شرکای اروپایی برجام با فرافکنی چه اهدافی را دنبال می‌کنند؟

به گزارش خبرنگار ایرنا، سه شریک اروپایی برجام در بیانیه ای که حاکی از تغییر لحن این کشورها در قبال برجام است از اقدامات ایران که در حال تهی کردن توافق از مزایای اصلی آن در زمینه منع اشاعه است ابراز نگرانی کرده‌اند. این بیانیه تنها چند روز پس از انتخابات در آمریکا و شکست ترامپ معنا و مفهوم خاصی را در اذهان متبادر می‌کند.

سه کشور اروپایی در این بیانیه مدعی نقض موارد تعیین شده در توافق هسته‌ای در عرصه تولید سانتریفوژهای پیشرفته، تزریق هگزافلوراید اورانیوم در تاسیسات نطنز، افزایش سطح غنی‌سازی اورانیوم از میزان تعیین شده، افزایش ذخایر اورانیوم با درجه نازل تغلیظ و همچنین کشف ذرات اورانیوم شده‌اند. تروئیکای اروپایی خواستار بازگشت ایران به تعهدات و پایبندی کامل به مفاد توافق هسته‌ای شده و انجام این اقدامات از سوی ایران را برای نجات این توافق ضروری دانسته‌اند.

این ابراز نگرانی اروپایی‌ها در حالی مطرح شده که ایران در سال‌های اخیر بیشترین هزینه را برای حفظ و ماندگاری توافق هسته‌ای متحمل شده و سهم اروپایی‌ها در این زمینه تقریبا هیچ بوده است. مروری اجمالی بر تحولات سال‌های اخیر پیرامون برجام نشان می دهد که اروپاییها در موضعی نیستند که بخواهند خواستار اجرای تعهدات ایران شوند. برجام توافقی مبتنی بر داده و ستانده بود که ترامپ به زعم خود آن را در سایه بی عملی اروپایی‌ها تخریب کرد و اروپایی‌ها هم حاضر نشدند قدمی هرچند کوچک و نمادین برای این توافق بردارند. و از حد حرف فراتر نرفتند.

ایران حدود یک سال پس از خروج آمریکا از برجام و اعاده تحریم‌های هسته ای و تشدید آن در قالب کارزار فشار حداکثری و برای توازن بخشی به برجام و حفظ آن در پنج گام کاهش تعهدات برجامی خود را آغاز کرد و در این حال بارها تاکید کرد که هرگاه طرفین برجام به تعهدات خود در قبال این توافق عمل کردند گام‌های تهران هم برگشت پذیر است و در مدت زمان کوتاهی می‌تواند از این گام‌ها برگردد.

اروپایی‌ها به بهانه‌های مختلف همچون وابستگی اقتصادی به آمریکا و یا ساختار اقتصادی کشورهای خود و نقش آفرینی بخش خصوصی و اینکه این شرکت‌ها و بنگاه‌های اقتصادی هستند که باید در قبال تعاملات خود با ایران تصمیم گیری کنند، عملا از اجرای تعهدات خود شانه خالی کردند. سازوکارهای متعدد اقتصادی آنها هم در نهایت توخالی از آب درآمد و نشان داد که اروپایی‌ها یا اساسا وزن و اراده‌ای برای نقش آفرینی در مناسبات بین الملل ندارند و ایران هم این موضوع را در تعاملات و سیاست‌های آتی خود مد نظر قرار خواهد داد. از این جهت بیانیه اخیر تروئیکای اروپایی را شاید بتوان پیروی از سیاست فرار به جلو تعبیر کرد به بیانی بهتر اروپا به زعم خود از هم اکنون می‌خواهد ایران را تحت فشار قرار دهد تا پس از آغاز به کار بایدن مذاکرات را در مسیر مطلوب خود هدایت کند.

بخش دیگری از این بیانیه مربوط به ادعاهایی است که در مورد فعالیت هسته‌ای اعلام نشده مطرح شد سه کشور اروپایی انگلیس، آلمان و فرانسه با حمایت آمریکا ۳۰ خردادماه گذشته با تصویب قطعنامه‌ای از ایران خواستند به ممانعت از دسترسی بازرسان آژانس به ۲ سایت هسته‌ای کشور پایان دهد و به طور کامل با آنها همکاری کند.

پس از آن روز ۵ شهریور در پایان سفر رافائل گروسی مدیرکل آژانس به تهران و انجام مذاکرات با مقامات ایران، دو طرف توافق کردند تا همکاری‌های خود را بیش از پیش تقویت کنند و ایران اعلام کرد که دسترسی بازدید از دو سایت هسته ای را برای آژانس فراهم می کند.

با این حال گروسی روز ۲۸ آبان با ادعای کشف برخی ذرات اورانیوم در مکانی در ایران، خواستار رفع ابهام در این خصوص شده است. او در جلسه شورای حکام آژانس گفت: ضروری است از طریق تعامل و همکاری پایدار با ایران در ماموریت خود در زمینه راستی‌آزمایی در این کشور پیشرفت داشته باشم.

کاظم غریب آبادی سفیر و نماینده دائم کشورمان نزد آژانس بین المللی انرژی اتمی روز ۲۹ آبان با ایراد سخنانی در شورای حکام تاکید کرد: مطابق با مقررات برجام، ایران به طور موقت و داوطلبانه پروتکل الحاقی را اجرا می‌کند؛ بنابراین، ارائه دسترسی به مکان مورد درخواست آژانس بر مبنای حسن نیت و داوطلبانه بود و این موضوع بایستی به عنوان مبنایی برای حل و فصل موضوع دیده شود

در واکنش به بیانیه سه کشور اروپایی، سخنگوی وزارت امور خارجه در واکنش به بیانیه سه کشور اروپایی آن را غیرمسئولانه خواند و گفت: از سه کشور اروپایی انتظار می‌رود که به جای فرافکنی سیاسی، در جهت پایبندی کامل به تعهداتشان طبق برجام و مصوبات کمیسیون مشترک اقدام کنند و به اجرای کامل برجام برگردند. فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران کاملا در چارچوب قوانین بین‌الملل و کاملا قانونی و مشروع بوده و در راستای حقوق ذاتی لاینفک کشورها دنبال می‌شود.

سعید خطیب زاده تاکید کرد: با خروج ایالات متحده از برجام و اعمال مجدد تحریم ها و تداوم بدعهدی اروپا در زمینه انتفاع اقتصادی ایران از رفع تحریم‌های تعهد شده در برجام، جمهوری اسلامی ایران طبق بندهای ۲۶ و ۳۶ برجام گام‌های هسته‌ای را برداشته است که کاملا منطبق با برجام است و همواره تاکید داشته است که در صورت اجرای کامل برجام از سوی طرف‌های مقابل، بازگشت پذیر خواهند بود.

اینکه اروپایی‌ها چه برداشتی از تحولات اخیر آمریکا و نوع تعامل دموکرات‌ها با برجام و جمهوری اسلامی دارند، به نوعی کنشگری سال‌های پیش روی آنها را نشان خواهد داد ولی واقعیت این است که اروپا همانطور که نتوانست در دوره ترامپ و در کارزار فشار حداکثری نقش قابل اعتنایی ایفا کند، بعید است در دوره بایدن هم فرصت چندانی در این زمینه داشته باشد. هرچند به نظر می‌رسد راه برای تعامل و دیپلماسی در مقایسه با دوران ترامپ بازتر شده باشد با این حال نباید این تصور ایجاد شود که یک طرف می تواند با هیاهوی رسانه ای خواسته های خود را مطرح و صرفا آنها را پیگیری کند و بعید است فرافکنی راهکار موثری برای رفع مشکلات و چالش‌های پیش رو باشد.