مدیریت «شیرابه»؛ از خودرو حمل پسماند تا محل دفن

مدیریت شیرابه زباله، از اصلی‌ترین نگرانی‌های فرآیند جمع‌آوری زباله در شهرهای بزرگ و پرجمعیت است، زیرا شیرابه حاوی فلزات سنگین، فسفر، نیترات، کلسیم، سدیم و سولفات به مقدار زیاد است. به این ترتیب، در صورت دفن زباله (فرآیندی که در ایران برای بیش از ۹۰ درصد زباله‌های شهری رخ می‌دهد) ورود این فلزات به آب‌های زیرزمینی می‌تواند درنهایت موجب آلودگی آب‌های زیرزمینی شود. اما حالا که سازمان حفاظت محیط‌زیست، دستکم در سطح استانی به این موضوع ورود کرده است، آیا راه‌حل‌های دیگری برای مدیریت مساله نفوذ شیرابه به سفره‌های آب زیرزمینی وجود دارد؟

شهریورماه رئیس اداره محیط‌زیست انسانی استان تهران، از شکایت‌های متعددی درباره نشت شیرابه از خودروهای حامل پسماند ازسوی شهروندان و مکاتبه ‌ای از سوی پلیس راهور ناجا با محیط ‌زیست تهران خبر داد و اعلام کرد پلیس راهور نسبت‌به تاثیر نشت شیرابه در معابر و جاده‌ها بر لغزندگی راه‌ها و وقوع تصادفات جاده ‌ای هشدار داده است.

پیمانکاران مقصرند یا نبود استاندارد؟

خودروهای حامل پسماند معمولا متعلق به پیمانکاران طرف قرارداد با شهرداری هستند. ناوگان حمل پسماند برخی از این پیمانکاران یا استانداردهای لازم را ندارد یا دچار نقص و فرسودگی است. البته این معضل تنها به شهر تهران ختم نمی‌شود.

چندی‌پیش مهناز مدیریان، رئیس اداره حفاظت محیط‌زیست شهرستان ملارد نیز از گزارش‌های متعدد درباره نشت شیرابه از خودروهای حمل پسماند در این شهرستان خبر داد و از نبود نظارت کافی بر فعالیت این خودروها انتقاد کرد.

روز گذشته فاطمه اکبرپور، رئیس اداره محیط‌زیست انسانی استان تهران ضمن تاکید بر لزوم نوسازی ناوگان حمل‌ونقل پسماند در سراسر استان تهران به ایسنا گفت: «ناوگان حمل‌ونقل پسماند شهر تهران نسبت‌به سایر شهرهای استان بهینه‌تر است و شهرداری تهران از طریق پیمانکاران اقدام به نوسازی تعدادی از این خودروها کرده، با این‌حال لازم است شهرداری‌های سایر شهرهای استان نیز خودروهای حامل پسماند را که اکثرا فرسوده هستند، نوسازی و تجهیز کنند تا کمتر با مشکلاتی از قبیل نشت شیرابه و آلودگی محیط زیست مواجه شویم.»

وی ادامه داد: «خودروهای حامل پسماند نیز مانند سایر خودروها مشمول معاینه‌فنی بوده و مکلف هستند برای تردد در معابر، کارت معاینه ‌فنی را به همراه داشته باشند. تردد این خودروها بدون معاینه‌فنی توسط پلیس راهور مشمول جریمه می‌شود.»

رئیس اداره محیط‌زیست انسانی استان تهران ادامه داد: «باتوجه به شرایط سکون جوی، وارونگی دما و تاثیر خودروهای دیزلی بر آلایندگی هوا، معاینه‌فنی خودروهای حامل پسماند بیش‌ازپیش لازم و ضروری بوده، یکی از دلایل اجباری شدن معاینه‌فنی، کنترل آلایندگی خودروهای دیزلی است اما متاسفانه در برخی شهرهای استان شاهد هستیم خودروهای اختصاص‌یافته به حمل‌ونقل پسماند، علاوه از عدم کارایی، از استانداردهای لازم نیز برخوردار نیستند.»

اکبرپور تاکید کرد: «انتظار می‌رود تحولی در نوسازی ناوگان حمل‌ونقل پسماندها در استان برای انتقال ایمن پسماندها، بسته به نوع آنها، اعم‌از عادی، نخاله‌های ساختمانی و پزشکی صورت پذیرد تا از نشت شیرابه و پراکنش پسماندها، به‌ویژه نخاله‌های ساختمانی در زمان انتقال جلوگیری شود.»

مدیریت شیرابه با فناوری ‌های روز

اما آیا به غیر از انتقاد نسبت‌به نبود استاندارد یا مقصر دانستن پیمانکاران، راه‌حل عملیاتی برای کاهش سهم تولید شیرابه از زباله‌های شهری وجود دارد؟

رسول کاظم‌پور، فعال محیط‌زیست، در این مورد به «دنیای‌ خودرو» گفت: «مساله مدیریت شیرابه‌ها، یکی از مهم‌ترین موضوعاتی است که در جمع‌آوری زباله باید به آن توجه کرد. اما نکته مهم اینکه هر چه میزان دفن زباله و کاهش بازیافت آن افزایش پیدا می‌کند، موضوع شیرابه‌ها مهم‌تر می‌شود. خطر اصلی شیرابه‌ها زمانی است که این مواد وارد سفره‌های آب زیرزمینی می‌شوند.»

او ادامه داد: «در دهه‌های اخیر، اتکای ایران به برداشت از منابع آب‌های زیرزمینی برای کشاورزی و البته مصارف شهری و صنعتی، به‌شکل هشداردهنده‌ای افزایش یافته و ایران یکی از ۱۰ کشوری است که بیشترین میزان برداشت غیرمجاز و به اصطلاح برداشت تجدیدناپذیر از منابع آب زیرزمینی در جهان را دارد. همین حالا، در فلات مرکزی ایران که میزان بارش بسیار کمی دارد، عمده آب شرب مصرفی از سفره‌های آب‌زیرزمینی تامین می‌شود و به این ترتیب، کمترین نگرانی درمورد ورود شیرابه به سفره‌های آب‌زیرزمینی، آلودگی سفره‌ها و مشکلات بعدی برای تامین آب‌شرب مورد نیاز برای میلیون‌های ایرانی، به ویژه ساکنان فلات مرکزی ایران، در شهرهایی مانند اصفهان و یزد است.»

کاظم‌پور ادامه داد:«در سطح دفن زباله، روش‌های جدیدی امتحان شده‌اند،به‌عنوان‌مثال از برخی مصالح، موسوم به «ژئوممبران» (Geomembrane) استفاده می‌شود تا میزان نفوذ شیرابه به عمق زمین را کاهش دهد. البته فناوری‌های دیگری هم برای شناسایی دقیق‌تر محل‌های دفن با استفاده از تهیه نقشه‌های زیرزمینی از سفره‌های زیرزمینی آب امتحان شده‌اند.»

این فعال محیط‌زیست ادامه داد: «اما در سطح خودرویی و هنگام انتقال زباله به محل دفن، کنترل شیرابه نهایی را می‌توان با روش‌هایی در خودروها نیز کاهش داد. به عبارتی می‌توان شیرابه‌های زباله را حین انتقال به محل‌دفن در خودرو حمل پسماند جمع‌آوری و برای معدوم‌سازی آن برنامه‌ریزی کرد. با این همه، کاهش شیرابه تولیدی در سطح خانوار، احتمالا بهترین وکم‌هزینه‌ترین راه‌حل برای مدیریت این موضوع است. البته برخی کشورها در این خصوص بسیار سختگیر هستند. اما متاسفانه وضعیت فاجعه‌بار دفن زباله در ایران را می‌توان از شکل مخازن زباله در محلات شهری مانند تهران، به خوبی حدس زد.»