لزوم توجه به زیرساخت‌ها و پیش‌نیازهای جهانی شدن ادبیات ایران

انجمن نویسندگان کودک و نوجوان شنبه شب در نخستین شب هفته کتاب انجمن نویسندگان کودک و نوجوان نشست مجازی با عنوان «ادبیات کودک ایران؛ نویسنده و حضور در عرصه‌های بین‌المللی» با اجرای جمال‌الدین اکرمی، نویسنده و پژوهشگر ادبیات کودک و نوجوان برگزار شد.

لیلی حائری، مدیر بخش ادبی آژانس کیا در این نشست اهمّ کارکرد و مفهوم آژانس‌های ادبی را تلاش برای معرفی کتاب‌های ایرانی به ناشران خارجی برشمرد و گفت: روزی نیست که فایل‌های متعدد و کتاب‌های چاپ‌شده یا نشده‌ای را از نویسندگان، تصویرگران و ناشران مختلف به جاهای مختلف نفرستیم و از سوی دیگر امور مربوط به معرفی کتاب‌های خارجی را به معدود ناشران ایرانی که ممکن است در این وانفسای کاهش خرید و شرایط سخت تحریم‌ها تمایل به خرید داشته باشند، انجام ندهیم.
وی با اشاره به این موضوع که در تمام دنیا غیر از ایران کار آژانس‌‎‍‌های ادبی شامل چنین مواردی می‌شود، افزود: متأسفانه این فعالیت‌ها در ایران به دلیل نبود تابعیت قانون کپی‌رایت محلی از اعراب ندارد و ادامۀ کار آژانس‌های ادبی در این زمینه صرفاً از روی علاقه است.

نزدیک دو دهه است سعی می‎کنم کتاب‎های ایرانی را که قابلیت دارند، اما آماده و غربال‌شده برای عرضه در عرصۀ بین‎المللی نیستند، آمادۀ معرفی کنم. ما منابع بسیار و فرهنگ غنی‎شده داریم ولی متأسفانه اغلب متون ما شُسته و رُفته و قابل ارائه به ناشران خارجی نیست. ادبیات کودک ایران به ویژه در بخش رمان خیلی ظرفیت جهانی‌شدن دارد اما زیرساخت‎ها درست نیست و ابزار کار به گونه‎ای نیست که کتاب‎هایمان آمادۀ ارائه باشد.

حائری همخوانی بین متن و تصویر، ارائۀ پیام درست و قابلیت جذب خواننده را از ساز و کارها و معیارهای انتخاب کتاب برای معرفی به بازار جهانی کتاب دانست و اضافه کرد: از آنجا که تصویر، زبان خودش را دارد و انتخاب آن آسان‌تر است، اما دربارۀ متون حتی گاهی دست در ترجمه برده و ترجمه مناسب‌تری از متن اصلی برای معرفی آماده می‌شود، اما به طور کلی در فروش رایت (حق تکثیر) مشکلات بسیاری وجود دارد که به آسانی نمی‌توان کتاب‎ها را فروخت.
مدیر بخش ادبی آژانس کیا دربارۀ کمک‎های نهادهای دولتی یا غیردولتی به آژانس‌های ادبی در ایران گفت: غیر از مؤسسه نمایشگاه‌های بین‌المللی تهران که طی دو سه سال سال اخیر فرصتی را برای حضور ناشران و آژانس‌های ایرانی در نمایشگاه‌های خارجی فراهم کرد حمایت دیگری نبوده است.
وی در خصوص حمایت طرح گرنت از آژانس ادبی تصریح کرد: گرنت قرار نیست از ناشر، نویسنده، تصویرگریا آژانس حمایت کند. وقتی ما حق تکثیر کتابی را به ناشر خارجی واگذار می‌کنیم، ممکن است از دفتر گرنت بپرسیم آیا اگر ناشر خارجی خواهان این کتاب باشد، آیا شامل گرنت خواهد شد یا خیر؟ آنها بررسی می‌کنند و به عنوان مثال می‌گویند بله و آن‌ وقت ناشر خارجی باید از طریق اپلیکیشن اقدام و فرم و مربوطه را برای ایران بفرستد و بعد از چاپ و ارسال تعداد از آن کتاب برای دفتر گرنت، مبلغ حمایت به ناشر خارجی پرداخت خواهد شد.
حائری دربارۀ عدم پرداخت حق‌ تألیف نویسنده در خصوص انتشار کتابش در خارج از ایران خاطرنشان کرد: متأسفانه ما چون تابع حق تکثیر نیستیم در داخل نیز از این جریان متضرر می‌شویم و نویسنده و تصویرگر نمی‌تواند حق خودش را در کشور خودش بگیرد. این پیگیری خود نویسندگان و تصویرگران در ایران را می‌طلبد که حتماً باید بخواهند که درصدی از فروش خارجی به آنها تعلق بگیرد و پیگیر باشند.

نویسندگان به پیش‌نیازهای حضور در بازار جهانی کتاب توجه کنند

رویا مکتبی فرد، کارشناس بخش فارسی کتابخانه بین‌المللی کودکان مونیخ نیز در این نشست از وجود حدود ۳ هزار و اندی کتاب فارسی در این کتابخانه خبر داد و گفت: بعضی از این نسخه‌ها قدیمی و مربوط به دهۀ چهل نیز هست، اما رونق بخش فارسی این کتابخانه مربوط به حدود ۱۰ تا ۱۵ سال پیش و از زمانی است که در کنار کتابخانۀ اصلی یک کتابخانۀ امانی نیز تأسیس شده است.
مکتبی فرد کتابخانۀ بین‌المللی کودکان مونیخ را مرکزی نامید که قرار است گنجینه‌ای از ادبیات کودک جهان باشد و در خصوص مقایسۀ آن با دفتر بین‌المللی کتاب برای نسل جوان (IBBY)اضافه کرد: دفتر بین‌المللی کتاب برای نسل جوان یک تشکل کاملاً مستقل مردم‌نهاد در سویس است که شورای کتاب کودک هم یکی از شاخه‌های آن است و تنها وجه تشابه این دو نهاد مؤسس آن خانم لپمناست که بعد از جنگ جهانی دوم از طریق ارتش آمریکا دعوت شد تا پروژه‎ای را برای زنان و کودکان راه‌اندازی کند و ایشان به این نتیجه رسید که چیزی که بیش از همه می‌تواند به کودکان کمک کند ادبیات و کتاب است.
وی در تشریح چگونگی تهیۀ فهرست «کلاغ سفید» توسط کتابخانه مونیخ گفت: «کلاغ سفید» کاتالوگ سالیانه‌ای است که از بین کتاب‎های تألیفی چاپ نخست هر سال که به این کتابخانه رسیده، انتخاب می‌شود و به عبارتی برگزیده‌ای از بهترین‌های کتاب کودک است که در یک سال اخیر به این کتابخانه رسیده است.
وی با بیان این نکته که این کتابخانه کتاب‌هایی به حدود ۱۳۰ زبان را در خود جای داده و فهرست کلاغ سفید حدود ۴۰ زبان را پوشش می‎دهد، در خصوص معیار انتخاب این کتاب‎ها توضیح داد: این کتاب‌ها را ادیتورهایی که در کتابخانه کار می‌کنند و بعضی پرسنل و بعضی داوطلب هستند، از میان کتاب‌‎هایی که به کتابخانه رسیده بر اساس قابلیت برقراری ارتباط و انتشار به زبان‌های دیگرو نو بودن و ویژگی‌های خاص آنها برمی‎گزینند.
مکتبی فرد در پاسخ این پرسش که آیا ممکن است کتابی از طریق کتاب خانۀ بین ‏المللی مونیخ به بازار اقتصادی راه پیدا کند، گفت: جایگاه این کتابخانه یک جایگاه اقتصادی نیست، بلکه ترویجی و فرهنگی است و در عرصۀ ترویج خواندن فعالیت می‎کند و به‌ندرت ممکن است ناشرانی هم ممکن است باشند که نظرشان از این طریق جلب شود، اماارتباط با آژانس‌های مستقل ادبی؛ تلاش خود نویسنده برای برقراری ارتباط که آن نیز در برخی کشورها تا حدی پاسخ می‌دهد؛ دانستن و تقویت زبان انگلیسی، ارسال کتاب برای کتابخانه و قرار گرفتن در فهرست کلاغ سفید پیش‌نیازهایی است که برای حضور و مطرح‌شدن کتاب در بازار جهانی مؤثر است.