خطر تغدیه ناسالم بر سلامت اجتماع

قرار گرفتن کشورهای در حال توسعه در یک گذر اپیدمیولوژیک همراه با تغییرات سریع در الگوی غذایی و گرایش به مواد غذایی پرکالری و کم ارزش از لحاظ مواد مغذی، کاهش فعالیت فیزیکی و افزایش مصرف مواد مخدر، این کشورها را با معضل همه‌گیری بیماری‌های مزمن رو به رو کرده است. بر اساس پیش بینی‌ها از سال 1990 تا 2020 میلادی، 77 درصد مرگ و میر در جهان ناشی از بیماری‌های مزمن است.

الگوهای غذایی در فرهنگ‌ها، نژادها، جنس‌ها و منطقه‌های جغرافیایی مختلف با هم متفاوت است

به نظر کارشناسان منشأ این تغییرات، رواج زندگی شهرنشینی است که شیوه‌های متفاوت از سبک زندگی را در ساکنان شهرها به دنبال داشته است. الگوی غذایی ناسالم را می‌توان از جمله شاخص‌های این سبک زندگی دانست. الگوهای غذایی در فرهنگ‌ها، نژادها، جنس‌ها و منطقه‌های جغرافیایی مختلف با هم متفاوت است. پژوهش‌های متعددی به بررسی الگوهای غذایی و ارتباط آن با عوامل اجتماعی - جمعیت شناختی و شیوه زندگی پرداخته‌اند، اما بررسی‌ها در این زمینه در کشورهای در حال توسعه محدود است.

تغذیه نقش مهمی را در حفظ سلامت و پیشگیری از بیماری‌ها ایفا می‌کند. یک رژیم غذایی سالم می‌تواند خطر بیماری‌های پیشرونده مانند انواع بیماری‌های قلبی عروقی، سرطان‌ها و دیابت را کاهش دهد. الگوی غذایی مبحثی است که اخیرا توسط متخصصان اپیدمیولوژی تغذیه مورد توجه قرار گرفته است، اما هنوز به اندازه‌ای که به مواد مغذی یا غذاها توجه می‌شود به این مقوله توجه نشده است. نکته مهم این است که ارزیابی الگوهای غذایی با دنیای واقعی همسوتر است زیرا که افراد مواد مغذی را به صورت جداگانه مصرف نمی‌کنند بلکه رژیم غذایی شامل تنوعی از غذاها با ترکیبات پیچیده‌ای از مواد مغذی است که ممکن است بر یکدیگر اثرات واکنشی داشته باشند.

رفتارهای غلط تغذیه‌ای در ایران بسیار شایع است و اغلب دیده شده که تغذیه در ایران به مصرف چند ماده غذایی خاص محدود می‌شود و تنوع در الگوی غذایی وجود ندارد. حدود 50 درصد جمعیت ایران دچار کمبود ریزمغذی‌هایی از قبیل آهن، ید،کلسیم و ویتامین‌ها بوده و 18 الی 20 درصد مردم دچار اختلالات ناشی از افزایش بی رویه مصرف کربوهیدرات‌ها هستند. سرانه مصرف لبنیات در ایران ( 170گرم در روز) در مقایسه با کشورهای پیشرفته (450 گرم درروز) بسیار پایین است. در ایران هم اکنون گذار تغذیه‌ای به ویژه در شهرهای بزرگ و افزایش سریع شیوع بیماری‌های مزمن وابسته به تغذیه درحال وقوع است.

آموزش در زمینه تغذیه سالم، اهمیت به سزایی در ارتقاء الگوی تغذیه‌ای دارد

ماهیت قابل تغییر عادت‌های تغذیه‌ای ضرورت برنامه‌ریزی و در نظر داشتن رویکردهای مناسب برای اصلاح الگوی غذایی ناسالم را به منظور پیشگیری و کاهش عوامل خطر بیماری‌های غیرواگیر مطرح می‌سازد. در همین راستا، آموزش افراد جامعه در مورد عوامل مؤثر بر الگوهای رایج غذایی و همچنین اصلاح عادت‌های غذایی ناسالم، پیش شرط طراحی و اجرای مداخله‌های مؤثر در این زمینه است. از آنجا که در بین افراد خانواده، نقش مادران در شکل‌دهی الگوهای رفتاری از جمله رفتارهای مرتبط با الگوی غذایی اعضاء خانواده محوری است، بنابراین آگاه سازی و آموزش در زمینه تغذیه سالم و عوامل زمینه‌ساز آن، اهمیت بسزایی در مداخله‌های بهبود و ارتقاء الگوی تغذیه‌ای دارد.

افزایش آگاهی تغذیه‌ای می‌تواند منجر به تغییر رفتار تغذیه‌ای افراد شود

افزایش آگاهی تغذیه‌ای می‌تواند منجر به تغییر رفتار تغذیه‌ای افراد شود، بدین معنی که رفتارهای صحیح تغذیه‌ای جایگزین رفتارهای نامناسب یا غلط تغذیه‌ای می‌شود. همچنین درآموزش تغذیه، مسأله فرهنگ جوامع نیز نقش مهمی دارد و عادات غذایی و رفتار افراد در جوامع مختلف، متفاوت است.

در زمینه ارتباط دانش و آگاهی با رفتارهای تغذیه‌ای، پژوهش‌ها یافته‌های متفاوتی نشان داده‌اند. در پژوهشی ارتباط قوی و مثبتی بین دانش تغذیه‌ای و عملکرد افراد در زمینه راهنماهای تغذیه‌ای وجود دارد. پژوهشی دیگر در انگلستان نشان داد افرادی که دانش بیشتری در زمینه مصرف میوه و سبزیجات داشتند، این مواد را بیشتر در رژیم غذایی خود رعایت می‌کردند. همچنین در پژوهش مربوط به بررسی آگاهی و نگرش تغذیه‌ای بزرگسالان آمریکایی، ژنوی، سوئدی و در جمعیت قند و لیپید تهران، آگاهی تغذیه‌ای زنان بیش از مردان بود.

گاهی رفتارهای تغذیه‌ای نامناسب در نتیجه عدم دسترسی به مواد غذایی سالم شکل می‌گیرد؛ دسترسی به مواد غذایی ناسالم مانند انواع غذاهای آماده که به روش غیر صحیح و با مواد غذایی نامناسب تهیه می‌شوند به سهولت در دسترس همگان قرار دارند، موجب رواج یافتن روش تغذیه‌ای نامناسب در بین مردم است. به عبارت دیگر اگر ماده غذایی یا غذای سالم در دسترس افراد جامعه نباشد، به ناچار برای رفع نیازهای تغذیه‌ای خود، از مواد غذایی ناسالم استفاده می‌کنند.

به طور کلی اصلاح الگوهای غذایی از دوران بچگی و اوایل بزرگسالی و داشتن رفتارهای تغذیه‌ای صحیح موضوع مهمی جهت پیشگیری از بیماری‌هاست . عدم آموزش مناسب منجر به شناخت و فرهنگسازی نادرست شده که خود، ریشه در برخی باورهای زمینه‌‎ای نادرست، دانش ناکافی، ارزش الویت‌ها و الگوسازی ناسالم تغذیه خانواده دارد. به علاوه فقدان دسترسی به منابع تهیه غذای سالم، شامل هزینه بالا، کمبود وقت (به ویژه در زنان شاغل) و عدم دسترسی به مواد غذایی سالم در خانواده و نیز جامعه از جمله این عوامل تاثیرگذار محسوب می‌شوند. از سوی دیگر توجه به موضوع مهم همخوانی بیشتر ذائقه و علایق افراد جامعه به ویژه افراد جوانتر جامعه با غذاهای آماده و با ارزش غذایی کم یا ناسالم از دیگر موانع رواج یافتن تغذیه سالم در بین خانواده‌ها است. بنابراین برنامه‌ریزی مناسب و موثر در جهت دستیابی به راهکارهای علمی و عملی به منظور ارتقاء آگاهی تغذیه‌ای افراد جامعه و در پی آن بهبود یا تغییر نگرش نادرست و ایجاد نگرش صحیح و نهایتاً به کارگیری رفتارهای غذایی سالم ضروری به نظر می‌رسد.

‌منابع:

*صفریان، م و دیگران. (1392). «بررسی الگوهای غذایی، نمایه تغذیه سالم و عوامل خطر سنتی بیماری‌های قلبی عروقی در بزرگسالان 35 تا 65 ساله شهر مشهد». مجله دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد.شماره 4.صص: 235-226.

*متاجی امیررود، م و دیگران. (1393). «بررسی نقش نگرش غذایی بر رفتارهای مرتبط در زنان دارای اضافه وزن و چاقی شهر ارومیه». مجله دانشکده پیراپزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران (پیاورد سلامت) . شماره 6. صص:477-464.
*رمضانی تهرانی، ف و دیگران. (1390). «موانع تغذیه سالم از زاویه نگاه زنان: پژوهشی کیفی در شرکت کنندگان مطالعه قند و لیپید تهران». مجله غدد درونریز و متابولیسم ایران. شماره 157-48.

*بهادری منفرد، ا ودیگران. (1393). «اثر آموزش بر تغییر رفتار تغذیه ای مراجعان به کلینیک تندرستی سردار جنگل در سال 1391». مجله مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی مؤثر بر سلامت. شماره 1. صص: 68-62.

انتهای پیام