لزوم تصحیح اشتباه مشهور تاریخی درباره ازدواج امام جواد(ع) با ام‌الفضل

آیت‌الله محمدهادی یوسفی غروی، استاد تاریخ اسلام حوزه علمیه، امروز، ۳۱ تیرماه در نشست «بررسی یک شبهه تاریخی در خصوص ازدواج امام جواد(ع)»، گفت: در روایت بیان شده است که امام جواد(ع) فرمودند فرزندانتان را به نام من نامگذاری کنید، اما با کنیه ابوالقاسم جمع نکنید؛ در همین رابطه یکی از فتاوای شاذ مرحوم صدوق آن است که طبق ظاهر این حدیث، حکم به حرمت استفاده همزمان از نام «محمد» و کنیه ابوالقاسم داده است.

وی با بیان اینکه یکی از شبهات پیرامون زندگی امام جواد(ع)، بحث ازدواج با ام‌الفضل است، اضافه کرد: البته این شبهه در میان شیعه مطرح نیست که امام رضا یا خود امام جواد(ع) ام‌الفضل را خواستگاری کرده باشند و همه متفق‌اند که مأمون این ازدواج را پیشنهاد کرد.

یوسفی غروی اظهار کرد: شیخ صدوق نقل کرده است که صاحب بن عباد، از وزرای آل بویه در مقطعی مورد اتهام خیانت از سوی حکومت قرار گرفت. او برای رهایی از خطر جانی، خود را به بارگاه امام رضا رساند و یک هفته تا ده روز آنجا ماند تا خبر رسید که سوء ظن برداشته شده است و به وزارت برگشت و جایگاه بهتری هم پیدا کرد.

استاد تاریخ حوزه علمیه ادامه داد: وی از این پس تصمیم گرفت سالانه به مشهد برود یا افرادی را بفرستد و چون چند مرتبه شیخ صدوق را فرستاد، وی هم کتاب عیون اخبارالرضا را به این وزیر داد.

یوسفی غروی با بیان اینکه شهادت ثالثه از دوره آل بویه رواج یافت، افزود: بعدها شیعیان شش امامی اسماعیلیه در مصر، داعیه‌دار شهادت ثالثه شدند و در آستانه درب مساجد می‌ایستادند و تا کسی شهادت ثالثه را نمی‌گفت، شکمش را می‌دریدند که البته هدفشان عمدتاً برچیدن بساط تشیع ۱۲ امامی بود.

استاد حوزه با بیان اینکه فقهای ما هنوز شهادت ثالثه را با عدم قصد جزئیت و صرفاً با نیت تقرب جایز می‌دانند، به برخی روایات در مورد حضور امام رضا در مرو و ماجرای ازدواج امام جواد(ع) اشاره کرد و ادامه داد: شیخ صدوق در کتاب عیون اخبار الرضا نقل کرده که مأمون، امام رضا را به مرو دعوت کرد و تا جایی پیش رفت که حضرت دید او دست‌بردار نیست، لذا امام دعوت را پذیرفت؛ مأمون دو نفر را به خدمت حضرت گماشت که شیعه نبودند، ولی در جوار امام هدایت شدند؛ یکی یاسر که بعد از شهادت امام رضا به قم آمد و دیگری اباصلت هروی بود. اباصلت فرد مسئله‌دان و عربی‌دان بود و روایات را هم می‌دانست و افراد به عنوان عالم به وی مراجعه می‌کردند.

وی افزود: مأمون اباصلت را مجاور امام قرار داد، اما بعدها مأمون متوجه شد که او تحت تأثیر امام قرار گرفته و حتی اخبار نادرستی را به مأمون منتقل می‌کند، لذا دو سال او را به هرات تبعید کرد و در حقیقت مفقودالاثر شد.

یوسفی غروی تصریح کرد: همچنین محمدبن یحیی در کتابش آورده که مأمون، کنیزی را خرید و به امام رضا داد، ولی امام آن را به فرد دیگری بخشید و سال بعد دوباره کنیزی فرستاد، اما امام هر دو کنیز را نپذیرفت؛ اینکه مأمون در دو سال حتی یکبار تصمیم نگرفت و به روی خود نیاورد که خانواده حضرت نزد ایشان بیایند و فقط کنیز پیشنهاد می‌داد، سبب شد تا حضرت زیر بار نرفت و ترفند مأمون به خطا رفت.

استاد تاریخ اسلام حوزه با بیان اینکه مأمون دو دختر یعنی ام حبیب و ام‌الفضل داشت، افزود: برخی نقل‌ها ذکر می‌کند که امام جواد بین هفت تا هشت سال سن داشت که از راه غیرطبیعی و معجزه به مرو آمد؛ این روایت در میان ما شیعه، شهره شده است. همچنین نقل می‌شود که هر دو دختر مأمون به عقد پدر و پسر(امام رضا و امام جواد) درآمدند، ولی روایات معتبرتری در این زمینه وجود دارند.

وی بیان کرد: ابراهیم عباسی آورده که در این مقطع که سن امام جواد(ع) شش یا هفت سال بود، تنها عقدی برای امام رضا با ام حبیب یعنی دو سال بعد از حضور امام به مرو انجام شد. شیخ صدوق در عیون اخبار الرضا هم این مطلب را بیان کرده است، زیرا هیچ خبری از ارتباط ام‌الفضل با امام جواد در این مقطع در دست نیست، ولی حدود ۹ سال بعد مأمون، امام جواد را به بغداد فراخواند و دخترش را به عقد حضرت در آورد و امام در این وقت، ۱۶ سال سن داشت(۲۱۱ هجری).

تصحیح یک اشتباه تاریخی

وی با بیان اینکه برخی این اشتباه را مطرح می‌کنند که هر دو عقد یکجا بوده است، ولی این درست نیست، گفت: حتی شیخ مفید هم این اشتباه را نقل کرده است. از محمدبن فرج نقل شده که امام جواد در سال ۲۱۱ به من بسته پولی داد و فرمود به بازار برده‌فروشان بروم و کنیزی برای ایشان خریداری کنم و سمانه را خریدم و امام با وی ازدواج کرد و فرزندی به دنیا آمد که او را علی نامید.

یوسفی غروی تصریح کرد: از محمدبن عیسی یقطینی نقل شده که مأمون در مدینه مأمور پستی به نام محمدبن ابراهیم مکی داشت که شخصیت خیرخواهی بود؛ یقطینی می‌گوید، مکی به من نامه‌ای نشان داد که به مأمون گزارش شده من در مدینه بودم که فرزندی از سمانه برای امام جواد در سال ۲۱۲ هجری به دنیا آمد.

وی افزود: در اوائل سال ۲۱۱ وقتی که مأمون، امام جواد را برای ام‌الفضل فراخواند، علی بن ابراهیم گفته که نزدیکان وی به مأمون اعتراض کرده و گفتند این فرمانروایی و حکومت را که با این همه زحمت به دست آورده‌ایم را از چنگ ما بیرون نکنی. مأمون گفت خاموش باشید، از احدی از شما گفتار بد در حق فرزند علی بن موسی الرضا را نمی‌پذیرم. گفتند آیا دخترت را به ازدواج طفلی در می‌آوری که میان حق و باطل تمییز نمی‌دهد؟ و مأمون جواب داد که او در ناسخ و منسوخ و تأویل قرآن از شما داناتر است که اشاره به علم وافر امام دارد.

یوسفی غروی اضافه کرد: همچنین در آخر یکی از خبرهای علی بن ابراهیم قمی آمده که مأمون به کسانی که به ازدواج ام‌الفضل اشکال کرده بودند، گفت اهل این خانواده مانند دیگران نیستند؛ مگر نمی‌دانی پیامبر، علی را در حالی که ۱۲ سال داشت، به اسلام و ایمان فراخواند و همین مقامات برای فرزندان علی بن ابیطالب و از جمله امام جواد هم وجود دارد. به همین دلیل صدوق می‌گوید مأمون شیعه بوده، ولی شیعه امام‌کش بوده است.

کرامت امام جواد(ع)

استاد حوزه علمیه با بیان اینکه مفید هم در ارشاد آورده حضرت در وقت عقد ام‌الفضل ۱۶ ساله بود، افزود: مفید در ارشاد نقل کرده که مردم در سفری با حضرت، نماز مغرب را به امامت ایشان خواندند. از جمله کراماتی که از امام در این سفر بروز یافت، این بود که قبل از نماز، دو درخت کنار محلی که نماز خواندند وجود داشت و میوه نارس داشت، ولی بعد از نماز امام تفقدی بر درخت کرد و درخت میوه‌های شیرینی در اختیار مردم قرار داد.

وی افزود: همچنین در تاریخ طبری نقل شده است که مأمون با خانواده و دخترانش در سفر جنگی در منطقه روم بود و امام در تکریت به ایشان رسید. حضرت در این سفر ۲۰ سال داشت و با ام‌الفضل به حج رفت. نقل دیگر اینکه مأمون برای شب زفاف ام‌الفضل مجلسی برگزار کرد و از کسی که صدای زیبایی داشت(مخارق) دعوت کرد تا در زفاف موجب جلب توجه حضرت به مجلس شود و به مردم نشان دهد امام از عیش و نوش بدش نمی‌آید.

یوسفی غروی بیان کرد: مأمون ۲۰۰ کنیز از زیباترین‌ها را برای این مجلس آماده کرده و به دست هر کدام جواهراتی داد تا کنیزکان با جام‌ها و جواهرات به استقبال امام بروند و امام توجهی به آنان بکنند؛ مخارق، ساعتی مشغول آوازخوانی شد، اما امام حتی به چپ و راست نگاه نکرد و به مخارق بانگ برآورد و گفت از خدا پروا کن.

یوسفی غروی تصریح کرد: احتجاج نقل کرده که امام در سال ۲۱۷ و وقتی که مأمون درگیر جنگ با رومیان بود، با ام‌الفضل به حج رفت، همچنین در سال۲۱۷ مأمون فدک را به اهل بیت برگرداند و در سال ۲۱۸ مجدداً برای جنگ با رومیان رفت و در همان سال مرد و این مسائل را قرینه بر این می‌گیرند که سن ازدواج امام با ام‌الفضل قطعاً در سنین ۷ یا ۸ سال نبوده است.

وی افزود: همچنین روایتی از دعوت معتصم از امام بیان شده است؛ علی بن یقطین دستور داد امام را به بغداد بیاورند. این واقعه در سال ۲۲۰ انجام شد و در این سال، مجلسی در مورد «حد سرقت» متشکل از قاضیان بغداد برپا شد و معتصم، حضرت جواد را دعوت و در بین نظرات قاضیان، نظر امام را پذیرفت و قرار شد در اجرای حد سرقت، فتوای امام را بپذیرد که قطع دست از ناحیه انگشتان بود و نه ساعد و بازو.

انتهای پیام