چرا روغن جامد در بازار نایاب شده است؟

تحریریه پارسینه: روغن‌های خوراکی و به ویژه روغن جامد، تازه‌ترین کالا‌هایی هستند که ناگهان در بازار‌های ایران نایاب شده اند. با این همه، در ماه‌های اخیر این اتفاق برای کالا‌های دیگر هم به وقوع پیوسته و نگرانی‌های گسترده‌ای ایجاد کرده است اما چرا روغن ناگهان در بازار ایران نایاب شد؟

کمیاب شدن ناگهانی کالا‌ها در اقتصاد ایران امر تازه‌ای نیست و بسیاری از شهروندان ایران کمبود‌های کالایی در برهه‌های زمانی مختلف را به یاد می‌آورند. با این همه، ظاهراً سریال کمبود‌های کالایی در ماه‌ها و هفته‌های اخیر شدت گرفته و به همین دلیل، صحبت در مورد بازگشت کوپن به اقتصاد ایران بالا گرفته است.

مهم‌ترین نمونه کمبود کالایی در هفته‌های اخیر، کمیاب شدن ناگهانی «انسولین» در بازار بود، دارویی که برای بیماران دیابتی از نان شب هم واجب‌تر است. کمی پیش از آن هم «کره خوراکی» در بازار‌ها کمیاب شد و زمزمه‌هایی هم در مورد کمبود آرد مورد استفاده نانوایی‌ها در برخی شهر‌ها به گوش می‌رسد. تازه‌ترین مورد، اما روغن‌های خوراکی و به ویژه روغن جامد است. در پسِ پشت این کمبود‌های کالایی چه دلیلی نهفته است؟

کمبود انواع روغن در فروشگاه‌ها و سوپرمارکت‌ها برای چیست؟

در روز‌ها و هفته های اخیر کمبود انواع روغن در فروشگاه‌ها و سوپرمارکت‌ها و البته افزایش قیمت آن نگرانی‌هایی را برای خانوار‌ها جهت تامین این اقلام حیاتی در سبد خوراکی خانوار رقم زده است. در این میان، اما وضعیت در مورد روغن جامد حتی وخیم‌تر است و این در حالی است که روغن جامد با وجود کیفیت پایین‌تر در مقایسه با روغن‌های مایع، همچنان اصلی‌ترین نوع روغن مورد استفاده توسط خانوار‌های فقیرتر ایرانی است.

بررسی‌ها از سطح بازار نشان می‌دهد که روغن نباتی در مغازه‌ها بسیار نایاب است و در صورت موجودی در برخی مغازه ها، با بیش از ۲ برابر قیمت درج شده بر روی کالا عرضه می‌شود. قاسمعلی حسنی، دبیر کل اتحادیه بنکداران مواد غذایی، چند روز پیش در واکنش به التهاب قیمت روغن در بازار، گفته بود: اگرچه روغن با نرخ ۴۷ هزار تومانی درج شده بر روی کالا برای مصرف کننده نیست، اما با نرخ ۱۰۷ هزار تومان به وفور موجود است که این امر نشان می‌دهد اشکالاتی در سیستم توزیع رخ داده که برای رفع این مشکل دولت در جلسه مشترک باید از بخش خصوصی کمک بگیرد.

از آن سو، امیر هوشنگ بیرشک، دبیر انجمن صنفی صنایع روغن نباتی کشور معتقد است عامل اصلی گرانی روغن در هفته‌های اخیر نه در سیستم تولید یا توزیع، که در واردات روغن از خارج از کشور نهفته است. او در این مورد گفت: بنابر آمار ۶ ماهه گمرک، واردات روغن و دانه‌های روغنی نسبت به مدت مشابه سال قبل ۵۰ درصد کاهش یافته است، اما این موضوع ارتباطی به بحث تولید ندارد. وی افزود: با توجه به عرضه روغن از سوی بازرگانی دولتی به کارخانه ها، مقداری روغن تولید شده است و تنها به سبب چالش ارز و عدم تخصیص ارز قابل توجه به روغن پالم، تامین روغن حلب نیمه جامد ۴ تا ۵ کیلویی با مشکلاتی روبرو شده است.

بیرشک با اشاره به دیگر دلایل گرانی روغن در بازار ادامه داد: با توجه به واردات ورق حلب با ارز نیمایی و افزایش قیمت هر کیلو ورق از ۱۴ هزار تومان به ۲۲ هزار تومان، این موضوع هم تا حدودی در تولید روغن جامد تاثیر گذاشته، اما تولید روغن مایع و خانوار در حال انجام است. دبیر انجمن صنایع روغن‌نباتی ادامه داد: با وجود آنکه کارخانجات، تولید خود را با نرخ مصوب عرضه می‌کنند، مسئولان نظارتی با اعمال نظارت بر بازار باید از گرانفروشی جلوگیری کنند چرا که عرضه با قیمت‌های بالاتر از نرخ درج شده بر روی کالا از سوی افراد واسطه در بازار رخ می‌دهد.

کاهش توانایی دولت برای واردات کالا‌های اساسی

در نیمه ابتدایی مهرماه سال جاری، گروه کشاورزی مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق ایران گزارشی را در خصوص تجارت خارجی بخش کشاورزی و صنایع غذایی در ۵ ماهه امسال منتشر کردند. در این گزارش تراز تجاری ایران در ۵ ماهه سال جاری، معادل منفی یک میلیارد و ۹۹۴ میلیون دلار و به نفع واردات بود. این در حالی است که در این مدت، حدود ۱۰ میلیون و ۹۵ هزار تن محصولات کشاورزی و مواد غذایی به کشور وارد شده که ۳۰ درصد از کل ارزش واردات کشور را شامل می‌شود.

بر اساس این گزارش، بیشترین اقلامی که به کشور وارد شدند ذرت دامی، گندم، برنج، دانه سویا و روغن نباتی بوده که ارزشی در حدود دو میلیارد و ۶۱۱ میلیون دلار داشته است. این گزارش نشان می‌دهد که نیاز وارداتی ایران بیش از مقدار ارزی است که دولت در اختیار دارد و به همین دلیل، توانایی دولت برای واردات مدام کاهش پیدا می‌کند.