نوستالژی: سرگذشت آتاری دستی و گیم بوی

اگر به شما می‌گفتند ۱۵ سال اول زندگی‌تان را با تمام خاطرات و تجربه‌هایتان بدهید و در عوض، شانس زندگی به مدت ۱۵ سال در آینده‌ای دورتر داشته باشید تا تکنولوژی پیشرفته‌تر را تجربه کنید، چه جوابی می‌دادید؟

من به این سؤال خیلی فکر کرده‌ام؛ اما هنوز به جواب قطعی نرسیده‌ام. از طرفی پیشرفت تکنولوژی برای من همیشه هیجان‌انگیزترین جنبه‌ی زندگی بشر بوده و بزرگ‌ترین حسرتم این است که احتمالا عمرم به پیشرفت‌های بزرگ و تکان‌دهنده‌ای در حد اختراع اینترنت نرسد؛ منظورم تکنولوژی‌هایی به سبک سریال Black Mirror است؛ مثل آپلود کردن ذهن در فضای ابری و امکان ادامه‌ی زندگی پس از مرگ یا یادآوری دقیق خاطراتی همچون تماشای فیلم به کمک تراشه‌ای که زیر پوست جاسازی شده است.

از طرف دیگر، نسل ما ظهور و افول فناوری‌هایی را تجربه کرده است که دیگر هیچ‌وقت تکرار نخواهند شد و من همیشه از شنیدن اینکه کسی نمی‌داند فلاپی چیست، شگفت‌زده می‌شوم.

به ‌نظر شما اگر این تجربیات را از ما بگیرند، آیا نگاه‎مان به دنیا و تکنولوژی همچون قبل باقی ‎خواهد‎ ماند؟ گاهی به این قضیه به شکل یک بازی ویدیویی یا فیلم چند‌قسمتی نگاه می‌کنم و فکر می‌کنم نگاه افرادی که تنها آخرین قسمت بازی یا فیلم را تجربه کرده‌اند با افرادی که از همان قسمت اول درگیر داستان بودند، بدون شک فرق می‌کند. البته می‌شود خط داستان را در اینترنت خواند یا حتی سال‌ها بعد از عرضه‌ی قسمت اول، آن را با تماشا یا بازی کردن واقعا تجربه کرد؛ اما فکر می‌کنم پس‌نگری، لذت تجربه‌ی بار اولی را از آن می‌گیرد.

کنسول بازی Brick Game

کنسول آتاری دستی (Brick Game)

امروز در دنیای بازی‌ ویدیویی همه‌جا صحبت از پلی‌استیشن ۵ و ایکس‌باکس سری ایکس است؛ خیلی از افراد شاید اولین تجربه‌شان با کنسول‌بازی به پلی‌استیشن ۲ یا نهایتا ۱ برگردد. اما یک دهه‌ی شصتی و قدیمی‌تر، به احتمال زیاد کنسول‌هایی مانند آتاری و سگا را هم در دوره‌ی اوج محبوبیت‌شان تجربه کرده‌ و در کنارش، از بازی با کنسول‌های دستی لذت برده است.

محبوب‌ترین کنسول دستی در ایران به‌اشتباه به «آتاری دستی» معروف بود؛ چون شرکت چینی سازنده‌ی آن هیچ نسبتی با شرکت ژاپنی آتاری نداشت و در خود چین هم این کنسول با نام تجاری بریک‎گیم (Brick Game) به ‌معنی «بازی آجر» عرضه شد.

اگر خوش شانس بودید (و پولدار!)، می‌توانستید در آن زمان بازی با کنسول ‌دستی را با نسخه‌ی اصلی و ژاپنی آن یعنی گیم‎بوی (Game Boy) که ساخت نینتندو بود، تجربه کنید. اما گیم‌بوی در آن زمان به‌سختی در ایران پیدا می‌شد؛ درحالی‌که نسخه‌ی چینی آن در بازار فراوان بود و قیمت بسیار پایینی داشت. دستی بودن این کنسول این مزیت را داشت تا آن را مثل واکمن همه جا همراه خود برد و ساعت‌ها به بازی مشغول بود.

بریک‌گیم در دهه‌ی ۹۰ میلادی اولین ‌بار در چین عرضه شد و به خاطر فراوانی، قیمت پایین و تنوع بازی‌ها خیلی زود به محبوبیت زیادی در دنیا و به‌خصوص در روسیه دست پیدا کرد. این کنسول ‌دستی دارای شکلی مستطیلی با گوشه‌های گرد و صفحه‌ی نمایش ۱۰ در ۲۰ پیکسل تک‌رنگ بود، از دو باتری قلمی AA استفاده می‌کرد و برخلاف گیم‌بوی اولیه که طراحی ثابتی داشت، در اندازه، شکل و رنگ‌های مختلفی عرضه شد.

کنسول بریک‌گیم در رنگ‌های مختلف؛ روی کنسول با اغراق به ۹۹۹۹ بازی اشاره شده

ایده‌ی اصلی ساخت این دستگاه از روی بازی نام‌آشنای تتریس (Tetris) گرفته ‎شده ‌بود که در سال‌های ۱۹۸۴ و ۱۹۸۵ توسط برنامه‌نویس روسی الکسی پاژیتنوف برای کامپیوتر الترونیکا ۶۰ ساخت اتحاد جماهیر شوروی تولید‎ شد. در واقعخیلی از افراد بریک‌گیم را با نام تتریس می‌شناسند؛ چون با این کنسول چینی بود که این بازی به شهرت جهانی رسید.

بازی‌های محبوب آتاری ‌دستی در آن زمان شامل تتریس، اتومبیلرانی، تانک، مار و البته بازی Brick Breaker (آجرشکن) بود که در آن باید با شلیک توپ به سمت آجرها، آن‌ها را نابود می‎کردید. این بازی‌ها از پیش در کنسول نصب‌ شده‌ بود و نصب بازی‌های جانبی در این دستگاه ممکن نبود. روی برخی از این کنسول‌ها تعداد بازی‌های نصب‌شده به‌طور اغراق آمیزی تا چندین هزار نوشته شده بود که البته این فقط یک ترفند مارکتینگ بود و کوچک‌ترین تفاوت در یک سبک بازی، یک بازی جداگانه در نظر گرفته می‌شد. تعداد واقعی بازی‌های بریک‌گیم بر اساس سبک بازی معمولا بین ۱ تا ۵ بود و همیشه شامل بازی تتریس می‌شد. امتیازی که از انجام بازی بدست می‌آمد تا زمانی‌که باتری از دستگاه خارج نمی شد، در حافظه‌ی کنسول باقی می‌ماند.

متاسفانه از بریک‌گیم تاریخچه‌ی چندانی در اینترنت وجود ندارد و هرچه از این کنسول ‌دستی دوست‌داشتنی باقی‌ مانده، بیشتر خاطرات و تجربیات شخصی است تا اطلاعات دقیق آماری. در عوض نسخه‌ی اصلی آن، یعنی گیم‎بوی که توسط شرکت نینتندو در سال ۱۹۸۹ به بازار عرضه شد، تاریخچه‌ی طولانی‌تر و دقیق‌تری دارد. بریک‌گیم با همه‌ی خوبی‌ها و محدودیت‌هایش به همان شکل باقی ‌ماند؛ درحالی‌که نینتندو به توسعه و بهبود گیم‌بوی ادامه داد.

اگر می‌خواهید خاطرات گذشته را زنده کنید (یا شاید برای اولین ‌بار بخواهید حس بازی با آتاری دستی را تجربه کنید)، می‌توانید بازی اندرویدی Brick Game را از گوگل پلی به رایگان دانلود کنید. این بازی دارای ۱۹ بازی معروف آتاری ‌دستی با همان طراحی و صدای ۸ بیتی نسخه‌ی اصلی است؛ اما قابلیت انتخاب رنگ‌های مختلف دارد. در نسخه‌ی اندرویدی این بازی حتی می‌توانید امتیازهایتان را در جدول رتبه‌بندی (Leaderboard) ثبت کنید؛ قابلیتی که حتی تصور آن در سال‌های اولیه عرضه‌ی بریک‌گیم ممکن نبود.

اگر مایلید کنسول را در دست بگیرید و با آن بازی کنید، با یک جستجوی سریع در اینترنت می‌توانید کنسول‌های قدیمی و کارکرده را ببینید که با قیمت‌های مختلف به فروش گذاشته شده‌اند.

کنسول بازی Game Boy

کنسول ‌دستی گیم‌بوی (Game Boy)

کنسول گیم‌بوی را یکی از خلاق‌ترین کارمندان شرکت نینتندو به‌نام گونپی یوکوی (Gunpei Yokoi) طراحی کرد. گونپی طراح اسباب‌بازی بود و استعداد کم‌نظیری در خلق اسباب‌بازی‌های عجیب و شگفت‌انگیز داشت. زمانی‌که در نینتندو کار می‌کرد، اسباب‌بازی Ultra Hand را ساخت که درواقع یک دست پلاستیکی دراز بود و به کمک آن فرد می‌توانست وسایلی که در جای دور از دسترسی قرار داشتند، بگیرد و به خود نزدیک کند. مدیر نینتندو آنقدر از این اختراع خوشش آمده‎ بود که تصمیم گرفت از این مدل اسباب‎بازی بیشتر تولید کند و اینگونه بود که گونپی در مسیر ساخت یکی از بهترین اسباب‌بازی‌های الکترونیکی تاریخ قرار گرفت. از گونپی هم‌‎چنین به‌عنوان فرد تأثیرگذاری در تاریخ کنسول ‌بازی و توسعه‌ی دسته‎ی بازی یاد می‌شود؛ زیرا او بود که D-pad صلیبی شکل را اختراع کرد.

اسباب بازی Ultra Hand ساخت نینتندو

هدف از طراحی گیم‌بوی این بود که شبیه اسباب‌بازی باشد اما حس کار‌ کردن با کامپیوتر به کاربر بدهد. اولین نسخه‌ی گیم‌بوی صفحه‌ی نمایش سبزرنگ کوچکی داشت که فقط می‌توانست چند طیف از رنگ خاکستری را نمایش‌ دهد. محبوب‌ترین بازی‌های گیم‌بوی، تتریس و سوپر ماریو لند بود.

طراحی گیم‌بوی وامدار طراحی سری کنسول‌های دستی NES و Game Watch است که توسط خود گونپی طراحی شده بود و نینتندو آن‌ها را بین سال‌های ۱۹۸۰ تا ۱۹۹۱ در ژاپن عرضه کرد. اولین کارتریج کنسول Game Watch شامل سه بازی Oil Panic، Donkey Kong و Green House بود.

گونپی در نظر داشت کطراحی گیم‌بوی به‌گونه‌ای باشد که گیمر بتواند یک روز کامل با آن بازی کند؛ برای همین به‌ جای طراحی بدنه‌ی باریک و استفاده از تنها دو باتری AA (همچون بریک‌گیم)، گیم‌بوی بدنه‌ی ضخیم و بزرگی داشت، از مواد مستحکم‌تری ساخته شده ‌بود و ظرفیت باتری آن بیشتر بود. درواقع، گیم‌بوی آنقدر مستحکم بود که حتی از جنگ جان سالم به در برد و یک نسخه‌ی بازمانده از جنگ آن در فروشگاه نینتندو در نیویورک نگه‌داری می‌شود و هنوز می‌توان با آن بازی کرد!

گیم بوی بازمانده از جنگ

ننیتندو در سال ۱۹۹۸ نسخه‌ی رنگی گیم‌بوی را با نام Game Boy Color به بازار عرضه کرد که جزو نسل پنجم کنسول‌های بازی ویدویی به حساب می‌آید. پرفروش‌ترین بازی گیم‌بوی‌کالر، نسخه‌ی گلد و سیلور پوکمون بود که ۲۳ میلیون نسخه‌ی آن در سراسر دنیا عرضه شد.

سیر تکاملی کنسول‌های دستی

نام کنسول	سال عرضه	کشور سازنده	تصویر
کنسول ‌دستی لی‌ای‌دی Mattel	۱۹۷۷-۷۸	آمریکا
میکروویژن ساخت شرکت Milton Bradley	۱۹۷۹	آمریکا
سری کنسول‌های Game Watch ساخت نینتندو	۱۹۸۰-۹۱	ژاپن
کنسول Game Pocket Computer ساخت Epoch	۱۹۸۴	ژاپن
گیم بوی ساخت نینتندو	۱۹۸۹	ژاپن
کنسول Lynx / Lynx II ساخت شرکت آتاری	۱۹۸۹	ژاپن
کنسول Turbo Express ساخت شرکت NEC	۱۹۹۰	ژاپن
کنسول Game Gear ساخت سگا	۱۹۹۰	ژاپن
کنسول بریک‌گیم	دهه ۱۹۹۰	چین
کنسول Nomad ساخت سگا	۱۹۹۵	ژاپن
کنسول game.com ساخت شرکت Tiger Electronics	۱۹۹۷	آمریکا
کنسول Neo Geo Pocket Color ساخت SNK	۱۹۹۸-۹۹	ژاپن
کنسول رنگی Game Boy Color نینتندو	۱۹۹۸	ژاپن
کنسول‌های WonderSwan ساخت شرکت Bandai	۱۹۹۹-۲۰۰۰	ژاپن
کنسول‌های Game Boy Advance / Advance SP / Micro	۲۰۰۱ / ۲۰۰۳ / ۲۰۰۵	ژاپن
کنسول‌های N-Gage / N-Gage QD ساخت Nokia	۲۰۰۳-۰۴	فنلاند
کنسول‌های نینتندو DS / DS Lite	۲۰۰۴ / ۲۰۰۵	ژاپن
کنسول قابل‌حمل PlayStation Portable	۲۰۰۴	ژاپن
کنسول Gizmondo ساخت شرکت Tiger Telematics	۲۰۰۵	سوئد
کنسول GP2X ساخت GamePark Holdings	۲۰۰۵	کره جنوبی
امولاتورهای دستیار دیجیتال شخصی (PDA)	-	-

دنیای بعد از بریک‌گیم و گیم‌بوی

صنعت بازی در دنیا امسال ۱۵۹٫۳ میلیارد دلار درآمد داشته است و پیش‌بینی می‌شود این رقم در سال ۲۰۲۳، از ۲۰۰ میلیارد دلار عبور کند. البته جای تعجب ندارد؛ بازی‌های ویدیویی ده‌ها سال است که درکنار ما هستند و گستره‌ی وسیعی از پلتفرم‌ها، از جمله سیستم آرکید، کنسول خانگی، کنسول‌‌ دستی و گوشی‌هوشمند را شامل می‌شوند. اغراق نیست اگر بگوییم بازی‌های ویدیویی در خط مقدم فناوری کامپیوتری هستند.

بشر برای رسیدن به این نقطه از تکنولوژی در بازی‌های ویدیویی، مسیر طولانی و پرفراز و نشیبی را طی کرده‌است و تصور اینکه بعضی از ما اولین تلاش‌های بشر برای ساخت بازی ویدیویی را تجربه کرده‌ایم، هم شگفت‌انگیز است و هم کمی ترسناک؛ زمانی‌که در کارتریج بازی فوت می‌کردیم تا مشکل اجرا ‌نشدن بازی را حل کنیم؛ یا زمانی‌که کارت حافظه هنوز اختراع نشده بود و برای دیدن پایان بازی باید آن را در چند ساعت پشت‌سر‌هم تمام می‌کردیم؛ و البته دوباره فردا همه‌ی این مراحل را از اول بازی می‌کردیم و مثل بار اول از آن لذت می‌بردیم.

سیر تکاملی کنسول‌های دستی نینتندو

چه جادویی در آن بازی‌های ۸ بیتی و آرکید بود که هیچ‌وقت برایمان تکراری نمی‌شدند و هنوز هم با هیجان و علاقه از آن‌ها یاد می‌کنیم؟ بازی‌های کنونی با گرافیک مبهوت‌کننده‌ی سه‌بعدی و واقعیت افزوده، آهنگ‌سازی ارکسترال، خط داستانی پیچیده و بازیگران حرفه‌ای که جای کاراکترها نقش بازی می‌کنند، چه کم دارند که بعد از یک یا دو ‌بار بازی ‌کردن، معمولا دیگر به سراغشان نمی‌رویم؟ شاید چون انتخاب‌هایمان بیشتر شده است و وقت‌مان کمتر؛ شاید چون توقع‌مان زیادتر شده است و نگاه‌مان منتقدانه‌تر؛ یا شاید این تأثیر نوستالژی است که باعث می‌شود گذشته را از درون لنزهای رترو ببینیم و این‌طور فکر کنیم که از تصاویر پر‌زرق‌و‌برق امروزی زیباتر به‌ نظر می‌رسند.

جواب هرچه هست، دنیای شگرف و سحرانگیز بازی‌ ویدیویی روی همین آجرهای ساده پی‌ریزی شده است و اگر تتریس و Brick Breaker نبود، اگر انسان نیاز به بازی ‌کردن و نوآوری را در خود نمی‌یافت، شاید امروز صحبتی از کنسول‌های نسل نهمی نبود.

نظر شما چیست؟ اگر از بریک‌گیم یا کنسول‌های دستی دیگر خاطره‌ای دارید، ما با در بخش نظرات به اشتراک بگذارید تا تجربه‌ی بیش از ۳۰ سال زندگی کردن با کنسول‌های بازی را کنار هم جشن بگیریم.