روز شمار فعالیت‌های زنان مشهد در آستانه انقلاب اسلامی 1357

غلامرضا آذری خاکستر | شهرآرانیوز؛ مرور فعالیت‌های بانوان مشهد در آستانه انقلاب اسلامی سال ۱۳۵۷ حاکی از آن است که مبارزات انقلابی و سازمان‌دهی آن‌ها خودجوش نبوده است بلکه باید ریشه آن را در فعالیت‌های دهه ۴۰ شمسی جست‌وجو کرد؛ بنابراین سابقه جنبش‌های زنان در آستانه انقلاب را می‌توان در چند محور اساسی تحلیل کرد.

نقش مدارس علمیه خواهران در تجمیع زنان و انتقال پیام‌های انقلابی موضوع مهم تلقی می‌شود. این حرکت از دهه ۴۰ با تأسیس و راه‌اندازی چندین مدرسه علمیه بانوان شروع می‌شود و تا سال ۵۷ ادامه دارد. در واقع، دهه ۴۰ شمسی را می‌توان نقطه عطفی در زمینه حضور و مشارکت بانوان قلمداد کرد.

روز شمار فعالیت‌های بانوان مشهد در آستانه انقلاب اسلامی را می‌توان در ۲ محور بررسی کرد: نخست فعالیت‌های سیاسی بانوان در سال ۱۳۵۶ که تبلور آن در ۱۷ دی مشهد و حوادث مرتبط با آن است. رمضانعلی شاکری در شرح چگونگی این واقعه نوشته است: ۱۷ دی ماه ۱۳۵۶ / ۲۷ محرم ۱۳۹۸ از جانب حدود ۱۲۰ تن از بانوان اسلامی مشهد که اکثرشان دانشجو بودند، به منظور اعتراض به مراسم ۱۷ دی که همه‌ساله در میدان شهدا (مجسمه سابق) برگزار می‌شد، وارد خیابان‌های شهر شده و راهپیمایی را از خیابان‌های بازرگان (خسروی‌نو سابق) و آزادی (شاهرضای سابق) و خیابان شهدا (نادری سابق) شروع کردند و به قصد ورود به میدان شهدا حرکت خود را ادامه دادند.

در موقع حرکت، شعار نمی‌دادند و شعارشان را روی پرده سفید نوشته بودند: «ما زنان خراسان، آزادی خواهران دربند را خواهانیم.» نزدیک میدان شاه سابق، ماشین‌های نفربر پلیس راه را بر تظاهرکنندگان بسته و با حملات خود آنان را پراکنده ساختند. در این تعقیب، متجاوز از ۱۷ تن از بانوان به‌پاخاسته دستگیر و بقیه پراکنده می‌شوند. دومین رویداد سال ۱۳۵۶ بزرگداشت چهلمین روز شهدای قیام ۱۹ دی قم در سال ۱۳۵۶ بود که با تظاهرات زنان مسلمان مشهد در صحن عتیق و دستگیری یکی از آن‌ها همراه بود.

دیگر آنکه مشارکت در راهپیمایی‌های سال ۱۳۵۷ و گسترش فعالیت‌ها از طریق سخنرانی بانوان، جابه‌جایی اعلامیه، دستگیری و ... بخشی از فعالیت بانوان محسوب می‌شود. بنابر گزارش‌های منتشرشده در ۳۰ خرداد ۱۳۵۷ پس از پایان مراسم یادبود دکتر شریعتی، ۲ تن از خواهران دستگیر شدند. هم‌چنین در ۳۰ مرداد، حمل اعلامیه توسط دوشیزگان باحجاب در زیر چادر و توزیع آن در سطح مشهد گزارش شده است.

در مهرماه ۱۳۵۷ جامعه زنان مسلمان خراسان در مشهد با انتشار اعلامیه‌ای مواضع خود را اعلام می‌کند و در ۱۲ آبان ۵۷ هزاران تن از بانوان در منزل آیت‌ا... سید حسن قمی تجمع می‌کنند و خانم طا‌ها (فاطمه خاموشی) برای بانوان سخنرانی می‌کند. در تاریخ ۲۲ آبان بانوان مدرس حوزه علمیه مشهد با انتشار اعلامیه ای، ضمن اعتراض به وضع موجود، به اعتصاب غذای چهل‌وهشت‌ساعته دست می‌زنند و هم‌بستگی با خواهران و برادران مسلمان را اعلام می‌کنند.

چنین به نظر می‌رسد که در ماه‌های پایانی حکومت پهلوی، زنان در بیشتر راهپیمایی‌ها به‌ویژه وقایع ۹ و ۱۰ دی مشارکت فعال دارند و حتی برخی از آن‌ها مجروح شده و به شهادت رسیده‌اند. نام بانو ناهید اسدی نیز به عنوان اولین شهید زن مشهد به ثبت رسیده است.