گفتگو با نوادگان عباسقلی خان در مشهد و تصمیاتشان برای راه اندازی موزه

به گزارش شهرآرانیوز؛ مدرسه علمیه عباسقلی خان شاملو مکانی تاریخی و دیدنی است که فرصت تماشای آن را می‌توان فقط از بیرون بنا داشت. می‌شود در ابتدای خیابان نواب صفوی و حاشیه زیرگذر ایستاد و به پنجره‌های چوبی حجره‌ها و نیز سردر آن که با مقرنس کاشی تزیین شده است نگاه کرد. حضور طلبه‌های حوزه علمیه در این مدرسه، قوانین و مقررات خاص خود را دارد که منع ورود مردم به ویژه خانم‌ها از آن جمله است.

ما به واسطه این گزارش، از یک دالان ورودی رمپ مانند عبور می‌کنیم و در حجره‌ای سمت راست حیاط، که دفتر تولیت است با مرتضی سپهری شاملو و پسرعمویش، غلامعلی، هم کلام می‌شویم. مستقیم سر این سؤال می‌رویم که آیا اسنادومدارکی در دست وارثان عباسقلی خان بیگلربگی هست که بتوان با آن‌ها موزه‌ای را راه انداخت؟

جواب علی آقای شاملو «نه» است. می‌گوید شاید بی ریابودن جدش، عباسقلی خان، دلیل گمنامی اوست: ایشان کار‌های بزرگی برای خراسان بزرگ کرده است. ۳۴ سال در منصب بیگلربگی بوده و آرامش را به خراسان آورده است، اما به جز همین موقوفاتی که از او می‌دانیم، چیز بیشتری نمانده است.

بازماندگان فعلی شاملو همایش‌های متعددی درباره جدشان برگزار کرده اند تا شاید بتوان اسنادی را پیدا کرد، اما موفقیتی حاصل نشده است. علی آقا می‌گوید: برای تاریخ دان‌ها این سؤال پیش آمد که چرا نام ونشان عباسقلی خان پشت ابر مانده است؟ کار‌ها و موقوفاتش هست، اما از خودش اطلاعات چندانی وجود ندارد. آن‌ها برایشان سؤال بود که راز بقای مدرسه علمیه عباسقلی خان چیست؟ زیرا همه مدارس دوران صفوی از بین رفته است. به نظر من راز ماندگاری، پاک بودن مالی است که وقف شده است.

تولیت فعلی مدرسه از سال ۸۷ موقوفه مدرسه را از اداره کل اوقاف و امور خیریه خراسان رضوی تحویل گرفته اند، درحالی که ۱۴ سال مشغول پیگیری و تحقق این امر بوده اند. شاملو می‌گوید: این مدرسه و دیگر موقوفات عباسقلی خان ۶۰ سال در دست اداره اوقاف بود و ما بعد از ۱۴ سال دوندگی توانستیم مدرسه را با ۷۰ میلیون بدهی از اداره اوقاف تحویل بگیریم. حالا عایدی مدرسه که از موقوفاتش به دست می‌آید، میلیاردی شده است.

به گفته علی شاملو، بازار حضرتی و سرای گمرک هم موقوفه عباسقلی خان است (سرای گمرگ، همان بازار نزدیک مدرسه است که متروکه شده است. این سرا همان بازار عباسقلی خان است، اما مردم به اشتباه سرای عزیزا... اف را بازار عباسقلی خان می‌دانند). در کوچه باغ حسن خان نیز موقوفات زیادی هست، از جمله چند هتل. حمامی هم در نزدیکی مدرسه علمیه هست که حالا زیر خاک پنهان شده است و در دست آستان قدس رضوی است. تنها نشان بیرونی حمام، یک منبع آب است. شاملو می‌گوید برنامه شان برای حمام این است که بتوانند آن را از زیر خاک دربیاورند و به موزه تبدیل کنند، به ویژه که قرار است آن کوچه ره باغ شود.

او داستان دفن شدن حمام زیر خاک را این طور شرح می‌دهد: زمانی که پنجراه را خراب می‌کنند تا زیرگذر درست کنند، مجرای نهر گناباد بسته می‌شود و فاضلابش بالا می‌آید و داخل حمام پس می‌زند. از همان وقت به دلیل نجاستی که حمام را پرکرده بود، آن را می‌بندند. وقتی هم مجرای نهر باز می‌شود، حمام جای معتادان می‌شود. مردم از این وضعیت شکایت می‌کنند و آستان قدس به دنبال انتقاد مردم، سقف گنبدی حمام را خراب می‌کند، داخلش را خاک می‌ریزد و رویش را می‌بندند. این حمام الان به طور کامل زیر خاک است. زمانی که این اتفاق‌ها می‌افتد، حمام در دست اداره اوقاف بوده است.

اینکه هیچ نقاشی و تصویری از عباسقلی خان باقی نمانده، حسرت خیلی از تاریخ پژوهان و علاقه‌مندان به تاریخ است، حسرت خانواده شاملو هم هست. انگار هرچه بیشتر او را جست وجو می‌کنند، کمتر می‌یابند. البته از نسل‌های گذشته عباسقلی خان عکس‌های متعددی در دست است که روی دیوار همان حجره‌ای که نشسته بودیم قاب شده بود. خوشبختانه نسخه‌های دست نویسی حاوی اشعار عباسقلی خان برجا مانده است که انجمن تاریخ پژوهان مراغه و انتشارات منشور سمیر در سال ۱۳۹۳ آن را در قالب کتابی با نام «مجمع الاسما» منتشر کرده اند. ویژگی این اشعار معمایی بودن آن هاست.

مسلما جای این نسخه خطی در موزه است. علی آقا می‌گوید: به جز این، سواد یا رونوشت‌هایی از وقف نامه‌های خطی دیگری هم موجودند.
براساس نوشته کتابچه «وقف نامه عباسقلی خان»، نسخه اصل وقف نامه عباسقلی خان موجود نیست. اما اکنون چندین سواد از وقف نامه یادشده باقی مانده است. قدیمی‌ترین سواد باقی مانده از وقف نامه عباسقلی خان، تاریخ ۱۱۰۷ قمری، یعنی ۲۹ سال پس از نگارش نسخه اصل وقف نامه، را بر خود دارد و اکنون در مرکز اسناد اداره کل اوقاف و امور خیریه استان خراسان رضوی است که طول آن ۳ متر و عرض آن حدود ۳۰ سانتی متر است.

کپی شجره نامه خاندان سپهری شاملو پیش رویمان است. براساس شجره نامه، علیمردان خان پسر عباسقلی خان است و نسل فعلی، نسل هفتم هستند، اما معلوم نیست تولیت وقفیات، در این ۷ نسل دقیقا در دست چه کسانی بوده است. شاید برای خیلی‌ها سؤال باشد که چرا بازماندگان عباسقلی خان پس وپیش نام خانوادگی شان با هم فرق دارد. مثلا سپهری شاملو هستند یا صفوی شاملو. علی آقا می‌گوید تشابه اسم کوچک در خاندان عباسقلی خان زیاد بوده است. به همین دلیل هر خانواده‌ای پس وپیش نام خانوادگی اش چیزی افزوده است.