همه چیز درباره معرق کاری


معرق در معنای کلام اصولا هر چیز رگه دار را گویند ولی مفهوم آن در این نوع بخصوص هنر ، ایجاد نقش ها و طرح های زیبایی است که از دوربری و تلفیق چوب های رنگی روی زمینه ای از چوب یا پلی استر سیاه شکل می گیرد.در تعریف دیگری از معرق چوب آمده است […]

معرق در معنای کلام اصولا هر چیز رگه دار را گویند ولی مفهوم آن در این نوع بخصوص هنر ، ایجاد نقش ها و طرح های زیبایی است که از دوربری و تلفیق چوب های رنگی روی زمینه ای از چوب یا پلی استر سیاه شکل می گیرد.در تعریف دیگری از معرق چوب آمده است : هنر گرد آوردن تکه های کوچک رنگین چوب با داشتن طرح از پیش تعیین شده به منظور ایجاد نقش مورد نظر و زیبا جلوه دادن آن طرح با استفاده از رنگ های طبیعی چوب .

همه چیز درباره معرق کاری

تاریخچه معرق کاری

تاریخ پیدایش این هنر به درستی مشخص نیست ولی از تطبیق آن با هنر کاشی کاری بدون شک رابطه این دو هنر را می توان دریافت . برای آشنایی با ریشه این هنر صحبت از تاریخ تکوین به میان می آید و به عنوان مقدمه می توان از گنبد سرخ مراغه که در زمان ایلخانیان ساخته شده است یاد کرد . این گنبد نوع بسیار ساده کاشی کاری بدین سبک است .
کاشی کاری معرق در دوران مغول نیز به همین منوال بود و تداول آن در عصر صفوی به اوج شکوفایی خود رسید و آثار ارزنده ای در هنر کاشی کاری پدید آمد. این شکوفایی در زمان افاغنه و زندیه رو به افول نهاد. در دوران قاجاریه نیز کاشی کاری معرق، تقلیدی ناقص از آثار گذشتگان بود. تا این دوران نقشهایی که در کاشی کاری معرق به کار برده می شد نقش های اسلیمی بود. اما با سفر عده ای از هنرمندان به اروپا و گرایش آنان به هنر و فرهنگ اروپایی، تغییرات و دگرگونی های بسیاری در نقشهای کاشی کاری به عمل آمد و از آن پس طرح انسان و دیگر اشکال مانند اسلحه جنگی در هنر کاشی کاری دوران قاجاریه نمایان شد .از آن دوران تا به امروز، این هنر، چونان گذشته رونق نداشته است و تنها عده ی کمی از هنرمندان در زنده نگهداشتن آن کوشا بوده اند.

وجه تشابه کاشی کاری معرق با معرق کاری روی چوب در شیوه ی عمل است که در هر دو ، نقش ها از ترکیب قطعات رنگی جنس مورد نظر شکل می گیرد.یکی از نمونه های قدیمی موجود آمیزه ی این دو هنر، دری قدیمی و بزرگ، متعلق به عصر قاجاریه است که در ضلع شمال غربی محوطه وزارت آموزش و پرورش فعلی قرار دارد. ارتفاع این ساختمان در حدود چهار و نیم متر و عرض آن سه متر است و سردری نیم دایره در بالای آن قرار گرفته است. هر طرف این در به سه قسمت مربع شکل تقسیم شده است:
مربع بالایی آن شیشه و دو مربع پایینی چوب برجسته و مسطحی است که نقشهای اسلیمی معرق کاری شده در این قسمت جای گرفته است.
سابقه ی معرق کاری و آموزش آن در اداره کل هنرهای سنتی به سال ۱۳۰۹ ه . ش برمی گردد. در آن سال به پایمردی استاد حسین طاهرزاده بهزاد ، گروهی از هنرمندان نام آور هنرهای سنتی از سراسر کشور در تهران گرد هم آمده و مدرسه صنایع مستظرفه را بنیاد گذاشتند. این مؤسسه از دیرباز تا به امروز با عنوان های گوناگونی مانند: مدرسه صنایع قدیمه و هنرستان هنرهای ملی، اداره هنرهای ملی و مدتی نیز به عنوان یکی از واحدهای اداره کل آفرینش هنری و ادبی در وزارت فرهنگ و هنر سابق، در تعالی و تکامل هنرهای سنتی سهم بسزایی داشته است. این اداره کل در سال ۱۳۴۶ به اداره ی کارگاه های هنری تغییر نام داد و سرانجام در سال ۱۳۵۷ به عنوان یکی از واحدهای دفتر پژوهش و آفرینش به حیات خود ادامه داد . پس از پیروزی انقلاب، اداره ی مذکور به اداره ی کارگاه های هنری تغییر نام یافت و فعالیت های خود را در اداره ی کل هنرهای سنتی دنبال کرد. تا این زمان هنرجویان آن را منحصراً افراد علاقه مندی تشکیل می دادند که طی فراگیری به استخدام رسمی درمی آمدند.

همه چیز درباره معرق کاری

از سال ۱۳۶۰ به استناد موافقتنامه معاونت فرهنگی وقت، واحد آموزش مستقلی برای تعلیم هنرهای سنتی آغاز به کارکرد و سرانجام در سال ۱۳۶۲ تأسیس رسمی اداره آموزش این اداره کل، برای عموم مشتاقان به فراگیری هنرهای سنتی، سرآغاز نوینی بر تداوم این هنرها شد و در کنارآن کارگاه منبت و معرق به سرپرستی استاد سید کمال میرطیبی همچنان به فعالیت های هنری خود ادامه داد.
در طی سالیان، معرق همپای حرکت زمان پیشرفت کرد و تحولات و نوآوری های مختلفی در آن پدیدار شد. برای آشنایی با مسیر حرکت این هنر، باید به اولین کارگاه منبت و معرق اشاره کرد که در سال ۱۳۱۰ تحت سرپرستی استاد احمد امامی، تأسیس شد باید اشاره کرد و همچنین از اساتید متقدمی چون پرویز زابلی، عباس شهمیرزادی ، علی و خلیل امامی ، و احمد رعنا یاد کرد. ابتدا اهم فعالیت آن کارگاه، منبت کاری بود و به تدریج در کنار آن هنر معرق نیز پای گرفت.

این هنر در آغاز برای تزئین سطح میز، بوفه، در و تکیه گاه صندلی به کار برده می شد، و تنها نقش های اسلیمی یا گره یا پنج رنگ محدود چوب های آبنوس، فوفل ، گلابی، سنجد و توت مورد استفاده قرار می گرفت و گاه برای تنوع، از برش های خاتم برای اشباع نقش ها استفاده می کردند. رنگ خاتم ها به همان پنج رنگ فوق الذکر محدود بود و به خاتم چوبی شهرت داشت.
در آن ایام، شیوه معرق کاری در مقایسه با روش امروزی بسیار متفاوت بود و بیشتر به روش معرق هندی اجرا می شد. بدین طریق که هنرمندان ابتدا به وسیله کارد مخصوص منبت، محل قرار گرفتن نقش ها را روی شیء مورد نظر مطابق طرح می کندند و سپس نقش ها را از چوب های رنگی به وسیله ی مته ای که اختصاص به تعمیر چینی داشت و سوهان های مخصوص و ارّه ای به نام چکی، دوربُری می کردند و در محل مقرر قرار می دادند.

نخستین تاریخی که در مورد اشباع نقش های کنده شده به وسیله چوب های رنگی موجود است تابلویی مربوط به سال ۱۳۱۳ با نقش دوسوار کار است که به وسیله احمد رعنا ساخته شده و متعاقب آن تابلوی دیگری مربوط به سال ۱۳۱۴ با نقش یک زن است که توسط عباس شهمیرزادی اجرا شده است. هم اکنون دو تابلوی مذکور در نمایشگاه اداره کل هنرهای سنتی نگهداری می شوند.
عباس شهمیرزادی هنگام اجرای تابلوی بعدی خود ، به جای کندن سطح چوب به فکر ایجاد زمینه در اطراف نقش ها افتاد و از کنار هم قرار دادن قطعات چوب زمینه ای در اطراف نقش ها به وجود آورد. این تابلو، با مقطع بیضی، نشانگر نقش دو زن بود .
نخستین نمونه های موجود این روش، دو تابلوی مربوط به سالهای ۱۳۱۷ و ۱۳۱۹ است که نقش پیکار دو سوار با یک شیر را نشان می دهد. این تابلوها مربوط به امتحان کلاس معرق «علی و خلیل امامی» است و هم اکنون در موزه هنرهای ملی نگهداری می شوند.

به دنبال این دگرگونی ها، در سال ۱۳۱۶ احمد رعنا با اثر ابداعی خود به نام شکارگاه، معرق را از حالت مسطح خارج کرد و به صورت نیم برجسته مطرح نمود که همین شیوه تا امروز با نام منبت معرق متداول است. زمینه ی فکری این نوآوری از نقش های منبت کاری شده ی درهای کاخ مرمر شکل گرفت.
تا سال ۱۳۳۴ اجرای معرق با همان پنج رنگ محدود، متداول بود تا این که محمد طاهر امامی که در پی تنوع رنگ بیشتری در معرق بود ، در اندیشه ی به کارگیری مواد شیمیایی رنگی شد و جهت آزمون، نقش هایی روی یک راکت تنیس روی میز با استفاده از مواد یاد شده به وجود آورد. بدین منوال در پی شناسایی گوناگونی ِ رنگ، انواع چوب های صنعتی شناخته شد. ( این پی گیری همچنان ادامه دارد. )
در سال ۱۳۳۵، تعدادی پاراوان و بوفه ی معرق کاری شده از طرف دولت چین به دولت ایران اهدا شد که هنگام حمل، تعدادی از آنها خسارت دید! مرمت بعضی از آنها با زمینه سیاه به محمد غفوری محول شد . وی با تهیه ماده سیاهی ترکیب یافته از جوهر نیکروزین، پارافین و لاک الکل، قسمت های آسیب دیده را ترمیم کرد. لازم به توضیح است که تا قبل از شناخته شدن جوهر نیکروزین برای سیاه کردن زمینه اشیای چوبی، صفحات موسیقی را می کوبیدند و سپس در الکل حل کرده و مقداری پارافین به آن اضافه می کردند و ماده سیاه به دست آمده را به وسیله پنبه بر روی شیء مورد نظر منتقل می کردند.
این گونه آزمون های پیاپی موجب پیدایش اندیشه نوینی در هنر معرق شد و بدین سان در سال های ۳۶ یا ۳۷ یک پاراوان کوچک با نقش گل و مرغ توسط عزیزالله ویزایی با زمینه سیاه که به شیوه ی معرق های چینی بود ساخته شد و بدین ترتیب این سبک معرق در میان انواع آن جای گرفت.
در ادامه این تحولات در سال ۱۳۴۴ محمد طاهر امامی تابلویی با عنوان مرغ و آشیانه به وجود آورد که مرغ تماماً از جنس صدف تهیه شده و کاملاً برجسته است و تنها به وسیله یکی از بالهایش به زمینه ی تابلو متصل شده است. وی با اجرای این تابلو به معرق تمام برجسته دست یافت.
در میان آثار معرق روی چوب که تاکنون به وجود آمده ، «معرق خاتم» چنانکه از نامش برمی آید، ترکیبی از دو هنر بیان شده است که مقام ویژه ی خود را از دیر باز حفظ کرده است. از بدو پیدایش کارگاه منبت و معرق، نوع ساده ی معرق خاتم در میان شمسه ی نقش های گره با همان پنج رنگ طبیعی محدود اولیه به کار گرفته می شد.

در سال ۱۳۳۷ در کارگاه خاتم سازی ، میز تحریری با نقش سیمرغ و اژدها، به سرپرستی شادروان علی نعمت تهیه شد و برای نقش های مذکور از برش های خاتمبا رنگهای متنوع استفاده کردند که همه به شیوه ی معرق، دُوربری و جاسازی شده بود. این تجربه ، انگیزه ی خلق تابلویی با طرح یک طوطی از خاتم های رنگی شد که در سال ۱۳۴۲ توسط عزیزالله ویزایی، خارج از محیط کارگاه ها به مرحله اجرا در آمد و در سال ۱۳۴۹ اکبر سریری نخستین هنرمندی بود که از این شیوه جهت ایجاد نقش یک پرنده بر روی تابلو استفاده کرد و بدین ترتیب این سبک معرق با نام «معرق خاتم» متداول شد.
در ادامه این دگرگونی ها در سال ۱۳۴۹ تابلویی به سبک امپرسیونیسم از طبیعت یک روستا که توسط رضا شهابی (یکی از شاگردان کمال الملک) نقاشی شده بود، به وسیله ی محمد طاهر امامی با رعایت اصول سبک یاد شده به صورت معرق ساخته شد.
از آن پس تا به امروز، شاهد تحولاتی چند در هنر معرق بوده ایم که این تحولات عبارتند از :

– نمایش بُعد از طریق فضاسازی ، که تحولی در ترکیب بندی های سطح گذاشته است.(تابلو بزم درویشان).

– استفاده از فلزات و سنگ (تابلو گلدان گل و زنان عشایر)

– نمایش نقش در دو سطح (دو پلانه)

– نشان دادن عمق با استفاده از پلی استر (تابلو عقاب)

همه چیز درباره معرق کاری

مواد اولیه و ابزار معرق کاری

۱-چوب :

اولین خصوصیتی که معرق کاران برای انتخاب گونه چوبی در نظر دارند رنگ و نقوش آن است . زیرا هنر معرق در حقیقت نوعی ترکیب بندی رنگ ها و نقش های طبیعی چوب هاست و چنانچه معرق کار بتواند از رنگ ها و نقوش طبیعی چوب ها در جای صحیح و مناسب خود استفاده کند ، اثر معرق را از مرغوبیت خاصی بهره مند کرده است .
پیچ خوردگی ها و گره ها نیز که در نقش چوب تأثیر بسزایی دارد بسیار مورد توجه معرق کاران است .
مشخصات عمومی‌مهمترین چوبهای مورد استفاده در معرق
نام چوب
گردو پهن برگان دارای الیاف منظم و نامنظم با رگه ها و موج های زیبا سنگین، با دوام، سخت، با بافت متراکم، خاصیت همکشیدگی متوسط از خاکستری روشن تا قهوه ای روشن و کرم تا قهوه ای تیره
زبان گنجشک (ون) پهن برگان نیمه سنگین، سخت، پیچ کم بر می‌دارد از سفید مایل به زرد تا قهوه ای مایل به خاکستری
توت پهن برگان نیمه سخت، نیمه سنگین و دارای الیاف موازی، درخشان زرد روشن تا قهوه ای
نارنج پهن برگان دوام و استحکام زیاد ندارد قهوه ای بسیار روشن یا کرم یا زرد مایل به سفید
چنار (دلب) پهن برگان نیمه سنگین، کم دوام کرم مایل به فندقی
توسکا پهن برگان نیمه سنگین، نرم صورتی کمرنگ تا پررنگ
عناب پهن برگان محکم و سخت زرد تا سرخ تیره
شمشاد پهن برگان دوام و استحکام زیاد زرد و زرد مایل به کرم
کیکم پهن برگان نیمه سخت و سنگین سفید مایل به صورتی
گلابی پهن برگان نیمه سخت، ریز بافت و محکم کرم مایل به صورتی
عرعر پهن برگان نسبتاً سنگین، نسبتاً با دوام زرد تا نارنجی متمایل به خاکستری
آلوچه پهن برگان الیاف موازی، ریز بافت، سخت، سنگین و با دوام متوسط، نسبتاً محکم سفید تا قهوه ای روشن
ممرز پهن برگان سخت و نیمه سنگین، الیاف نامنظم سفید مایل به کرم با رگه های سیاه
سرخوار پهن برگان بافت متراکم و سخت و محکم، چرب زرد روشن تا قرمز نارنجی مایل به قهوه ای
۲- فلزات :
در معرق چوب گاهی علاوه بر قطعات چوبی از فلزات نیز استفاده می‌شود ، فلزات در کارگاه معرق معمولا به صورت ورق به ضخامت ۱ تا ۳ میلیمتر مصرف می‌شوند و معمولا از فلزاتی نظیر برنج ، مس ، آلومینیوم و گاهی طلا و نقره استفاده می‌گردد .
برش قطعات فلزی نیز مانند قطعات چوبی است که با اره فلز بر نمره صفر بریده می‌شود .

همه چیز درباره معرق کاری
۳-صدف :
صدف موجودی آبزی است و در کنهره های مناطق دریایی به دست می‌آید و پوست سخت آن دارای رنگ سفید و درخشنده است. هر قدر اندازه صدف بزرگ تر با شد بهتر بوده و قبل از استفاده باید آن را چند روز در آب خیس کرد سپس قسمت های پوست شده و تیره و انحناها و نواحی اضافی را به وسیله سمباده یا سنگ سایید . بدیهی است هرچند بیشتر در آب بماند برش و سایش آن راحت تر خواهد بود .
صدف های مصنوعی که در بازار بسیار یافت می‌شوند که گران قیمت باشند لذا بعضی معرق کاران خود اقدام به ساخت صدف می‌کنند . به این ترتیب که پلی استر را با پودر اکلیل یا پودر میکا مخلوط می‌کنند و مقداری نیز جوهر رنگ اتومبیل برای تغییر رنگ به آن اضافه می‌کنند . مثلا برای ساخت صدف نقره ای از جوهر سرمه ای استفاده می‌کنند سپس به آن هاردنر و نیز کبالت می‌افزایند و آن را روی سطح شیشه صاف که در جای مسطح قرار دارد و دور تا دور آن را قبلا با چسب نواری کاغذی به اندازه ۲ تا ۳ میلیمتر بیش از سطح ماده مورد نظر یعنی مجموعا حدود ۶ تا ۷ میلیمتر به دقت و محکم چسبانده تا ماده سیال از زیر نوار کاغذی به بیرون جریان پیدا نکند . تا خشک شدن کامل صدف باید در کندن و استفاده از روی شیشه صبر کرد . زیرا ماده نرم فوق قابلیت شکل پذیری و غیر یکنواخت شدن و همچنین جذب غبار و حباب های هوا را دارد . بنابراین باید در مکانی دور از نور مستقیم خورشید و ذرات گرد و غبار خشک شود .
لازم به یاد آوری است با تغییر رنگ جوهر می‌توان صدف هایی با رنگ های دلخواه درست کرد .
۴- استخوان :
استخوان های مصرفی در معرق چوب به طور عمده از ساق پا و دنده های اسکلت گاو و شتر است که به دلیل رنگ سفید مایل به کرم و ویژگی های فیزیکی آن مورد استفاده قرار می‌گیرد . این استخوان ها باید کاملا سالم بوده ، راستای مستقیم داشته باشد .
برای آماده سازی استخوان آن را بعد از جداسازی از بافت نرم به طور مکانیکی تمیز کرده و سپس چند روز در آب آهک قرار می‌دهند تا چربی آن گرفته شود . حال می‌توان قسمت صاف آن را جدا کرد و سپس به وسیله اره به ضخامت ۱ تا ۳ میلیمتر اقدام به لایه کردن آن نمود .
۵- عاج :
دندان فیل می‌باشد که دارای رنگ سفید و رگه دار است ولی به علت گرانی کمتر مورد توجه و تمایل قرار می‌گیرد .
جهت استفاده از عاج استوانه ای را از وسط به دو نیم کرد و از هر نیم لایه هایی به ضخامت ۲ تا ۳ میلیمتر به صورت باریک می‌برند . عاج طبیعی بیشتر در هند و آفریقا می‌باشد .
فیبر سفید ( شبه عاج ) که در بازار یافت می‌شود در واقع مصنوعی بوده و معمولا به جای عاج از آن استفاده می‌گردد که با اره مویی برش خورده و مصرف می‌شود .
۶- خاتم :
از ورقه های خاتم نیز گاهی در قسمت هایی از معرق استفاده می‌شود که در رنگ و طرح های هندسی مختلف ساخته شده است . طول لنگه آنها تا ۳۰ سانتیمتر و عرض آن تا ۵/۲ سانتیمتر و قطر آن تا ۲ میلیمتر است . برای برش خاتم از اره مویی فلز بر نمره صفر استفاده می‌شود .
۷- چسب :
قدیمی‌ترین چسب به کار رفته در معرق سریش گیاهی است . این چسب که از ریشه و ساقه گیاهی به همین نام به دست می‌آید در آب حل می‌شود و دوام چندانی در برابر فشار و رطوبت ندارد . به دهمین دلیل امرئزه به ندرت به کار می‌رود .
سریشم حیوانی که از غضروف ، رباط و امعا و احشای حیوانات به دست می‌آید به صورت تکه های جامد در بازار عرضه می‌شود . این چسب در آب گرم حالت خمیری و چسبندگی پیدا می‌کند و می‌توان در همان حالت آن را به کار برد ، بدیهی است بعد از سرد شدن ، دوباره چسب ، جامد و سفت می‌شود . تنها مزیت این چسب برگشت پذیری و سرعت سفت شدن آن است و در ضمن باید گفت که این ماده در برابر گرما و رطوبت دوام چندانی ندارد .
در حال حاضر به طور عمده از چسب سفید چوب استفاده می‌شود که به آن چسب سرد یا چسب بخاری نیز می‌گویند . این چسب ماده ای است شیمیایی که در مجاورت هوا خشک می‌شود ولی گرما به سرعت سفت شدن آن کمک می‌کند .
گرچه این چسب قدرت چسبندگی زیادی دارد ولی برای استحکام و دوام بیشتر به آن مقداری آب اضافه می‌کند تا بتواند بهتر در الیاف چوب نفو کند . این چسب را معرق کاران به مقداری پودر رنگ قهوه ای و یا هر رنگ قهوه ای دیگر که محلول در آب باشد می‌افزایند و از آنجا که معمولا برای قهوه ای رنگ کردن چسب چوب از ماده ای معدنی به نام امرا استفاده می‌شود ، چسب حاصله را به نام چشب امرا می‌شناسند .
چسبی به نام چسب گرم وجود دارد که فقط به هنگام پرس گرم سفت می‌شود . این چسب در بخش تزیینی کاربردی ندارد و برای زیر ساخت ها به کار می‌رود .
۸- میخ :
در معرق سه نوع میخ مورد استفاده قرار می گیرد: سایه، سنجاقی و کبریتی.
الف – میخ سایه: میخ های ریزی هستند که نوک بسیار باریک دارند و بلندی آن ها در حدود ۵ میلیمتر می‌رسد برای نگهداری موقت قطعات معرق به روی زیر ساخت به کار می رود . و در مرحله ای که نقش های برده شده موقتا به سطح نصب می شوند مورد استفاده قرار می گیرد.
ب – میخ سنجاقی : میخی ریز به طول ۱۲ میلی متر است که برای نصب مدل به سطح کار تخته ی پشت کار چند سه لایی، استفاده می شود.
ج – میخ کبریتی: میخی بزرگتر از دو نوع قبل است و طول تقریبی آن ۵ سانتی متر است که در کارهای جنبی مورد استفاده قرار می گیرد.
۹- پیشکار:
تخته ای به قطر ۱۸ میلیمتر که روی آن شکافی به صورت مثلث یا منحنی دارد که روی میز کار نصب شده و هنگام کار تیغ اره مویی در داخل شکاف آن برش میزند.
برای اجرای هنر معرق باید زیر ساخت مناسبی در نظر گرفته شود تا با همراهی ارزش هنری آن به نتیجه مطلوبی برسد .
کلیه شیوه های اجرایی معرق، قابل اجرا بر روی انواع زیر ساخت ها هستند ولی به لحاظ برخی عوامل مثل شکل زیر ساخت ، طرح معرق و محیطی که قرار است اثر هنری معرق در آن قرار گیرد، شیوه مناسب تری انتخاب می‌شود . برخی معرق کاران با توجه به طرح معرق موجود خود ، زیر ساخت مناسبی تهیه می‌نمایند و گروهی دیگر بر اساس زیر ساختی که در اختیار دارند طرح معرق مناسبی آماده می‌کند .
پیشکار یک اثر معرق کاری شده معمولا از جنس چوب نئوپان یا MDF ، چند لایی ( ۵ لایی یا ۹ لایی ) و یا چوب کاج ( روسی ) استفاده می‌گردد .
برای ساخت یک اثر هنری معرق گاه اجرای زیر ساخت و بخش تزینی به دست یک نفر صورت می‌پذیرد ولی برخی اوقات نیز معرق کاران ساخت را به درودگران پرده و خود تنها بخش هنری و تزیینی معرق را اجرا می‌نمایند .
در حقیقت زیر ساخت ، پایه ای برای اجرای معرق چوب به شمار می‌رود ، بنابراین در دوام و استحکام و کیفیت اجرا و همچنین زیبایی آن تأثیر مستقیم دارد . از این رو برای بالا بردن کیفیت اجرا و همچنین زیبایی آن تأثر نهایی می‌بایست از زیر ساخت مرغوب استفاده کرد .

خصوصیات مهم در انتخاب زیر ساخت استحکام و دوام آن است و بهتر است سطح تخته پیشکار صاف و حتی رنگ شده باشد.
۱۰- کمان اره مویی:
کمان اره مویی، کمانی است که به اندازه کوچک و بزرگ است. کمان بزرگ برای زیرکارهای بزرگ استفاده می‌شود که اره مویی چوب بر به آن وصل می‌شود. کمان اره مویی به شکل u می باشد و دارای ۲۵ سانتیمتر طول برش می باشد . گاهی اوقات بخاطر طول برش بیشتر دو عدد کمان اره مویی را به همدیگر جوش داده «‌کمان دوبل» ساخته و از آن برای برش بلند استفاده می کند .

همه چیز درباره معرق کاری
مشخصات کمان اره مناسب :

۱ـ سبک باشد ۲ ـ فنر محکم داشته و زود قدرت فنری خود را از دست ندهد ،‌۳ـ دارای پیچ و خروسکی جنس خوب باشد که در اثر باز و بسته شدن زود هرز نگردد. ، ۴ـ دارای دسته مناسب با دست هر شخص باشد.
چنانچه در نظر باشد طرحی یا شکلی در روی چوبهای نازک یا صفحات چندلایی برش داده شود ، این کار به وسیله اره کمان میسر خواهد بود.
این اره ها فرمهای مختلفی دارند ، اما به طور کلی هرچه کمان نعلی شکل اره دارای طول بلندتری باشد ، میدان وسیعتری را می توانید برش دهید . بهترین نوع تیغه ای که برای عمل بریدن مناسب است به «پاملخی» معروف است . برای بکارگیری اره کمان به مراحل زیر توجه کنید :
ـ یک سر تیغه را در میان پیچ خروسک و کمان به صورتی قرار دهید که لبه برنده تیغه اره به سمت دسته اره باشد.
ـ پیچ خروسک را محکم کنید .
ـ سر دیگر را به طوری که با یک دست کمان اره را فشرده کرده اید ، در داخل پیچ خروسک سمت دیگر قرار دهید .
ـ قطعه کاری را که در روی آن طرح مورد نظر را رسم کرده اید ، در روی سطحی صاف قرار دهید .
ـ چنانچه فرم یا شکلی در وسط قطعات کار وجود دارد ، می توانید ابتدا با سوراخ کردن داخل شکل به صورتی که به طرح اصلی صدمه نزند و قرار دادن تیغه اره در داخل سوراخ و محکم کردن آن ، طرح را تا انتها برش دهید.
۱۱- تیغ اره مویی:
به سه مدل از نظر فرم دندانه تقسیم می شود :
۱ـ فلز بر : که دارای دندانه های ریز و پشت سرهم می باشد عموماً برای برش فلزات مانند مس و برنج بکار می رود در معرق چوب برای برش صدف ـ خاتم … و گاهی برش های ظریف مو مورد استفاده قرار می گیرد.

۲ـ چوب بر : به آن تیغ اره مویی پا ملخی هم گفته می شود و دندانه های آن به صورت زوج می باشد. عموماً‌ برای برش چوب ها ـ صدف مصنوعی ـ فیبر مصنوعی مورد استفاده قرار می گیرد.
۳ـ گردبر : در دو نوع وجود دارد :
حالت اول : یک تیغ اره مویی فلز بر است که تابیده به دور خود می باشد.
حالت دوم : یک تیغ اره مویی است که دورتادور آن حالت الماسی دارد
۱۲- اچار مشتی:
آچاری که اصطلاحا مشتی نامیده می‌شود برای باز و بستن کمان اره استفاده می‌شود می‌تواند از جنس چوب و فلز و جدیدا از پلاستیکی آن نیز موجود می‌باشد
۱۳- موم زنبور عسل :
در هنگام برش تیغ اره مویی گرم شده و امکان دارد به علت زیاد گرم شدن بشکند .به همین جهت موم زنبور عسل یا صابون برای سرد کردن و روان برش زدن تیغ بکار می رود.
۱۴- تیزک :
تیغه ای فولادی به ابعاد ۱۰×۲ با لبه تیزی در روش دوبل برای جدا کردن قالب از چوب اصلی بکار می رود. در ضمن از تیغ موکت بری نیز برای این کار استفاده می شود.
۱۵- تیغ جراحی یا موکت بری :
در روش استفاده از الگوی کاغذ , طرح را با استفاده از این ابزار از هم جدا می کنیم . رجوع شود به اجرای معرق .
۱۶- مشتی آچار:
برای باز و بسته کردن پیچ خروسک وتعویض تیغه بکارمی رود.
۱۷- اره دست:
همان اره معمولی با دسته چوبی است که تیغه های متفاوت دارد و برای بریدن قطعه های بزرگ چوبی به کار می رود.
۱۸- پرس برقی:
دستگاهی است برقی، شامل چهار ستون آهنی که سه صفحه متحرک مستطیل شکل از چهار زاویه، به ستون ها متصل شده است و در قسمت بالای این چهار ستون حجم مکعب مستطیل آهنی قرار دارد که موتور و دستگاه گرم کننده در این قسمت جای گرفته است و با روشن کردن آن در ضمن حرکت صفحات، گرما به وسیله ی سیمی که به هر یک از صفحه های مستطیل شکل متصل شده است انتقال می یابد.
حرکت صفحه های یاد شده از طریق چهارستون آهنی است که به عنوان اهرم برقی کار می کند و از طریق پایین به بالاست و در انتهای کار به مکعب فلزی دستگاه می رسد. در این حالت تمام صفحه های به هم متصل شده و شیء مورد نظر که میان آنها قرار دارد، تحت فشار و گرما قرار می گیرد. این دستگاه در سه اندازه ” کوچک، متوسط و بزرگ ” وجود دارد و میزان گرمای مورد نیاز برای برش دادن اشیاء معرق کاری شده ۱۵۰ درجه سانتیگراد است .
۱۹- پرس دستی (پیچ دستی):
وسیله ای است فلزی، شامل خط کشی قطور به طول ۲۵ الی ۵۰ سانتی متر که در قطعه ی فلز به صورت افقی، یکی ثابت در انتهای خط کش و دیگری که اهرم نامیده می شود در بالای آن به صورت متحرک ، قرار گرفته است.
پیچی که یک دسته چوبی دارد در ابتدای اهرم متحرک نصب شده است. این وسیله برای ثابت نگهداشتن اشیاء و تحت فشار قرار دادن (پرس کردن) قطعه های کوچک معرق شده به کار می رود.
۲۰- چکش:
همان چکش معمولی است که مورد استفاده عموم است و برای کوبیدن میخ به کار می رود. در معرق نوع ۱۰۰ گرمی آن استفاده می شود.
۲۱- سوهان تخت:
سوهانی است به طول ۴۵ سانتی متر که ۳۵ سانتی متر آن به پهنای ۵/۳ سانتی متر از دو طرف مضرّس است و یک سانتی متر باقی مانده در انتها باریک می شود، در موقع کار به عنوان دستگیره مورد استفاده قرار می گیرد.
۲۲ – سوهان چوب ساب:
تیغه ای فلزی به طول ۳۰ سانتی متر که دسته ای پلاستیکی به آن متصل است. این وسیله برای صیقل دادن سطح شیء معرق شده ای به کار می رود که در آن صدف یا عاج وجود نداشته باشد.
۲۳- رنده ی دستی:
شامل صفحه ای مستطیل شکل است که عرض های آن با قوس منحنی به طرف خارج متمایل شده است. در قسمت زیرین، این صفحه با فاصله ۵/۶ سانتی متر از یک طرف لبه ی قوس دار شکافی به طول ۵ سانتی متر و عرض نیم سانتی متر وجود دارد که محل قرار گرفتن تیغه ی رنده است.در دو عرض این صفحه در قسمت روی آن دو دسته چوبی کوچک به دو شکل متفاوت نصب شده که یکی از آنها کروی شکل است و بر روی پایه ای به طول ۶ سانتی متر قرار گرفته و دیگری ترکیب چکمه ای را به طول ۱۱ سانتی متر دارد که به صورت معکوس در جای خود نصب شده است.
در میان این صفحه ابتدا تیغه رنده به طول ۵/۱۵ و عرض ۶ سانتی متر و سپس تیغه کمک رنده به طول ۵/۱۳ سانتی متر با همان عرض قرار گرفته است و به وسیله یک صفحه فلزی براق به نام گیره تیغه، به روی سطح از یک قطعه چدنی سیاه، که به عنوان پایه محسوب می شود نصب شده است و در زیر پایه ی چدنی پیچی قرار دارد که به وسیله شل و سفت کردن آن فنر تیغه آزاد شده و می توان آن را به طرف بالا و پایین حرکت داد.
لازم به یادآوری است که در بالای پایه چدنی یک اهرم فلزی باریک به طول شش سانتی متر قرار دارد که با حرکت آن به طرف راست یا چپ تیغه به همان سمت کمی پایین تر از طرف دیگر قرار می گیرد.
از این رنده برای صاف کردن سطوح ناهمواره استفاده می شود.

همه چیز درباره معرق کاری
۲۴ – سنگ نفت:
قطعه سنگ سیاه رنگی است که در میان قالبی از چوب جای گرفته است و برای تیز کردن تیزک از آن استفاده می شود.

این سنگ دارای دو سطح دندانه دار زبر و نرم است که ابتدا نوک تیزک را به وسیله دندانه های درشت تراش داده و سپس با دندانه های ریز صیقل می دهند . سنگ نفت را همیشه در مقداری از نفت نگهداری می کنند تا مقداری از چربی نفت در آن نفوذ کند و فقط به هنگام استفاده آن را از نفت خارج می سازند.
۲۵ – گازانبر:
وسیله ای است فلزی شامل دو دسته و دو لبه ی قوس دار که دسته های آن با فاصله ای معین قرار گرفته و به تدریج به هم نزدیک می شوند تا در نقطه ای به یکدیگر متصل شوند و دو لبه قوس دار آن به بالای این مقطع اتصال یافته که در هنگام بسته بودن، ترکیب دایره ای به خود می گیرد. این وسیله در شماره های مختلف وجود دارد که در معرق، از شماره ۶ آن استفاده می شود. از این وسیله برای بیرون آوردن میخ از محلی که چوب ها را موقتاً به هم متصل کرده است استفاده می کنند.
۲۶- خط کش ال:
خط کشی است فلزی به طول ۵۰ سانتی متر که در انتها به یک فلز قطور صاف به طول ۵/۱۳ سانتی متر متصل شده که با خط کش تشکیل زاویه ی قائمه را می دهد.
گونیایی با خط کش چوبی به طول ۱۰۰ سانتی متر وجود دارد که از آن برای صاف کردن لبه های ناصاف شیء معرق شده استفاده می شود.
۲۷- لیسه:
قطعه فلزی است مستطیل شکل به صخامت یک میلی متر که قابلیت انعطاف بسیار دارد و برای جمع آوری براده ی چوب از سطح کار و همچنین پرداخت آن مورد استفاده قرار می گیرد.
۲۸ – ماشین پرداخت:
دستگاهی است به طول ۴۵ سانتی متر که از سه قسمت: دسته، بدنه و صفحات پرداخت کننده تشکیل شده است.
الف – دسته: این قسمت خود دارای دو دسته است :
۱- دسته ای به طول ۱۸ سانتی متر که در انتهای بدنه قرار گرفته و سیم برق به آن متصل می شود محل قرار گرفتن دست راست است.
۲- دسته ای به طول ۱۲ سانتی متر که در طرف راست بالای بدنه قرار گرفته و محل قرار گرفتن دست چپ است. بر روی این دسته ها پوشش عایقی از جنس پلاستیک وجود دارد.
ب – بدنه : این قسمت از دستگاه به طول ۲۸ سانتی متر است که ۱۸ سانتی متر آن ترکیبی تقریباً استوانه ای شکل دارد و موتور برقی در میان آن جای گرفته است. در قسمت بالای بدنه حجم نیمکره مانندی به قطر ۱۰ سانتی متر قرار دارد که صفحات پرداخت کننده به وسیله پیچی که در مرکز نیمکره مسطح قرار دارد متصل می شود.
ج – صفحات پرداخت:
صفحات پرداخت کننده در سه نوع متفاوت به کار برده می شود:
۱- صفحه سنگ سمباده: صفحه ای دایره شکل به قطر ۱۸ سانتی متر که میان آن دایره ای به قطر ۲ سانتی متر خالی است که محل قرار دادن مهره ی پیچ متصل کننده به بدنه است. ضخامت این صفحه ۲ سانتی متر است که شامل یک صفحه فلزی باریک و یک لایه ابر فشرده به ضخامت ۵/۱ سانتی متر است.
۲- صفحه پوست بره ای: پوست بره ی دباغی شده دایره شکلی است به قطر ۱۸ سانتی متر که کناره ای پارچه ای دارد. این صفحه بر روی صفحه سنگ سمباده قرار می گیرد و به وسیله یک بند، کناره پارچه ای را در زیر سنگ سمباده جمع کرده و محکم می کند.
۳- صفحه پرداخت: صفحه ای است دایره شکل از جنس نمد و به قطر ۱۸ و ضخامت ۵/۲ سانتی متر و دایره ای میان تهی به قطر ۵/۴ سانتی متر در مرکز آن قرار دارد که محل قرار گرفتن مهره پیچ متصل کننده به بدنه است. از این وسیله برای پرداختن اولیه شی معرق شده استفاده می کنند.
۲۹ – مته دستی:
وسیله ای است به طول ۳۰ سانتی متر که شامل: سر مته، بدنه و دسته است:
الف – سرمته: ترکیب تقریباً بیضی شکلی ، به بلندی ۵ سانتی متر دارد که میله ی مته در میان سوراخی که در یک طرف آن وجود دارد قرار می گیرد.
ب – بدنه:یک قطعه فلز مستطیل شکل به طول ۱۲ و عرض ۲ سانتی متر است که چرخ دنده ای به قطر ۸ سانتی متر به آن متصل است و به وسیله دسته کوچک چوبی که به اهرمی به طول ۴ سانتی متر اتصال دارد به حرکت در می آید.
ج – دسته: در انتهای بدنه، دسته ای چوبی به طول ۱۳ سانتی متر قرار دارد .
شیوه استفاده از این وسیله بدین ترتیب است که ابتدا سر مته را به طور عمودی بر روی کار قرار داده و به وسیله چرخانیدن دسته چرخ دنده مته را به حرکت درآورند تا محل مورد نظر را سوراخ کند.
۳۰- مداد و متر:
از مداد برای علامت گذاری و از متر برای اندازه گیری استفاده می شود.
۳۱- مغار لیسه تیز کن:
سوهانی است سه پهلو که هر سه بـَر ِ آن تراش داده شده است و برای تیز کردن لبه های لیسه به کار می رود.

همه چیز درباره معرق کاری

تکنیکهای معرق کاری

معرق نازک کاری

این شیوه از معرق که هم اکنون در استانهای غربی کشور مثل کردستان، کرمانشاه و آذربایجان غربیاز رواج بیشتری برخوردار است و بیشتر بر روی جعبه و قاب عکس و نظایر اینها کار می‌شود. در این شیوه معمولا جدول بندیها و حاشیه‌های موازی یا هندسی زیادی وجود دارد و در متن، طرحهای سنتی و بخصوص شطرنجی اجرا می‌کنند.
در این شیوه در لبه های تیز وسیله کاربردی مورد نظر قطعاتی هندسی به صورت مربع، مستطیل، متوازی الاضلاع و لوزی به صورت تکرار شونده نصب می‌کنند که اصطلاحا به آن “دندان موشی” و “جودک” گویند، البته این شیوه گاهی با منبت سنتی و مشبک همراه است. در این سبک گاهی به هنگام اجرای معرق، دور هر کدام از قطعات معرق را یک یا چند لایه روکش می‌چسبانند، که این لایه‌ها بعد از نصب قطعه و پرداخت به صورت یک خط محیطی در دور قطعات دیده می‌شود.
ضخامت قطعات معرق به کار رفته در این شیوه کمتر از معرق معمولی یا به عبارتی کمتر از ۳ میلیمتر ( حدود ۱ تا ۳ میلیمتر ) است. به همین دلیل به آن نازک کاری می‌گویند. دقت و نظم هندسی و زوایای دقیق در برش قطعات و چسباندن صحیح لازمه کیفیت فنی این سبک می‌باشد. از نظر هندسی سعی می‌شود در این شیوه از رنگ‌های محدودتری استفاده شود تا ریزه کاری‌ها به خوبی خود را نشان دهند.

معرق زمینه پلی استر

این نوع معرق به همراه یافتن ترکیب خمیر مشکی به وجود آمد و ساده‌تر شدن روند کار به جهت بی‌نیاز شدن از برش زمینه موجب شد رواج چشم گیری پیدا کند، تا جایی که امروزه تعداد زیادی از این گونه آثار در دسترس کاربران قرار داده می‌شود. در حال حاضر در میان تابلوهای عرضه شده به بازار تابلو ها سهم بیشتری را به خود اختصاص داده‌اند.
در این نوع معرق، پس از اتمام برش طرح مورد نظر بوسیله چوبها به استثنا زمینه، قطعات معرق شده بالاتر از سطح زیر کار می‌باشند، بنابراین زمینه با رنگ پلی استر به رنگ دلخواه پر می‌شود تا همسطح نقوش معرق شده شود. زمینه رنگ می‌تواند مشکی، رنگی و یا حتی بصورت ابر و باد بوسیله رنگهای مختلف باشد.
در این شیوه رنگ کاری اهمیت فراوانی داشته چرا که کمترین سهل انگاری در شرایط محیطی (کم یا زیاد بودن دمای محیط) و مواد رنگی (عنوان مواد افزودنی و هارد نر به کار رفته) به کار رفته موجب از بین رفتن اثر و آسیب دیدگی آن می‌گردد که شرح آن در بخش آسیب شناسی معرق آمده است.
این شیوه در دو نوع زمینه مشکی و ابروباد اجرا می‌گردد که تنها تفاوت آن در بکارگیری رنگ مورداستفاده خمیر پلی استر است.

معرق زمینه چوب

برای اجرای معرق روی مبلمان هنرمندان اغلب شیوه زمینه چوب را ترجیح می‌دهند، زیرا استفاده از این شیوه باعث می‌شود که ناحیه معرق شده با سایر نواحی چوبی مبلمان هماهنگ باشد.
۱. معرق زمینه چوب ساده:
معرق زمینه چوب ساده قدیمی‌ترین نوع معرق بوده که از شیوه جایگزینی به حالت امروزی خود درآمده است و هنرمند تمام سطح کار حتی زمینه را با بکارگیری مناسب چوبها می‌پوشاند. آنچه در این بخش بسیار اهمیت دارد دقت در درز کردن چوبهای زمینه با یکدیگر می‌باشد تا اثر هنری را از جلوه خارج نسازد.
این گونه معرق صورتهای مختلفی دارد:
الف ـ زمینه چوب یک تکه است (جایگزینی): که در این شیوه، قطعات معرق در محلهای خالی ایجاد شده روی زمینه چوب جای داده می‌شود و به شیوه هندی معروف مى‌باشد.
ب ـ زمینه بصورت ورقهای چوب: در این شیوه، زمینه کار بوسیله درز شدن ورقهای چوب به یکدیگر در اطراف طرح ایجاد می‌گردد.
ج ـ زمینه نیز دارای موضوع است که همانند طرح اصلی، با تونالیته های مختلف چوب ایجاد مى‌گردد.
۲ . معرق تفکیک رنگ:
این شیوه، که امروزه بیشتر در میان هنرمندان آکادمیک رواج دارد، تقسیم‌بندی برشهای چوب و انتخاب تونالیته‌های چوب بر اساس قوانین نقاشی و تفکیک تونالیته رنگها صورت می‌گیرد. بدین صورت که ریزترین سایه روشنها و تونالیته‌های رنگی طرح مورد نظر بوسیله انتخاب مناسب رنگهای مختلف چوب و برش آنها ایجاد می‌گردد و در نهایت یک اثر رئال با پرداختن به تمام جزئیات پدید می‌آید.
در این شیوه چنانچه کوچکترین اشتباهی در انتخاب تونالیته‌های رنگی چوب ایجاد گردد از ارزش هنری اثر می‌کاهد. لذا آشنایی با مبانی رنگ، سواد بصری در ایجاد اثر به این شیوه محسوس می‌باشد.
معرق مشبک، معرق منبت و معرق خاتم انواعی از معرق بوده که در تلفیق با هنرهای دیگر بوجود می‌آید، که به توضیح مختصری از آنها می‌پردازیم:
۱. معرق مشبک: در این شیوه، زمینه کار بدست آمده از مشبک با قطعات معرق پر می‌شود.
۲. معرق منبت: در این شیوه، تکه‌های برش خورده طرح معرق، بوسیله سوهان و مغار فرم داده می‌شود. حتی این شیوه می‌تواند در معرق های چند پلانه نیز انجام گرفته و طرح برجسته تری را ارائه نماید.
۳. معرق گره: در این شیوه، طرح گره بوسیله تنالیته‌های مختلف چوب معرق کاری می‌گردد. گاه نیز به سلیقه هنرمند ممکن است با منبت کاری نیز تلفیق شده و بوسیله مغار و سوهان لبه‌های آن فرم داده شود.
۴. معرق خاتم: در این شیوه از برش ورقهای خاتم در برخی قسمتهای معرق کاری استفاده می‌شود. نکته قابل توجه در این قسمت آن است که برش ورقهای خاتم باید بصورت ساندویچ انجام گیرد، بدین صورت که تکه ای سه لایی بر روی آن چسبانده و عمل برش ایجاد گردد. پس از اتمام برش، می‌توان سه لایی را از ورق خاتم جدا نمود. چرا که با استفاده از این روش می‌توان از ریزش دانه‌های فلز موجود در ورق خاتم به هنگام برش، جلوگیری کرد.

همه چیز درباره معرق کاری

مراحل ساخت معرق

۱- انتخاب طرح و آماده نمودن آن در ابعاد و اندازه دلخواه.
۲- چسباندن طرح با استفاده از یک لایه نازک چسب مایع بر روی تخته سه لایی.
۳- خرد نمودن الگو به وسیله کمان اره به قسمت‌های کوچک‌تر و اتصال الگوهای خرد شده بوسیله میخ سایه بر روی زیرکار مناسب.
۴- انتخاب چوب‌های مختلف از نظر رنگ، بافت و نقش برای استفاده در تابلو و جایگزینی با الگو ها.
۵- اتصال الگوها بر روی چوب مورد نظر بوسیله میخ یا چسب چوب.
۶- دور بری چوب بوسیله کمان اره مطابق الگو.
۷- جایگزین نمودن قطعات چوب به جای الگوها بر روی زیرکار و چسباندن آن بوسیله چسب چوب بر روی تابلو.
۸- پوشش درزها و خطوط اره و پستی و بلندی‌ها با استفاده از لایه‌ای از پلی‌استر پس از تکمیل تابلو.
۹- برطرف نمودن پستی و بلندی ها و هم سطح نمودن تابلو با استفاده از سمباده‌های زبر و نرم.
۱۰- پوشش محافظ مناسب با نوع طرح با استفاده از لایه نازکی از انواع پلی استر، سیلر و کیلر و غیره، بنا به سلیقه و تکنیک معرق کار.

همه چیز درباره معرق کاری

حتما بخوانید: سایر مطالب گروه گردشگری

برای مشاهده فوری اخبار و مطالب در کانال تلگرام ما عضو شوید!



بیشترین بازدید یک ساعت گذشته


تست هوش تشخیص دو خواهر : کدام پسر 2 خواهر دارد؟