اپلیکیشن ماسک برخلاف ادعای دولت، بیماران کرونایی را ردیابی نخواهد کرد

اوایل شیوع ویروس کرونا، جمعی از دانش‌آموختگان دانشگاه صنعتی شریف اپلیکیشن ماسک را به‌صورت داوطلبانه راه‌اندازی کردند. این اپلیکیشن قصد داشت با مشخص‌کردن موقعیت جغرافیایی مبتلایان به کرونا، از گسترش بیشتر بیماری در جامعه جلوگیری کند. بااین‌حال با شکست چنین ایده‌ای در سطح جهانی، توسعه‌دهندگان اپلیکیشن ایرانی ماسک هم به فکر افتادند که به‌جای استفاده از قابلیتی غیراثربخش، قابلیت‌های دیگری را به‌منظور کنترل بهتر همه‌گیری کرونا در کشورمان ارائه کنند.

این در حالی است که مسئولان دولتی همچنان و حتی در زمان اعلام تعطیلی‌های گسترده‌ی دوهفته‌ای در سطح کشور، تأکید می‌کنند بیمارانی که آزمایش کرونای آن‌ها مثبت شده است، با اپلیکیشن ماسک ردیابی می‌شوند. همین موضوع باعث شد در زومیت ماجرا را از مدیرپروژه‌ی اپلیکیشن ماسک پیگیری کنیم.

افراد در اپلیکیشن ماسک ردیابی می‌شوند؟

علی شریفی، عضو هیئت‌علمی دانشگاه شریف و مجری طرح سامانه‌ی ماسک، در توضیح دو موضوع متفاوت «ثبت ملاقات‌های میان مردم (Contact Tracing)» و «ردیابی بیماران در قرنطینه» به خبرنگار زومیت اعلام کرد سخنان وزیر کشور به ردیابی بیماران کرونایی مربوط است که قرنطینه را نقض می‌کنند و به شناسایی محلات پرخطر ازنظر شیوع کرونا ارتباطی ندارد.

به‌گفته‌ی شریفی، متأسفانه ثابت شده اکثر افرادی که پاسخ آزمایش کرونای آن‌ها در مراکز درمانی مثبت می‌شود و تعهد خودقرنطینگی می‌دهند، قرنطینه را نقض می‌کنند و از خانه خارج می‌شوند و دیگران را در خطر ابتلا قرار می‌دهند. افزون‌براین، ضمانتی وجود ندارد که حتی درصورت اجبار دولت برای استفاده از اپلیکیشن ماسک، بیماران قرنطینه را نقض نکنند. شریفی در همین زمینه به خبرنگار زومیت گفت:

اگر بیماری بخواهد قرنطینه را نقض کند، می‌تواند به‌راحتی گوشی خود را از خانه خارج نکند؛ اما خودش بیرون برود. پس نمی‌توان به عملکرد قابلیت Contact Tracing مطمئن بود.

از دو هفته پیش، اپلیکشن ماسک قابلیت دسترسی به موقعیت جغرافیایی کاربر را به‌دلیل نگرانی‌های ناشی از نقض حریم خصوصی حذف کرد. شریفی دراین‌باره گفت:

براساس مطالعاتی که در سطح دنیا انجام شده، متوجه شدیم Contact Tracing ازطریق بلوتوث اقدام مؤثری برای کنترل شیوع کرونا نیست.

به‌گفته‌ی مجری پروژه‌ی ماسک، تمرکز اولیه‌ی برنامه روی Contact Tracing براساس بلوتوث بود. شریفی دراین‌باره توضیح داد:

این قابلیت بدین‌ترتیب است که وقتی دو کاربر درکنار هم قرار می‌گرفتند و بلوتوث را فعال می‌کردند، مجاورت این اشخاص با رعایت حریم خصوصی آنان حداکثر دو هفته در دیتابیس ذخیره و پس‌از‌آن به‌طور خودکار حذف می‌شد؛ چون داده‌ی مربوط به چنین مجاورتی پس از دو هفته عملا به‌کار نمی‌آید. حال اگر یکی از این دو فرد به مرکز درمانی مراجعه می‌کرد و ابتلایش به کرونا ثبت می‌شد، برنامه بدون افشای هویت بیمار، به فرد دیگر اطلاع‌رسانی می‌کرد که شما در تماس نزدیک با بیمار کرونایی بودید. براین‌اساس، فرد یا باید آزمایش می‌داد یا خود را قرنطینه می‌کرد.

شریفی درادامه می‌گوید این روش در تئوری بسیار جذاب به‌نظر می‌رسد و در سطح دنیا هم محبوب است. وی افزود:

کشورهای زیادی در دنیا، ازجمله سنگاپور و استرالیا توسعه‌ی چنین اپلیکیشن‌هایی را شروع کردند؛ اما خیلی زود مشخص شد که این برنامه‌ها در عمل نتیجه‌ی دلخواه را دربر ندارند؛ چون برنامه زمانی می‌تواند مؤثر باشد که حداقل ۶۰ درصد مردم از آن استفاده کنند.

به‌گفته‌ی مجری پروژه‌ی ماسک، اگر فرض کنیم ۱۰ نفر از مردم از چنین برنامه‌ای استفاده کنند، می‌توان گفت دو نفر در تماس مستقیم باهم قرار می‌گیرند؛ بنابراین، نفر اول به احتمال یک‌دهم و نفر دوم هم به احتمال یک‌دهم از اپ استفاده می‌کنند. شریفی می‌گوید با فرض درنظرگرفتن چنین احتمالات مستقلی، احتمال استفاده‌ی هم‌زمان از اپ به ۱ درصد می‌رسد و ثبت تنها ۱ درصد از ملاقات‌های بین افراد برای جلوگیری از شیوع کرونا کافی نیست. شریفی بیان کرد:

شریفی: در ایجاد اپی با قابلیت Contact Tracing از گوگل و اپل چهار ماه جلوتر بودیم

موفق‌ترین کشور در اقناع مردم برای استفاده از چنین اپی، ایسلند بوده است؛ درحالی‌که میزان این مشارکت شهروندان ایسلند در چنین برنامه‌ای هم تنها حدود ۴۰ درصد است و به‌میزان مطلوب ۶۰ درصد حتی نزدیک هم نیست.

علی شریفی به زومیت گفت ایران چهار ماه زودتر از گوگل و اپل برای فعال‌کردن امکان Contact Tracing با بلوتوث اقدام کرده است. او افزود:

۱۴ اسفند ۱۳۹۸ امکان Contact Tracing با بلوتوث را زودتر از همه‌ی دنیا فعال کردیم. پس از ما سنگاپور و درنهایت، گوگل و اپل پس از چهار ماه API را دراختیار دنیا قرار دادند.

شریفی اذعان کرد بسیاری از برنامه‌هایی که در این حوزه راه‌اندازی شده بودند، تنها یک کاربرد داشتند و با استقبال‌نکردن گسترده‌ی مردم، فعالیت‌شان متوقف شد؛ اما «ماسک» به‌دلیل مسئولیتی که درقبال مردم احساس می‌کرد، سعی کرد راهبردهای دیگری را مدنظر قرار دهد و در کاهش شیوع کرونا یاری‌رسان باشد.

تغییر تمرکز ماسک

رویکرد ابتدایی ماسک ارائه‌ی نقشه‌های مختلف به مردم بود. علی شریفی دراین‌باره بیان کرد:

از چندماهه‌ی اول فعالیت، موقعیت سکونت تقریبی بیماران مبتلا به کرونا که در وزارت بهداشت ثبت می‌شد، با همکاری وزارت ارتباطات به مردم نشان می‌دادیم. موقعیت بیماران بدون افشای هویت آن‌ها با این هدف نمایش داده می‌شد تا برای مثال در آن زمان که ۸۰ هزار بیمار کرونایی با جمعیت ۸۰ میلیونی داشتیم، مردم بدانند احتمال ابتلایشان به کرونا یک در هزار است. این میزان احتمال خیلی کمی است؛ اما وقتی از روی نقشه‌های ماسک بدانیم چند خیابان آن‌طرف‌تر یا حتی در محله‌ی خودمان کسی براثر کرونا فوت شده، ماجرا را جدی می‌گیریم. این موضوع در آگاهی‌بخشی به مردم تأثیر درخورتوجهی گذاشت.

در برنامه‌ی ماسک امکان خوداظهاری یا ثبت علائم مشکوک نیز ایجاد شده بود تا افراد بتوانند با بررسی مداوم آن‌ها، سریع‌تر به وضعیت سلامتی خود پی ببرند. شریفی می‌گوید:

وزارت بهداشت هم راه‌هایی برای خوداظهاری افراد در ابتلا به کرونا معرفی کرده بود؛ اما چون خوداظهاری وضعیت جسمی افراد در «ماسک» بسیار ساده بود و افراد می‌توانستند در هر زمانی با شرح علائم خود، بازخوردی از وضعیتشان بگیرند، این قابلیت با استقبال مواجه شد.

به‌گفته‌ی شریفی پس از اعلام علائم در ماسک، باتوجه‌به جدیت آن‌ها توصیه یا پاسخی برای پیگیری بیماری به مردم داده می‌شد؛ اما در مواردی مشاهده کردیم وقتی پاسخ‌های جدی به افراد داده شد، آن‌ها سریع‌تر در بیمارستان‌ها بستری شدند. به‌همین‌دلیل، می‌توان گفت ماسک در اطلاع‌رسانی هدفمند افراد مؤثر واقع شد.

شریفی در پاسخ به این پرسش که «آن‌ها چگونه متوجه بستری‌شدن افراد در بیمارستان پس از استفاده از اپلیکیشن ماسک می‌شدند؟» به خبرنگار زومیت گفت:

شماره‌ی موبایل تنها اطلاعاتی است که برای خوداظهاری گرفته می‌شد. ازآنجاکه این شماره خیلی زود پس از دریافت پاسخ جدی ماسک به بیماران مبنی‌بر مراجعه به مراکز درمانی در بیمارستان‌ها ثبت می‌شد، متوجه می‌شدیم این تأثیرپذیری ناشی از استفاده از ماسک است. اطلاعات افراد بستری را روزانه از وزارت بهداشت می‌گرفتیم. اکنون هم این اطلاعات را درباره‌ی بستری‌شدن افراد یا مراجعه‌شان به مراکز درمانی سرپایی روزانه دریافت می‌کنیم.

راه‌حل ماسک برای شناسایی بیماران در سطح جامعه

حال که قابلیت Contact Tracing عملا بی‌فایده است، ماسک راه‌حل دیگری ارائه داده تا ضمن حفظ حریم خصوصی افراد، از ابتلای مردم به کرونا ازطریق تماس با بیمارانیجلوگیری کند که قرنطینه را رعایت نمی‌کنند. علی شریفی می‌گوید هفته‌ی گذشته در اپ ماسک، امکان اسکن کارت ملی افراد به‌وسیله‌ی مراکز دولتی فراهم شده است. او در توضیح این قابلیت به زومیت اعلام کرد:

وقتی فردی بخواهد وارد مکانی مانند ساختمانی پرتردد و هواپیما و مترو یا اداره شود، مسئولان این مراکز براساس اسکن بارکد کارت ملی فرد در اپ ماسک، بلافاصله می‌توانند متوجه شوند که آیا او اجازه‌ی ورود دارد یا بیمار در قرنطینه است. امکان اسکن از کارت ملی هم از حریم خصوصی افراد حفاظت و هم از تردد مبتلایان به کرونا جلوگیری می‌کند.

این موضوع هنوز مشخص نیست که امکان جدید ماسک به‌جای ردیابی بیماران در قرنطینه به‌وسیله‌ی دولت استفاده شود؛ اما قابلیت جدید اپلیکیشن به وزارت بهداشت و ستاد مقابله با کرونا اعلام شده است. شریفی در پاسخ به این پرسش که «آیا چنین امکانی برای مراکز و جاهای غیردولتی هم فعال ‌می‌شود یا خیر؟» به وجود دغدغه‌ی حریم خصوصی اشاره کرد و گفت:

در این زمینه محتاطانه پیش می‌رویم؛ چون امکان نقض حریم خصوصی مثلا با بررسی ابتلای افراد با داشتن کدملی آن‌ها پیش می‌آید.

مجری پروژه‌ی ماسک به خبرنگار زومیت اعلام کرد در همین زمینه از ماه‌ها پیش، امکانی برای اماکن خصوصی مانند سوپرمارکت و فروشگاه‌ها و تاکسی فعال شده تا هر فرد در اپ ماسک بتواند بارکد پنج دقیقه‌ای یک‌بارمصرف را برای نشان‌دادن وضعیت سلامتی خود ارائه دهد. شریفی دراین‌باره توضیح داد:

اطلاعات هویتی برای دریافت این بارکد نیاز نیست. این بارکد می‌تواند اسکن شود و اطلاعات هویتی فرد هم فاش نمی‌شود. افراد می‌توانند پس از واردشدن به قسمت «من» در اپلیکیشن ماسک، دو منو مشاهده کنند: یکی اسکن‌کردن وضعیت دیگران و دیگری نمایش بارکد من.

به‌زودی؛ اعلام آمار دقیق ابتلا به کرونا در شهرستان‌ها

تیم ماسک پیش‌از‌این هم با ارائه‌ی استراتژی‌هایی، به‌کمک کنترل شیوع کرونا در کشور آمده بود. شریفی اعلام کرد درجه‌بندی شهرستان‌ها برای اعمال محدودیت‌ها براساس میزان ابتلا هم پیشنهاد ماسک به ستاد کرونا بود. شریفی افزود:

در زمان قرنطینه‌ی اولیه در کشور، بعضی استان‌ها شرایط آرامی را ازلحاظ میزان ابتلا به بیماری طی می‌کردند؛ اما بعد از بهبود نسبی وضعیت کلی کشور، این استان‌ها پیک خود را تجربه کردند. این در حالی بود که دیگر امکان تعطیلی وجود نداشت. تجربه‌ی چندماهه نشان داد که زمان وقوع خیز در تمام استان‌ها یکسان نیست؛ پس به وزارت بهداشت پیشنهاد کردیم تعطیلی‌ها براساس میزان ابتلا در هر شهر باشد و این موضوع در ستاد کرونا پذیرفته شد؛ البته از کمک وزارت بهداشت هم در این زمینه استفاده کردیم. سعی کردیم از این طریق در کاهش آمار مبتلایان بیشتر مشارکت کنیم و اولویت‌های کاری ما هربار مقتضی با شرایط تغییر می‌کرد.

به‌گفته‌ی شریفی، قرار است آمار دقیق ابتلا به کرونا در هر شهرستان هم به‌زودی به اپلیکیشن اضافه شود تا روند و خیز بیماری در شهر و استان‌ها واضح‌تر شود. این امر با دریافت اطلاعاتی امکان‌پذیر می‌شود که در بیمارستان‌ها برای وزارت بهداشت ثبت و برای ماسک هم فرستاده می‌شود.

درادامه با پاسخ علی شریفی به چند سؤال کوتاه زومیت درباره‌ی اپلیکیشن ماسک همراه باشید:

ملاقات‌های میان مردم یا Contact Tracing که پیش‌از‌این فعال بود، چگونه ثبت می‌شد؟

هر فردی که به بیمارستان مراجعه می‌کند، شماره تماس خود را می‌دهد. این شماره تماس براساس آدرس ثبت می‌شد. این آدرس بدون ‌نام و هویت (با دقت ۳۰۰ متر که مکان دقیق سکونت افراد مشخص نشود) دراختیار ما قرار می‌گرفت.

چقدر برای توسعه‌ی پروژه‌ی ماسک هزینه کردید؟

تمام این پروژه داوطلبی بود و بابت توسعه‌ی آن هزینه‌ای از دولت دریافت نشد. اپ با استفاده از فعالیت داوطلبانه‌ی دانش‌آموخته‌های دانشگاه صنعتی شریف و شرکت نرم‌افزاری گندم توسعه‌ یافت. البته معاونت علمی ریاست‌جمهوری و رئیس صندوق نوآوری و شکوفایی پیشنهاد دادند هزینه‌های ما را پرداخت کنند؛ اما با نظر تیم، این پیشنهاد را نپذیرفتیم. کل سرورهای موردنیاز را ابر آروان براساس مسئولیت اجتماعی به‌رایگان دراختیارمان گذاشت و کل زیرساخت نقشه‌ای موردنیاز را شرکت «نشان» ارائه داد. تمام هزینه‌ی این اپ تاکنون ۴۵ میلیون تومان بوده که آن را صندوق نوآوری و شکوفایی پرداخت کرده و برای تولید محتوای گرافیکی و انیمیشن تولید دو شرکت صرف شده است.

چه نهادهایی پشت پروژه‌ی ماسک هستند؟ اطلاعات ماسک با چه نهادی به اشتراک گذاشته می‌شود؟

تنها معاونت بهداشت وزارت بهداشت؛ البته همکاری با دانشگاه صنعتی شریف وجود دارد.

چه برنامه‌ای برای نسخه‌ی iOS اپلیکیشن دارید؟

موضوع از آنجا شروع شد که اپل اپلیکیشن‌های ایرانی را تحریم کرد. قبلا امکان دریافت رایگان برنامه‌های آیفون ازطریق برخی فروشگاه‌های داخلی وجود داشت؛ اما از زمانی‌که دریافت همگی آن‌ها پولی شد، نمی‌خواستیم شرایطی ایجاد کنیم که کاربران برای استفاده از ماسک پول بدهند؛ چون این خلاف سیاست ما مبنی‌بر غیرتجاری و رایگان بودن اپ بود. پس تصمیم گرفتیم نسخه‌ی آیفون ماسک را به‌صورت اپلیکیشن مبتنی‌بر وب توسعه دهیم. برای دسترسی به این نسخه، در سایت ماسک هم لینکی وجود دارد که متأسفانه قابلیت‌های آن کمتر از اپلیکیشن اصلی است. برای مثال، امکان اسکن بارکد را ندارد.

ماسک بعد از پایان‌گرفتن کرونا چه می‌شود؟

موارد بهداشتی و درمانی زیادی در داخل کشور به قرارگرفتن روی اپلیکیشنی موبایلی نیاز دارند. برای مثال، هنوز دسترسی به پرونده‌ی سلامت افراد در کشور ما وجود ندارد. به وزارت بهداشت اعلام کردیم آمادگی داریم پرونده‌ی الکترونیک افراد را ازطریق ماسک دراختیارشان قرار دهیم. فرض کنید فردی به مطب دکتر یا بیمارستان مراجعه می‌کند و به ارائه‌ی شرح‌حال او و نتایج آزمایش خود نیاز پیدا می‌کند. در این اوضاع‌واحوال، می‌توان با رضایت بیمار اطلاعات پزشکی او را دراختیار مراکز درمانی قرار داد تا آن‌ها از تداخلات دارویی و سابقه‌ی درمانی وی مطلع شوند.

چطور می‌توان مطمئن بود که از اطلاعات درج شده‌ی افراد در ماسک استفاده‌ی دیگری نمی‌شود؟

به‌منظور رعایت حریم خصوصی، قابلیت دسترسی جغرافیایی را حذف کردیم. می‌توانید در منو دسترسی‌های برنامه ببینید که این دسترسی دیگر وجود ندارد. درواقع برای دریافت اکثر خدمات ماسک، به درج اطلاعات نیازی نیست. در مواقعی مانند خوداظهاری یا دریافت بارکد که نیاز است فرد به حساب کاربری متصل شود، باید برخی اطلاعات مانند شماره‌‌ی تلفن درج شود. درباره‌ی بخش خوداظهاری هم می‌توان گفت که وضعیت سلامتی فرد اطلاعات حساسی دربر ندارد و این اطلاعات در مراکز بهداشت و درمان هم ثبت می‌شود.

شما کاربران زومیت هم از اپلیکیشن ماسک استفاده می‌کنید؟ دیدگاه شما درباره‌ی عملکرد آن چیست؟