بلایی که حذف ارز دولتی بر سر بازار حبوبات آورد+راهکارهای پیشنهادی
در بین گروه حبوبات، دو قلم عدس و لوبیا چیتی از انتهای سال گذشته با افزایش قیمت مواجه شده اند به گونه ای که در سه ماهه منتهی به فروردین ماه 1399، به ترتیب 30 و 14.6 درصد افزایش قیمت داشته اند.
گروه کشت و صنعت بازارنیوز: حبوبات (نخود، عدس، انواع لوبیا و ...) از جمله مهمترین اقلام سبد غذایی ایرانیان است. به گونهای که سرانه مصرف انواع حبوبات در ۸ تا ۱۰ کیلوگرم است، از طرف دیگر سالانه نزدیک ۷۰۰ هزار تن انواع حبوبات در سطح ۷۹۶ هزار هکتار از اراضی کشاورزی کشور تولید می شود و نزدیک به ۲۰۰ هزار تن از این محصولات به کشورمان وارد می شود که عمدتاً از روسیه، آمریکا، کانادا و اتیوپی است. عمده ترین منبع وارادات عدس و لوبیا چیتی که موضوع این یادداشت است به ترتیب کانادا و چین با سهم ۱۲.۸ و ۱۴.۱ درصد در سال ۱۳۹۷ است.
در بین گروه حبوبات، دو قلم عدس و لوبیا چیتی از انتهای سال گذشته با افزایش قیمت مواجه شده اند به گونه ای که در سه ماهه منتهی به فروردین ماه ۱۳۹۹، به ترتیب ۳۰ و ۱۴.۶ درصد افزایش قیمت داشته اند. بر همین اساس در این یادداشت ضمن تشریح روند قیمتی عدس و لوبیا چیتی به عنوان دو نمونه از حبوبات با اهمیت در سبد غذایی خانوارهای ایرانی به تبیین دلایل افزایش قیمت این دو قلم کالایی پرداخته می شود.
روند قیمتی عدس
در بین گروه حبوبات، دو قلم عدس و لوبیا چیتی از انتهای سال گذشته با افزایش قیمت مواجه شده اند به گونه ای که در سه ماهه منتهی به فروردین ماه ۱۳۹۹، به ترتیب ۳۰ و ۱۴.۶ درصد افزایش قیمت داشته اند. بر همین اساس در این یادداشت ضمن تشریح روند قیمتی عدس و لوبیا چیتی به عنوان دو نمونه از حبوبات با اهمیت در سبد غذایی خانوارهای ایرانی به تبیین دلایل افزایش قیمت این دو قلم کالایی پرداخته می شود.
نمودار ۱ روند متوسط قیمتی ماهانه عدس در مناطق شهری کشور در بازه زمانی فرودین ماه ۱۳۹۷ تا فروردین ماه ۱۳۹۹ را نشان می دهد. همانطور که ملاحظه میشود در طول دو سال اخیر قیمت عدس از کیلویی ۸۰۴۷۶ ریال به ۱۴۵۸۵۰ ریال رسیده است که نشان دهنده افزایش قیمت ۸۱.۲ درصدی است. هر چند که در برخی ماهها مثل بهمن ماه و اسفندماه ۱۳۹۷ و مردادماه ۱۳۹۸ شاهد رشد منفی قیمت عدس بوده ایم، ولی در مجموع روند قیمتی ماهانه افزایشی بوده است. این افزایش در سه ماهه پایانی منتهی به فروردین ماه ۱۳۹۹ نمود بیشتری دارد. به گونه ای که در مجموع شاهد افزایش ۳۰ درصدی قیمت بوده ایم.
روند قیمتی لوبیا چیتی
نمودار (۲) روند قیمت ماهانه لوبیا چیتی در مناطق شهری کشور در بازه زمانی فروردین ماه ۱۳۹۷ تا فروردین ماه ۱۳۹۹ را نشان می دهد. روند قیمتی در بازه دو ساله منتهی به فروردین ماه ۱۳۹۹، افزایشی بوده است به گونهای که با رشد ۶۷.۱ درصدی از ۱۱۹۱۹۹ ریال به ۱۹۹۱۵۹ ریال رسیده است. هر چند در دو دوره اسفندماه ۱۳۹۷ و مهرماه ۱۳۹۸ با تداوم روند کاهشی به ترتیب رشد منفی ۰.۰۱- درصد و ۰.۲۳- درصد را ثبت کرده است. با این حال روند قیمتی در سه ماهه پایانی منتهی به فروردین ماه ۱۳۹۹ صعودی بوده است و در مجموع رشد ۱۴.۶ را ثبت کرده است.
*دلایل افزایش قیمت عدس و لوبیا چیتی
بعد از بررسی روند قیمتی عدس و لوبیا چیتی در دو سال منتهی به فروردین ماه 1399 به بررسی مهمترین دلایل افزایش قیمت این دو قلم کالایی در سه ماه منتهی به فروردین ماه 1399 پرداخته میشود.
انتقال حبوبات از گروه یک کالایی به گروه دو کالاییتا قبل از خرداداماه ۱۳۹۸ حبوبات (به خصوص عدس و لوبیا چیتی) جزء کالاهای اساسی بود و مشمول دریافت ارز دولتی ۴۲۰۰ تومانی می شد. با تصمیم دولت حبوبات از گروه یک کالایی خارج و از شمول دریافت ارز دولتی ۴۲۰۰ تومانی حذف و به جای آن ارز نیمایی برای واردات آن اختصاص یافت. حذف ارز دولتی ۴۲۰۰ تومانی اختصاصی به واردات حبوبات در افزایش قیمت عدس و لوبیا چیتی تأثیرگذار است. در واقع حبوبات با قیت ریالی بالاتری وارد کشور می شود. باید به این نکته توجه نمود حذف حبوبات از گروه کالایی یک در پایان خردادماه ۱۳۹۸ اتفاق افتاده است، ولی روند افزایشی قیمت عدس و لوبیا پس از چند ماه (برای عدس مهرماه و برای لوبیا چیتی از آبان ماه ۱۳۹۸) آغاز شده است. در ارتباط با چگونگی اثرگذاری حذف اختصاص ارز دولتی ۴۲۰۰ تومانی به حبوبات بر افزایش قیمت آن باید به این نکته توجه نمود که مهمترین دلیل تأخیر اثرگذاری حذف ارز دولتی بر قیمت ریالی حبوبات در داخل کشور، خالی شدن انبارهای وارداتی از محل ارز دولتی ۴۲۰۰ تومانی و گذر از بازه زمانی برداشت و عرضه عدس و لوبیا چیتی داخلی (برداشت لوبیا چیتی و عدس پس از مردادماه متوقف می شود) دانست.
افزایش تعرفه گمرکی
با حذف حبوبات از گروه یک کالایی و انتقال به گروه دو کالایی ارزش تعرفه گمرکی حبوبات وارداتی نیز افزایش یافت. بر اساس روش محاسباتی گمرک با افزایش ارزش وارداتی کالا، تعرفه ورودی نیز افزایش مییابد. تغییر ارز اختصاصی به واردات حبوبات از دولتی ۴۲۰۰ تومانی به نیمایی (که در زمان تنظیم گزارش اختلاف ۱۲۰۰۰ تومانی با هم دارند)، ارزش واردات را چند برابر کرده که بهتبع آن تعرفه گمرکی نیز افزایش داشته است که به معنای دسترسی گرانتر مصرف کننده نهایی به حبوبات است؛ بنابراین افزایش تعرفه گمرکی حبوبات از دیگر عوامل افزایش قیمت حبوبات در سه ماهه منتهی به فروردین ماه ۱۳۹۹ است.
شیوع ویروس کرونا
شیوع کرونا از دیگر دلایل افزایش قیمت حبوبات در سه ماهه منتهی به فروردین ماه ۱۳۹۹ است. در این مدت به دلیل شیوع ویروس کرونا، گمرکات هند، پاکستان و دبی نیز تعطیل بوده و ترخیص کالا نداشتند و گمرک ایران نیز ترخیص کالا نداشته و به همین دلیل قیمتها افزایش پیدا کرده است. در واقع با شیوع ویروس کرونا در جهان و کشور، حوزه تجارت به طور عام و واردات حبوبات با محدودیت مواجه شد که همین موضوع منجر به کاهش عرضه حبوبات به بازار شد. علاوه بر این باید به محدودیت های ترانزیتی ناشی از شیوع ویروس کرونا اشاره نمود که منجر به ایجاد اخلال در زنجیره توزیع برخی از محصولات از جمله حبوبات شد. مجموع این عوامل که متأثر از شیوع ویروس کرونا است میت واند از دیگر زمینههای افزایش قیمت حبوبات در بازار باشد.
محدودیت برداشت حبوبات در کشور
همانطور که در نمودارهای روندی قیمتی نیز ملاحظه گردید، روند رشد قیمتی حبوبات حرکت نوسانی دارد، بخشی از این حرکت نوسانی به دلیل سیکل تولید و توزیع حبوبات در کشور است. به این صورت که در ماههای قبل از مردادماه با برداشت لوبیا چیتی و عدس در بازار شاهد کاهش رشد قیمتی هستیم و هر چه از ماههای برداشت محصول فاصله می گیریم رشد قیمت لوبیا چیتی و عدس افزایش می یابد؛ بنابراین یکی دیگر از دلایل رشد فزاینده قیمت لوبیا چیتی و عدس در سه ماهه منتهی به فروردین ماه ۱۳۹۹ عدم فصل برداشت محصولات است.
*راهکارهای پیشنهادی
با توجه به اهمیت حبوبات (به طور مشخص عدس و لوبیا چیتی) در سبد غذایی خانوارهای ایرانی، لازم است که ضمن توجه به وضعیت کشت محصولات در داخل کشور و رفع وابستگی خارجی برای پر کردن شکاف تولید و مصرف داخلی، اقدامات سیاستگذاری زیر از سوی متولیان امر صورت گیرد:
۱) حفظ حداقل معاش خانوارها در نتیجه اعمال سیاستهای ارزی؛ به این صورت که همزمان با حذف اختصاص ارز دولتی به کالاهای اساسی ابزارهای جایگزینی، چون پرداختهای انتقالی برای حفظ حداقل معاش خانوارها در نظر گرفته شود. زیرا حذف و یا کاهش هر یک از این اقلام از سبد مصرفی خانوارهای ایرانی در بلندمدت می تواند آثار جبران ناپذیری در حوزه سلامت داشته باشد.
۲) اصلاح و بهبود زنجیره تأمین و توزیع کالاهای اساسی؛ دولت اقدامات لازم و مناسب در راستای توزیع مناسب حبوبات در ماههای مختلف سال انجام دهد تا موضوع فصل کشت و برداشت محصولات منجر به ایجاد سیکلهای قیمتی در بازار در طول سال نشود.
۳) اصلاح فرآیند نرخ تعرفه کالاهای مشمول جابجایی از گروه یک به دو کالاهای وارداتی؛ در صورت جابجایی کالاهای اساسی از گروه یک به گروه دو نسبت به کاهش نرخ تعرفه ای آن نیز اقدام شود تا این موضوع منجر به فشار مضاعف بر قیمت ریالی حبوبات وارداتی به کشور نشود.
۱) حفظ حداقل معاش خانوارها در نتیجه اعمال سیاستهای ارزی؛ به این صورت که همزمان با حذف اختصاص ارز دولتی به کالاهای اساسی ابزارهای جایگزینی، چون پرداختهای انتقالی برای حفظ حداقل معاش خانوارها در نظر گرفته شود. زیرا حذف و یا کاهش هر یک از این اقلام از سبد مصرفی خانوارهای ایرانی در بلندمدت می تواند آثار جبران ناپذیری در حوزه سلامت داشته باشد.
۲) اصلاح و بهبود زنجیره تأمین و توزیع کالاهای اساسی؛ دولت اقدامات لازم و مناسب در راستای توزیع مناسب حبوبات در ماههای مختلف سال انجام دهد تا موضوع فصل کشت و برداشت محصولات منجر به ایجاد سیکلهای قیمتی در بازار در طول سال نشود.
۳) اصلاح فرآیند نرخ تعرفه کالاهای مشمول جابجایی از گروه یک به دو کالاهای وارداتی؛ در صورت جابجایی کالاهای اساسی از گروه یک به گروه دو نسبت به کاهش نرخ تعرفه ای آن نیز اقدام شود تا این موضوع منجر به فشار مضاعف بر قیمت ریالی حبوبات وارداتی به کشور نشود.