سیستم آموزشی، پیشران اقتصاد دانش‌بنیان / ویژگی‌های یک نظام آموزشی کارآمد چیست؟

گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو، اصطلاح اقتصاد دانش‌بنیان در سال‌های پایانی قرن بیستم پدیدار شد. گرچه تعریف واحدی برای این مفهوم بین صاحب نظران وجود ندارد، اما مولفه‌های مهمی در همه تعاریف وجود دارد که این نظام را از اقتصاد صنعتی متمایز می‌کند؛ از جمله این ویژگی‌ها بهره‌گیری از نوآوری، دانش و فناوری است. با در نظرگرفتن این مولفه‌ها، می توان تعریف نسبتاً جامعی از اقتصاد دانش­بنیان را ارائه داد: اقتصاد دانش‌بنیان نظامی اقتصادی‌ است که در آن، تولید و توزیع و مصرف دانش بر پایه نوآوری و اطلاعات انجام می‌پذیرد.

دانش در ادبیات ابتدائی این عرصه برای توضیح بهره‌وری عوامل تولید صنعتی استفاده می‌شد؛ اما با گذر زمان این عنصر پررنگ‌تر شد، تا نقطه ای که پایه این نظام قرار گرفت و اقتصاد مبتنی بر دانش مطرح شد.

آموزش

آموزش، بعنوان اصلی‌ترین پایگاه ایجاد نیروی اقتصادی در اقتصاد دانش‌بنیان است. در یک نظام آموزشی کارآمد، افراد متخصصی پرورش می‌یابند که اصل و اساس تولید دانش در اقتصاد است. پس می‌توان موضوع آموزش را بعنوان موتور پیشران این نظام اقتصادی در نظر گرفت. یک نظام آموزشی کارآمد و هدفمند می‌تواند در بلندمدت رشد اقتصادی قابل توجهی را به ارمغان بیاورد.

کشورهای مختلفی در راستای دانش بنیان‌کردن اقتصاد خود گام برداشتند و به جرئت می‌توان گفت یکی از نقاط اشتراک تمامی آن‌ها در حکمرانی، ارتقاء سطح آموزش کشور بوده است. بنابراین این نوع اقتصاد چیزی غیر اقتصاد مبتنی بردانش نیست و هیچ کشوری وارد عرصه اقتصاد دانش‌بنیان نمی‌شود مگر با اصلاح ساختار آموزشی. در این اصلاح ساختار، تجاری‌سازی دانش بسیار اهمیت دارد و سعی بر آن است که نیرو های کار تحصیل کرده، قابلیت نوآوری و خلق ثروت از دانش خود داشته باشند.

نظام آموزشی فنلاند

فنلاند از جمله کشورهایی است که با برنامه‌ریزی صحیح توانسته رشد قابل توجهی در عرصه اقتصاد نوین داشته باشد؛ بطوریکه توانست در طول سه دهه (از رکود ۱۹۹۰) با گذر از اقتصاد سنتی به دانش بنیان، دستاوردهای بسیاری داشته‌باشد.

یکی از بزرگترین عوامل این موفقیت اصلاح نظام آموزشی است. نظامی که در حال حاضر جزو بهترین نظام‌های آموزشی جهان شناخته می‌شود. مهم‌ترین ویژگی‌های این نظام عبارتند از:
1. دسترسی عادلانه به آموزش همگانی و همیشگی: شبکه مدارس در سطح کشور گسترده است و تمام هزینه مدارس را دولت پرداخت می‌کند. بنابراین برای همه دانش‌آموزان با هر سطحی کلاس و امکان یادگیری وجود دارد و احتمال ترک تحصیل تقریبا صفر است. همچنین انفکاک بین دانش‌آموزان با قدرت یادگیری متفاوت به ندرت رخ می‌دهد و همگی در یک سطح و کلاس قرار می‌گیرند.

۲. سطح بالای علمی آموزگاران: سطح معلومات آموزگاران ،بخصوص برای آموزش ابتدایی، از درجه اهمیت بالایی برخوردار است؛ بطوریکه تمام آموزگاران این سطح حداقل باید در مقطع فوق لیسانس باشند.

۳. تاکید بر کاربردی سازی آموزش: در این سیستم سعی می‌شود علوم کاربردی آموزش داده‌شود. حدود ۴۳ درصد دانش‌آموزان سطح متوسطه در هنرستان های فنلاند تحصیل می‌کنند.

نکته بسیار مهم در این سیستم توجه ویژه به آموزش پایه است. در این مقطع تقریبا هیچ­گونه آزمون و نمره‌ای گرفته نمی‌شود و سعی بر یادگیری بازی‌محور است تا یادگیری، عمیق‌تر و خلاقانه‌تر صورت بگیرد. گفته می‌شود که در 9 سال اول آموزش، فنلاند، حدود ۳۰ درصد بیشتر از کشورهای دیگر از دانش‌آموزان حمایت های تربیتی و آموزشی، می‌کند. علاوه بر این‌ها، پرورش انسان هایی نوآور و خلاق از مشخصه‌های این سیستم آموزشی است. می‌توان گفت یکی از سرمایه‌گذاری های بلند‌مدت فنلاند برای اقتصاد دانش‌بنیان، اصلاح سیستم آموزشی با هدف حرکت به سمت نوآوری و فناوری است.

وضعیت ایران در حوزه آموزش

با توجه به آخرین گزارش بانک جهانی، ایران در حوزه اقتصاد دانش‌بنیان در رتبه ۶۵ جهان قرار دارد؛ گرچه ایران رشد خوبی در سال‌های اخیر داشته‌است، اما همچنان در شاخص‌هایی همچون آموزش در وضعیت مطلوبی نیست.

از مهم‌ترین آسیب‌هایی که در نظام آموزشی ایران وجود دارد و صد راه نیل به اقتصاد دانش‌بنیان شده است، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

۱. نبود برنامه مشخص برای رسیدن به آموزش نوآور

۲. آموزش پایه حافظه محور و ناکارآمد

۳. انحصار بخش نوآور آموزش در دست دهک ‌های بالای جامعه

۴. ارتباط کمرنگ بین صنعت و دانشگاه

با توجه به وضعیت حال کشور حرکت به سوی اقتصادی دانش بنیان نیازمند همکاری و مساعدت تمامی نهاد های حاکمیتی است و موضوع تقویت سیستم آموزشی، یک موضوع اساسی در حرکت به سمت اقتصادی مبتنی بردانش است و بررسی به منظور ایجاد اصلاحات عمیق در این حوزه باید در دستور کار باشد.

حسین منوری، پژوهشگر دفتر مطالعات راهبردی رونق تولید دانشگاه امام صادق(ع)