«انجیلی» تابلوی الوان جنگل‌های هیرکانی

درختان در اجتماع زیستی به عنوان یکی از مهمترین سیستم‌های حیات‌بخش انسان به شمار می‌روند، در واقع درختان تضمین‌کننده بقا و پایداری آب، خاک و هوای سالم هر سرزمینی هستند و پشتوانه مطمئنی برای نگهداری و توسعه سیستم‌های کشاورزی و سایر منابع تغذیه انسان به شمار می‌روند. درختان و جنگل‌ها از دیر باز تا کنون پا به پای تکامل جوامع انسانی تکیه‌گاه استواری برای تدام و ارتقاء سطح زندگی آن‌ها بوده‌اند و هنوز هم وفادارانه خدمات بی‌دریغ خود را به بشریت عرضه می‌کنند.

اهمیت حیاتی درختان در دنیای امروز نه به دلیل ارزش‌های اقتصادی آن‌ها بلکه به دلیل ارزش‌های غیر قابل انکار زیست‌محیطی آن‌ها است. با تخریب جنگل‌ها و کاهش مساحت آن‌ها، انقراض گونه‌های گیاهی و جانوری و در نتیجه کاهش تنوع زیستی در دنیا مشهود است. هریک از گونه‌ها نقش حیاتی و اساسی در زنجیره غذایی بازی می‌کنند. تنوع زیستی به عنوان گنجینه زیستی یا بانکی از داده‌های زیست شناختی در نظر گرفته می‌شود و شکل‌های متفاوتی از زندگی و فرم‌های رویشی در سطح کره زمین را نشان می‌دهد.

درخت انجیلی یکی از گونه‌های اندمیک ناحیه هیرکانی در شمال ایران است

درخت انجیلی با نام علمی (Parrotia persica C.A. meyer) یا Persian Ironwood یکی از گونه‌های اندمیک ناحیه هیرکانی در شمال ایران است که به همراه گونه‎های ممرز و شمشاد، جوامع مختلفی را تشکیل می‌دهند. زادآوری این گونه به روش جنسی در سطح جنگل کمتر وجود دارد و بیشتر به صورت غیرجنسی و به کمک پاجوش و ریشه جوش صورت می‌گیرد.

انجیلی درختی است پهن برگ، نور پسند، دارای سیستم ریشه‌ای سطحی و خزان کننده با شاخه‌های کوتاه و پهنای تاج حدود ۱۱-۷ متر که برگ‌های پاییزه آن به رنگ قرمز دیده می‌شود. این درخت مخصوص اقلیم معتدل و مرطوب است. ساقه‌های آن صاف بوده و به یکدیگر جوش می‌خورد تا تنه و شاخه‌های درخت را نامنظم ساخته و زیبایی خاصی را ایجاد می‌کند و از این جهت به عنوان درختی زینتی در پارک‌ها و باغ‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. نام علمی جنس انجیلی به افتخار Parrot گیاه‌شناس فرانسوی انتخاب شده است.

جنگل‌های شمال ایران از معدود مناطقی از دنیا است که می‌توان انجیلی را به صورت طبیعی مشاهده کرد

از دیدگاه حفاظتی انقراض تاریخی این گونه که به خانواده Hammamelidaceae تعلق دارد در بسیاری از مناطق رویشی در دنیا گزارش شده است. وقوع دوره یخبندان در اواخر دوران سوم زمین‌شناسی، سبب از بین رفتن این گونه در بسیاری از مناطق تحت پراکنش آن به ویژه در مناطقی مانند آستارای آذربایجان، گرجستان، لنکران و ترکیه شده است، به طوری که امروزه تنها فسیل آن در این مناطق یافت می‌شود. خوشبختانه در یکی از معدود مناطقی از دنیا که هنوز هم این گونه را می‌توان به صورت طبیعی مشاهده نمود، جنگل‌های شمال ایران است. اخیراً توده کوچکی از این درخت در کشور آذربایجان مشاهده شده است.

برگ‌های انجیلی در طول فصل بهار و تابستان رنگ‌های زیبایی را ایجاد می‌کند

درخت انجیلی گل‌های زیبایی در اواخر زمستان و اوایل بهار دارد که به دلیل ظهور گل‌هایی با رنگ قرمز شرابی بسیار زیبا پیش از ظهور برگ‌ها منظره زیبایی به درخت می‌دهد. همچنین برگ‌ها در طول فصل بهار و تابستان نیز رنگ های زیبایی را ایجاد می‌کنند که توجه و دید بینندگان را به سمت خود جلب می‌نماید. همچنین اوج و شکوه زیبایی درخت انجیلی در فصل پاییز با خزان چندرنگ (الوان) برگ‌ها روی هر درخت رخ می‌دهد که رنگ‌های مختلفی مانند زرد، حنایی، سرخ، ارغوانی، جگری و رنگ‌های گرم همسان دیگر را ایجاد می‌کند که چشم هر بیننده‌ای را به سمت خود جلب می‌کند و ارزش و وزن چشمی بسیار بالایی ایجاد می‌کند.

برخورداری از تنه منشعب، پوست ریزان و تغییر در رنگ برگ‌ها در فصول مختلف باعث شده تا این گونه در شمال آمریکا و نیز در اروپا به عنوان گونه زینتی در فضای سبز شهری مورد استفاده قرار گیرد. همچنین توانایی این گونه در تثبیت دامنه‌ها با توجه به مقاومت کششی در ریشه این گونه درختی در مناطق حساس به لغزش گزارش شده است. از نکات مثبت این گیاه مقاومت این درخت به آفات و بیماری‌ها و آلودگی‌های آب و هوایی است. این درخت مناسب‌ترین درخت برای فضای سبز است و باید از آن بیش از پیش بهره گرفت.

به طور کلی هر چند که این گونه به لحاظ پراکنش در شرایط مساعدی به سر می‌برد، اما برخی از مشخصه‌های ساختاری توده‌های انجیلی می‌تواند آن را به راحتی در بین گونه‌های در معرض انقراض قرار دهد. چوب انجیلی در کارخانه‌های تخته فیبر به کار می‌رود و فیبر بسیار با ارزشی تولید می‌کند. متاسفانه قطع بی‌رویه، تخریب رویشگاه و عدم توجه مناسب به این گونه از نظر صنعتی، این گنجینه گرانسنگ اکولوژیکی را در معرض خطر فرسایش ژنتیکی قرار داده است. یقیناً با آگاهی از نیاز اکولوژیک و تنوع ژنتیکی این گونه، حفاظت، مدیریت توسعه این گونه با ارزش، اصولی‌تر انجام می‌پذیرد و از طرفی به دلایلی چون ارزش زیاد اکولوژیکی این گونه، در معرض خطر بودن، اندمیک بودن آن در جنگل‌های هیرکانی باید مطالعه‌هایی جامع در مورد آن صورت گیرد.

منابع:

*سفیدی،ک. (۱۳۹۵). «تنوع ساختار مؤلفه تنوع زیستی در اکوسیستم‌های جنگلی، مطالعه موردی از جوامع (Parrotia persica C.A. Meyer) انجیلی درختی». مجله پژوهش‌های گیاهی (مجله زیست شناسی ایران). شماره ۴. صص: ۸۱۸-۸۰۵.

*حیدری،م و دیگران. (۱۳۹۱). «بررسی رابطه بین قطر برابرسینه و قابلیت جست‌دهی گونه انجیلی Parrotia persica.M.A.C (مطالعه موردی: جنگل خیرود)». مجله جنگل ایران، انجمن جنگل‌بانی ایران. شماره ۴. صص: ۳۱۰-۳۰۱.

*رشیدی، ا و دیگران. (۱۳۹۰). «بررسی خرادهی چینه سرمایی و تنظیم کننده‌های رشد روی جوانه زنی بذر انجیلی و سرو خمره‌ای». پایان نامه تحصیلی جهت دریافت درجه کارشناسی ارشد رشته باغبانی. دانشکده کشاورزی دانشگاه شهید باهنر کرمان. صص: ۹۰-۱.

*یوسف زاده، ح و دیگران. (۱۳۸۷). «بررسی تنوع برگ درخت انجیلی در شیب ارتفاعی در شرق استان مازندران». مجله رستنی‌ها. شماره ۲. صص: ۱۸۶-۱۷۹.

انتهای پیام