قرص شب امتحان یا ریتالین چیست، چگونه عمل می‌کند و چه عوارضی دارد؟

قرص شب امتحان یا ریتالین ، دارویی است که بسیاری از دانشجویان و دانش آموزان برای بیدار ماندن و افزایش تمرکز مصرف می‌کنند. اما این دارو چیست و چه عوارضی دارد؟

استرس کنکور و شب امتحان برای دانش آموزان و دانشجویان، باعث شده این نوجوانان و جوانان به راه‌های خطرناکی برای موفقیت در امتحانات روی بیاورند. از چند سال پیش، محصلان با تصور یادگیری بیشتر، افزایش تمرکز و بیدار ماندن و درس خواندن به استفاده از قرص‌هایی خطرناک و اعتیادآور به نام ریتالین روی آورده‌اند. غافل از این که این قرص‌ها عوارض بسیاری داشته و علاوه بر آن، بیدار ماندن در شب امتحان و این نوع درس خواندن، باعث وارد شدن فشار ذهنی و جسمی بسیار زیادی روی فرد می‌شود. اما قرص شب امتحان یا ریتالین چیست؟

متیل فنیدیت (MPH) با نام تجاری ریتالین در سال ۱۹۵۴ میلادی توسط شرکت داروسازی نوارتیس وارد بازار شد. هدف اصلی عرضه این دارو، درمان افسردگی، خواب آلودگی در طول روز و سندرم خستگی مزمن بود. پس از آن با پیشرفت علمی و کسب تجربه‌های بیشتر، از این دارو برای درمان کودکان دارای اختلال بیش فعالی و کم توجهی نیز استفاده شد. خواص ریتالین تقریبا مشابه آمفتامین (مشهور به اکستازی) است. آمفتامین‌ها به گروهی از داروها گفته می‌شود که با ناقل‌های عصبی نوراپی نفرین، اپی نفرین و دوپامین ارتباط دارند و با نام محرک سیستم عصبی مرکزی یا داروهای مقلد سمپاتیک نیز معروف هستند.

مصرف خودسرانه ریتالین چه خطرهایی دارد؟

مصرف ریتالین بدون دستور پزشک، عوارض خطرناک و غیر قابل جبرانی خواهد داشت. یک درمانگر اعتیاد می‌گوید این دارو برای کودکان زیر ۱۸ سال تجویز می‌شود که دارای کم توجهی و بیش فعالی هستند. البته بسیاری از پزشکان سعی می‌کنند که این دارو را حتی برای این دسته از کودکان نیز تجویز نکنند یا در صورت لزوم با دوز خاص و شرایط خاص تجویز کنند. مصرف این دارو باعث مقاومت دارویی در افراد می‌شود و حس نیازمندی به مصرف بیشتر را در مصرف کننده به وجود می‌آورد. به این شکل که ابتدا فرد روزی یک قرص مصرف می‌شود، اما پس از مدتی به خاطر نیاز شدیدی که در فرد به وجود می‌آید، ممکن است تعداد قرص‌های مصرف شده به ۲۰ عدد در روز نیز برسد و فرد بدون اطلاع خود به این قرص اعتیاد پیدا کند. پزشکان، مراحل ترک اعتیاد به این دارو را حتی از مواد مخدری مثل هروئین و کراک نیز سخت‌تر می‌دانند.

یک روانپزشک و فلوشیپ پزشکی روان‌تنی هم در خصوص مصرف خودسرانه دانشجویان و دانش آموزان از قرص شب امتحان گفت اگر این افراد متوجه شدند که اضطرابشان در زمان امتحانات بیشتر از حد معمول است، باید از روانپزشکان، روانشناسان و مشاوران کمک بگیرند و از مصرف خودسرانه این داروها خودداری کنند. وی تاکید کرد برخی از داروها نسبت به بقیه عوارض کمتری دارند، ولی اگر به صورت خودسرانه مصرف شوند فایده‌ای نخواهند داشت. به عنوان مثال کپسول فلوکستین در طولانی مدت تمرکز را افزایش و اضطراب را کاهش می‌دهد، اما در کوتاه مدت هیچ فایده‌ای ندارد و مصرف خودسرانه آن بیشتر باعث بی قراری می‌شود.

این روانپزشک درباره قرص ریتالین گفت این دارو باعث بی خوابی و وابستگی افراد می‌شود و ممکن است در صورت مصرف دیگر نتوانید آن را ترک کنید. دانش آموزان و دانشجویان با مصرف این دارو ممکن است چند شب نخوابند و سر جلسه امتحان دچار گیجی شوند و تمرکزشان را به کلی از دست بدهند. به این ترتیب احتمال دارد این دارو حتی اثر عکس بگذارد.

سرهنگ حسنوند، رئیس پلیس مبارزه با مواد مخدر هم در این رابطه اظهار کرد:

بسیاری از شهروندان تصور می‌کنند که اعتیاد فقط به سوءمصرف مواد مخدر محدود است و دیگر داروهای موجود در داروخانه‌ها اعتیاد ندارند. آشنایی شهروندان به خصوص والدین با انواع مواد مخدر که سلامتی جسم و روان افراد به ویژه جوانان را تهدید می‌کند، امری لازم است و پلیس باید در کنار اقدامات سلبی، تا جایی که می‌تواند موضوع آموزش به شهروندان را اجرایی کند.

وی درباره ماده اعتیادآور ریتالین گفت این دارو تمرکز را بهبود می‌بخشد و اشتها را کم می‌کند، خلق را بالا می‌برد و در خواب اختلال ایجاد می‌کند. این دارو از نظر وزارت بهداشت یک داروی طبقه بندی شده است و برای بچه‌های بیش فعال تجویز می‌شود. اگر ریتالین به صورت خودسرانه یا بیشتر از دوز تجویز شده مصرف شود، موجب بروز عوارض خطرناکی مانند تپش قلب، افزایش فشار خون، درد سینه، درد مفصل، حرکات غیر قابل کنترل بدن،‌گیجی، هذیان، شخصیت زدایی و توهم دیداری و شنیداری و لمسی می‌شود. مصرف طولانی مدت ریتالین نیز باعث اعتیاد خواهد شد.

ریتالین چگونه باعث اعتیاد می‌شود؟

اعتیاد ریتالین یا قرص شب امتحان شبیه به دیگر مواد مخدر است و به جای جسم، بیشتر ذهن و روان فرد را درگیر می‌کند. فردی که به ریتالین اعتیاد پیدا کند، دچار تحمل دارویی می‌شود. به این معنا که بعد از مدتی مصرف برای رسیدن به حالت اولیه نیاز دارد دوز دارو را افزایش دهد یا فاصله بین مصرف را کم کند. به بیان ساده‌تر، اگر فرد با اولین تجربه بتواند ۷ ساعت بدون وقفه مطالعه کند، برای رسیدن به همین ۷ ساعت در نوبت بعدی باید تعداد بیشتری قرص مصرف کند یا در این ۷ ساعت دو یا چند بار مصرف داشته باشد. در صورت قطع مصرف این دارو ممکن است دچار علائم ناخوشایندی مانند حالت‌های هیجانی و جسمانی مثل لرزش اندام و مشکلات گوارشی، کرختی، بی حوصلگی و افسردگی شوید.

عوارض قرص شب امتحان

ایجاد تحمل و وابستگی شدید مشکلات رفتاری مثل پرخاشگری و بی خوابی حالت تهوع و استفراغ احساس سرگیجه و سردرد تغییر ضربان قلب و فشار خون که معمولا به صورت افزایشی است مشکلات پوستی مانند خارش و ایجاد جوش دردهای شکمی،‌کاهش وزن و مشکلات معده بروز حالت‌های روان پریشی و جنون و علائم شبیه به اسکیزوفرنیا بروز افسردگی پس از قطع مصرف از دست دادن اشتها و سوءتغذیه لرزش و پرش عضلات تب و سردرد و حتی تشنج نامنظم شدن ضربان قلب و تنفس تکرار کلمات و اعمال بی هدف بروز حالت‌های پارانویید و توهم و هذیان

یکی از دانشجویان می‌گوید در طول ترم به خصوص در زمان امتحانات پایان ترم، تبلیغات و صحبت‌های زیادی برای استفاده از داروها و قرص‌هایی جهت افزایش تمرکز و رفع خستگی ذهن شنیده می‌شود. بسیاری از دانشجویان هم با وجود آگاهی از خطر ابتلا به اعتیاد، این مواد را مصرف می‌کنند. وی اظهار کرد در طول ترم از نزدیک شاهد بودم که هم اتاقیم چقدر فرصت خود را برای مطالعه یکی از درس‌ها می‌گذارد، اما به خاطر سخت بودن درس و سختگیر بودن استاد و نگرانی از کسب نمره پایین، تصمیم گرفت برای بیدار ماندن تا صبح و خسته نشدن، از یکی از آشناهایش در داروخانه دو عدد قرص ریتالین بخرد.

یکی از کارشناسان حوزه آسیب‌های اجتماعی اداره کل بهزیستی می‌گوید با کنترل دقیق و جلوگیری از فروش ‌آزاد و مصرف آن می‌توان به راحتی از ازدیاد این معضل جلوگیری کرد. این قرص مثل حشیش، هروئین، گل و غیره نیست که فرد در خانه اقدام به تولید آن کرده باشد. ریتالین نباید در دسترس باشد. در کشورهای دیگر یک عدد قرص استامینوفن کدئین به صورت آزاد پیدا نمی‌شود ولی در کشورمان در هر شهری به راحتی ترامادول، ریتالین و غیره به صورت آزاد به فروش می‌رسد.

متاسفانه در سال‌های اخیر شاهد افزایش مصرف ریتالین یا قرص شب امتحان در بین دانش‌آموزان و دانشجویان هستیم و امیدواریم با افزایش آگاهی این افراد و والدین آنها، شاهد قطع مصرف این دسته از داروها باشیم.