفید و محمد بن محمد مفید، الإختصاص (جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الإسلامی: قم، بی‌تا)، ۳۴۱.
[۳]. مفاتیح الجنان، دعای روز چهاردهم ماه رمضان.
[۴]. همان.
[۵]. صحیفه سجادیه، نیایش سی و هشتم.
[۶]. همان ، نیایش پنجاه و یکم.
[۷]. مفاتیح الجنان، دعای روز چهاردهم ماه رمضان.
[۸]. سوره بقره، آیه ۱۵۵.
[۹]. صحیفه سجادیه، نیایش چهل و هشتم.
[۱۰]. ‏ الْعِزَّةُ: حالةٌ مانعة للإنسان من أن یغلب‏. حسین بن محمد راغب اصفهانی، مفردات ألفاظ القرآن (دار الشامیة: بیروت، ۱۴۱۲)، ۵۶۳.
[۱۱]. سوره بقره، آیه ۲۵۷.
[۱۲]. سوره یونس، آیه ۶۵.
[۱۳]. مفاتیح الجنان، دعای روز چهاردهم ماه رمضان.