نظر امام رضا(ع) درباره نقش دعا در تحقق دولت کریمه/ کیفیت انتظار در کلام ثامنالحجج(ع)
حجتالاسلام اخوی با بیاناینکه امام رضا(ع) بر همراهی انتظار فرج با صبر و شکیبایی تاکید کردهاند، گفت: ایشان همچنین شیعیان را از توقیت در امر ظهور نهی و تصریح کردهاند همانطور که وقت قیامت برای اَحَدی معلوم نیست، زمان ظهور نیز معلوم نخواهد بود.
به گزارش خبرنگار گروه غدیر و مهدویت خبرگزاری شبستان، به مناسبت فرا رسیدن ایام ولادت باسعادت امام رضا(ع) و به منظور بررسی مهدویت و انتظار برای ظهور در کلام حضرت ثامن الحجج(ع) با حجت الاسلام «رضا اخوی»، کارشناس مذهبی، پژوهشگر اخلاق اجتماعی و نویسنده کتاب های تخصصی حوزه جوان و نوجوان و مولف کتاب «رواق های انتظار» گفتگویی داشته ایم که در ادامه مشروح بخش دوم و پایانی آن تقدیم حضورتان می شود:
بخش نخست این گفتگو را اینجا بخوانید.
در موضوع نشانههای ظهور که یکی از بحث برانگیزترین مباحث در مهدویت است، در آموزه های رضوی چه نکاتی وجود دارد؟
از مباحث مطرح شده در روایات امام رضا علیهالسلام، اشاره به رخدادها، حوادث و نشانههای ظهور منجی موعود است. «أبی نصر» از امام رضا علیهالسلام روایت کرده که آن حضرت(ع) فرمود: «قَبْلَ هَذَا الْأَمْرِ السُّفْیَانِیُّ وَ الْیَمَانِیُّ وَ الْمَرْوَانِیُّ وَ شُعَیْبُ بْنُ صَالِحٍ فَکَیْفَ یَقُولُ هَذَا هَذَا؛ پیش از این امر، سفیانی و یمانی و مروانی و شعیب بن صالح باید ظاهر شوند، پس چگونه این شخص (یعنی محمّد بن ابراهیم معروف به ابن طباطبا) چنین ادّعا میکند؟».
موضوع دیگری که در روایات رضوی علیهالسلام به چشم میخورد، پرداختن به برخی جزئیات حوادث و اتفاقات هنگام ظهور، همانند ندای آسمانی، معرفی حضرت(عج) با نام، شنیدن و مطلع شدن تمام مردم دنیا از ظهور منجی، ظهور از کنار کعبه و نیز اشاره به آثار و دستاوردهای ظهور همانند عدالتورزی و نیز امدادهای غیبی و ابزارهای در اختیار حضرتش، در دوران پس از ظهور است. همچنین گرد آمدن یاران خاص و عام در راستای قیام حضرت حجت(عج)، به همراه امدادهای غیبی خداوند و نیز نزول عیسی مسیح علیهالسلام، از عناوینی است که در سخنان امام هشتم علیهالسلام، برای یاریرساندن به قیام امام زمان علیهالسلام بدانها اشاره شده است.
برای نقش آفرینی در ظهور و آراستگی به صفات یاران امام مهدی عج در آموزه های رضوی چه مختصاتی تبیین شده است؟
انتظار و امید به آینده روشن، از اصول فکری و بنیادین عاشقان و محبان اهلبیت علیهمالسلام و منتظران منجی موعود است. موضوع «انتظار فرج» و چشمبهراه گشایش بودن، از دیگر موضوعاتی است که در کلام امام رضا علیهالسلام بدان اشاره شده است. آن حضرت(عج) در روایات متعددی، به موضوع فضیلت انتظار فرج فرزندش امام مهدی علیهالسلام اشاره کرده است.
امام رضا علیهالسلام در جواب سؤالی که «حسن بن جهم» درباره فرج پرسیده بود، فرمود: «أَوَلَسْتَ تَعْلَمُ أَنَّ انْتِظَارَ الْفَرَجِ مِنَ الْفَرَجِ؛ آیا مىدانى که انتظار فرج [جزئی] از فرج است؟»
میگوید: جواب دادم: لَا أَدْرِی إِلَّا أَنْ تُعَلِّمَنِی؛ نمىدانم مگر اینکه شما به من بیاموزید.
حضرت فرمود: «نَعَمْ انْتِظَارُ الْفَرَجِ مِنَ الْفَرَجِ؛ آرى، انتظار فَرَج، جزئی از فَرَج و گشایش است».
ایشان در روایت زیبای دیگر، در تبیین فضیلت انتظار و ضرورت آمادگی برای دوران ظهور و یاری حضرت حجت(ع) فرمودند: «آیا هیچیک از شما خوش ندارد که در خانه خود بماند، نفقه خانوادهاش را بپردازد و چشمبهراه امر ما باشد؟ پس اگر در چنین حالی از دنیا برود، مانند کسی است که به همراه رسول خدا صلیالله علیه و آله در [نبرد] بدر به شهادت رسیده است. اگر هم مرگ به سراغ او نیاید، مانند کسی است که به همراه قائم ما و در خیمه او باشد».
در موضوع صبر بر انتظار و عدم تعجیل در آموزه های نورانی حضرت ثامن الحجج(ع) چه تصریحاتی وجود دارد؟
نکته قابل تأملی که امام رضا علیهالسلام در باب فضیلت انتظار فرج بدان اشاره کردهاند، همراهی انتظار فرج با صبر و شکیبایی است. «احمد بن محمد» میگوید: از امام رضا علیهالسلام شنیدم که فرمود: «مَا أَحْسَنَ الصَّبْرَ وَ انْتِظَارَ الْفَرَجِ؛ چقدر صبر پیشه گرفتن و انتظار فرج کشیدن نیکو است».
بعد در ادامه فرمودند: «أَما سَمِعتَ قَولَ العَبدِ الصّالِح: «وَ ارْتَقِبُوا إِنّی مَعَکُم رَقیبٌ» وَ «فَانتَظِروُا إِنّی مَعَکُمْ مِنَ المُنْتَظرِینَ»، فَعَلَیکُمْ بِالصَّبَرِ إِنّما یَجِیءُ الفَرَجُ عَلَی الیَأسِ وَ قَد کانَ الَّذینَ مِنْ قَبْلِکُم أَصْبَرَ مِنْکُمْ؛ آیا سخن بنده صالح خدا [شعیب] را نشنیدی که فرمود: «و انتظار برید که من [هم] با شما منتظرم» و «پس منتظر باشید که من [هم] با شما از منتظرانم». بر شما باد به بردباری؛ چون گشایش پس از ناامیدی فرا میرسد و به تحقیق، کسانی که پیش از شما بودند، از شما بردبارتر بودند».
یعنی انتظار بدون عنصر شکیبایی و صبر در برابر مشکلات، پوستهای بدون مغز و قالبی بیمحتوا است. کسی که منتظر تحقق یافتن هدف آرمانی خویش است، باید تا شکل گرفتن آرمان، پایداری و شکیبایی کند و تابوتوان از دست ندهد و هر ناملایمی را در آن راه با بردباری بپذیرد. به همین جهت است که آن امام همام(ع) در جای دیگر، به نقل از جدّ بزرگوار خود رسول اکرم صلیالله علیه و آله چنین میفرماید: «أَفْضَلُ أَعْمَالِ أُمَّتِی اِنْتِظَارُ فَرَجِ اَللَّه؛ِ بهترین اعمال امّت من انتظار فرج از سوى خداى عزیز و جلیل است».
در آموزه های مهدوی امام رضا(ع) دعا و اعلان آمادگی برای یاری امام مهدی(عج) و زمینه سازی برای ظهور ایشان، چه جایگاه و تعریفی دارد؟
یکی از آموزه های رضوی به شیعیان، ادعیه امام رضا علیهالسلام برای فرج و گشایش موانع ظهور آخرین حجّت الهی است که در واقع آموزش دعا به شیعیان است که دستاوردهای بسیاری برای آنان به همراه خواهد داشت. از جمله آنکه همین دعا کردن، به معنای انتظار مداوم و داشتن دغدغه ظهور دولت کریمه موعود است که باعث تقویت انگیزه و تلاش برای خودسازی و دگرسازی، اصلاح جامعه و کسب دیگر آمادگیها میشود.
امام رضا علیهالسلام نیز همین روش را به شیفتگان و مشتاقان دولت کریمه مهدوی آموزش دادند؛ از یکسو با عمل خودشان و دست گذاشتن روی سر و از سوی دیگر، با زبان مبارکشان در قنوت نماز جمعه و دعای هر روز برای ظهور، آن را آموزش دادند تا همه بدانند که یاد و نام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف، نباید فراموش شود و همواره باید بر ذهن و زبان محبان و شیعیان زنده و جاری باشد.
در معارف رضوی چه آسیب هایی برای مهدویت و انتظار بیان شده است؟
با توجه به قطعی بودن دوران غیبت، امام رضا علیهالسلام نیز چون دیگر اجداد طاهرینش(ع)، موضوع غیبت آخرین حجّت حق را پیشبینی و شیعیان را برای برخورد با این پدیده آماده کردهاند.
در یکی از روایاتی که «حسن بن فَضّال» از آن حضرت(ع) نقل کرده است، در این زمینه چنین میخوانیم: «کَأَنِّی بِالشِّیعَةِ عِنْدَ فَقْدِهِمُ اَلثَّالِثَ مِنْ وُلْدِی یَطْلُبُونَ اَلْمَرْعَى وَ لاَ یَجِدُونَهُ؛ گویا شیعه را میبینم، آن زمان که سومین نفر از فرزندانم را نمییابند(یعنی هنگام رحلت و شهادت امام حسن عسکری علیهالسلام) و به دنبال پناهگاهی میگردند تا کسی امور آنان را به دست گیرد و شئونشان را تدبیر نماید، ولی او را نمییابند».
عرض کردم: چرا یَابنَ رسولاللَّه؟!
حضرت فرمودند: «زیرا امامشان غائب میگردد».
آن حضرت در روایت دیگری به نقل از رسول گرامی اسلام(ص) به حیرت و سرگردانی شیعیان اشاره کرده و میفرماید: «هُوَ اَلطَّرِیدُ اَلشَّرِیدُ اَلْمَوْتُورُ بِأَبِیهِ وَ جَدِّهِ صَاحِبُ اَلْغَیْبَةِ یُقَالُ مَاتَ أَوْ هَلَکَ أَیَّ وَادٍ سَلَکَ؛ او راندهشده (دورافتاده)، بیخانمان و کسی است که انتقام خون پدر و جدش گرفته نشده و صاحب غیبت است. گفته میشود: او مُرده یا هلاک شده است، در چه سرزمینی سیر میکند؟».
همچنین امام هشتم شیعیان(ع) در زمینه غیبت آخرین امام و تردیدهایی که درباره ولادت ایشان ایجاد می شود، به نقل از پدران بزرگوار خود، از رسول اکرم صلیالله علیه و آله چنین روایت میکند: «وَ اَلَّذِی بَعَثَنِی بِالْحَقِّ بَشِیراً لَیَغِیبَنَّ اَلْقَائِمُ مِنْ وُلْدِی بِعَهْدٍ مَعْهُودٍ إِلَیْهِ مِنِّی حَتَّى یَقُولَ أَکْثَرُ اَلنَّاسِ مَا لِلَّهِ فِی آلِ مُحَمَّدٍ حَاجَةٌ وَ یَشُکُّ آخَرُونَ فِی وِلاَدَتِهِ؛ سوگند به آنکه مرا بهحق بهعنوان بشارتدهنده برگزید، [امام] قائم از فرزندان من، بر اساس پیمانی که از جانب من بر عهده اوست، از دیدهها پنهان میشود تا آنجا که بیشتر مردم میگویند: خدا نیازی به خاندان محمد ندارد. گروهی دیگر در ولادت او شک میکنند».
در مسئله توقیت (تعیین وقت برای ظهور) به عنوان یکی از آفات جدی انتظار امام رضا(ع) چه تصریحاتی و روشنگری هایی دارند؟
یکی دیگر از آسیب هایی که در موضوع مهدویت در کلام امام رضا علیهالسلام تبلور یافته، این است که آن حضرت(ع) امر ظهور را غیرمنتظره و ناگهانی و آگاهی از زمان ظهور را ویژه خداوند متعال میداند و میفرماید: «وَ أَمَّا مَتَى فَإِخْبَارٌ عَنِ اَلْوَقْتِ وَ لَقَدْ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ عَلَیْهِ السَّلاَمُ أَنَّ اَلنَّبِیَّ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ قِیلَ لَهُ یَا رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ مَتَى یَخْرُجُ اَلْقَائِمُ مِنْ ذُرِّیَّتِکَ فَقَالَ مَثَلُهُ مَثَلُ اَلسَّاعَةِ لا یُجَلِّیها لِوَقْتِهَا إِلاّ هُوَ ثَقُلَتْ فِی اَلسَّماواتِ وَ اَلْأَرْضِ لا تَأْتِیکُمْ إِلاّ بَغْتَةً؛ و امّا کی و در چه وقت این واقعه روی خواهد داد؟ این مانند خبر دادن از وقت قیامت است، و پدرم برای من از پدرش از اجداد بزرگوارش حدیث کرد که به رسول خدا(ص) گفتند: یا رسول اللَّه چه وقت قائمی که از ذرّیّه شماست خروج میکند؟ فرمود: مثل آن مثل ساعت قیامت است که آشکار نکند آن را مگر خداوند، بسیار گران است آن بر اهل آسمانها و اهل زمین، نمیآید آن مگر ناگهان».
یعنی همانطور که قیامت وقتش برای اَحَدی معلوم نیست، زمان ظهور نیز برای کسی معلوم نخواهد بود.
جالب آنکه امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف نیز علم به زمان ظهور را نزد خداوند متعال دانستند و در ضمن توقیعی اینگونه پاسخ دادند: «وَ أَمَّا ظُهُورُ الْفَرَجِ فَإِنَّهُ إِلَى اللَّهِ تَعَالَى ذِکْرُهُ وَ کَذَبَ الْوَقَّاتُونَ؛ و اما ظهور فرج همانا در اختیار خداوند متعال است و تعیینکنندگان وقت، دروغ گفتند».
این گفتگو را با شعری از امام راحل به پایان می بریم که فرمودند:
غم مخور ایام هجران رو به پایان میرود این خماری از سر ما میگساران میرود
پرده را از روی ماه خویش بالا میزند غمزه را سر میدهد، غم از دل و جان میرود
بلبل اندر شاخسار گل هویدا میشود زاغ با صد شرمساری از گلستان میرود
محفل از نور رخ او نورافشان میشود هرچه غیر از ذکر یار، از یاد رندان میرود
پایان پیام/9