روایتی از نامگذاری صحن حضرت رهرا (سلام‌الله‌ علیها) در حرم علوی به پیشنهاد سردار سلیمانی و موافقت آیت‌الله سیستانی

به گزارش گروه فرهنگی خبرگزاری دانشجو، حرم امام علی (ع) که پیش از توسعه، مساحتی حدود دو هزار و ۴۰۰ مترمربع داشت، اکنون با احداث صحن حضرت زهرا (س) با مساحتی بالغ بر ۲۲۰ هزار مترمربع به عنوان یکی از بزرگترین حرم‌های مطهر اعتاب مقدسه عراق به شمار می‌رود.

حرم امیرالمؤمنین (ع) به همت ستاد بازسازی عتبات و با تلاش‌های سردار سلیمانی بازسازی شد و توسعه پیدا کرد؛ تا جایی که پس از سرنگونی صدام، با وجود اینکه فعالیت در عراق به دلیل حضور آمریکایی‌ها در این کشور به سختی صورت می‌گرفت، متولیان ستاد بازسازی عتبات که البته در آن زمان ستاد پشتیبانی از مردم مظلوم عراق بود، توانستند اقدامات مناسبی به منظور فراهم کردن مسیر زیارت حرم امیرالمؤمنین (ع) برای عاشقان اهل بیت (ع) و همچنین ایجاد زیرساخت‌ها برای رفاه بیشتر زائران حرم علوی انجام دهند.

پس از اینکه زیرساخت‌های اولیه برای تشرف زوار به حرم امام علی (ع) توسط ستاد بازسازی عتبات و با همکاری تولیت این آستان انجام شد، طرحی با عنوان ساخت صحنی در جوار حرم علوی پیشنهاد شد و بسیاری از کشورها مشتاق بودند تا این صحن را احداث کنند که در نهایت با تلاش متولیان حرم مطهر و نظر آیت‌الله سیستانی قرعه به نام ایرانیان افتاد و توفیق شد تا صحنی با عنوان صحن حضرت زهرا (س) در جوار حرم امام علی (ع) ساخته شود.

در ادامه گفت‌وگو با علیرضا فداکار، رئیس ستاد بازسازی عتبات در نجف اشرف، درباره نحوه بازسازی حرم امیرالمؤمنین (ع) و توسعه این آستان و همچنین چگونگی نامگذاری صحنی به نام حضرت زهرا (س) را می‌خوانیم:

صدام تا جایی که توانست به تخریب حرم‌ها پرداخت/ غربت‌زدایی از حرم علوی پس از سرنگونی صدام

آقای فداکار! شما بیش از ۱۵ سال است که در نجف تردد دارید. حرم امام علی (ع) همانطور که سردار سلیمانی هم درباره انگیزه راه‌اندازی ستاد بازسازی عتبات مطرح کرده بود، در دوران صدام و حتی اوایل سرنگونی، بسیار غریب بود. اقدامات اولیه ستاد بازسازی عتبات برای غربت‌زدایی از حرم امیرالمؤمنین (ع) چه بود؟

حرم امام علی (ع) در زمان صدام غربت خاصی داشت و حتی صدام در دوران نخست وزیری دستوراتی برای تخریب بخش‌های تاریخی حرم صادر کرده بود. صدام نه تنها کاری برای حرم‌های ائمه اطهار (ع) نکرد، بلکه هر چه توانست دست به تخریب زد که آخرین اقدامش هم برداشتن آیات قرآن و همچنین اشعار فارسی، عربی و ترکی از بالای طوق گنبد حرم امیرالمؤمنین (ع) بود. پس از سرنگونی صدام، ستاد بازسازی عتبات که در آن دوران ستاد پشتیبانی از مردم مظلوم عراق بود، تشکیل شد و اقداماتی به منظور غربت‌زدایی از حرم امام علی (ع) در نجف اشرف صورت گرفت.

ساخت مخزن دو هزار مترمکعبی در نجف به همت ایرانیان/ وقتی زائران از آب بهداشتی بهره‌مند شدند

یکی از موضوعاتی که همواره موجب ناراحتی ما شده بود، کوچک بودن حرم امام علی (ع) بود که عقیده داشتیم حرم در شأن حضرت نیست. حرم امیرالمؤمنین (ع) در آن زمان ۱۱۰ در ۱۱۰ متر یعنی ۱۲ هزار و ۴۰۰ مترمربع فضای مسقف داشت که مساحت آن به نوعی از برخی امامزاده‌های ما نیز کوچک‍تر بود. همچنین فضای حرم ۱۱ هزار و ۲۰۰ مترمربع بود که با وجود داشتن این مساحت، وضعیت برای تردد و زیارت عاشقان اهل بیت (ع) در حرم علوی چندان مناسب نبود. در آن زمان ما به فکر توسعه حرم امام علی(ع) افتادیم. اما در مرحله نخست زیرساخت‌هایی را در حرم علوی مهیا کردیم.

به طور مثال، در آن زمان حتی آب‌رسانی به حرم علوی با تانکر انجام می‌شد که ما در اولین اقدام، ساخت مخزن دو هزار مترمکعبی را عملیاتی کردیم. پس از لوله‌کشی اطراف حرم و ۶ کیلومتر لوله‌کشی از جاده کربلا که به مخزن حرم رسید، آب‌رسانی در منطقه را تکمیل کردیم و در نهایت از اوایل سال ۱۳۸۲ زائران توانستند از آب تصفیه شده و بهداشتی در حرم علوی بهره‌مند شوند.

همچنین مسقف کردن فضای زیارتی از دیگر اقدامات ستاد بازسازی عتبات در حرم امیرالمؤمنین (ع) به منظور سهولت برای زیارت بود. علاوه بر این، در جنگ مقتدا صدر با آمریکایی‌ها بخشی از دیوارهای حرم تخریب شده بود که آن قسمت نیز بازسازی شد که البته هر کدام از اقدامات برای بازسازی حرم امام علی (ع) به یکی از ستادهای استانی سپرده شده بود تا عملیات اجرایی به خوبی صورت گیرد.

نصب خشت‌های مطلای منقش به آیات الهی در طوق گنبد حرم علوی

پس از تأمین زیرساخت‌ها، بازسازی حرم علوی از کدام بخش آغاز شد و چه اقداماتی صورت گرفت؟

آیت‌الله سیستانی پس از سرنگونی صدام دستور داده بودند تا هر آنچه که زمان صدام برداشته شده بود، اضافه و هرچه گذاشته شده، برداشته شود. بر همین اساس، یکی دیگر از اقداماتی که در آن دوران به همت ستاد بازسازی عتبات در حرم امیرالمؤمنین(ع) صورت گرفت، بازگرداندن و نصب مجدد آیات قرآن و اشعار فارسی، عربی و ترکی بالای طوق گنبد بود. صدام ۸۲۰ قطعه شامل آیات قرآنی و اشعار فارسی، ترکی و عربی را از بالای طوق گنبد برداشته بود. این آیات و اشعار توسط ایرانیان نصب شده بود که با این اقدام صدام حدود ۲۵ سال، گنبد خشت طلای ساده هم نداشت که به همت ستاد بازسازی عتبات و دستور آیت‌الله سیستانی مجدداً این بخش هم احیا و آیات قرآن و اشعاری که در دوران صدام برداشته شده بود، سال ۱۳۸۸ مجدداً بازسازی و در جای قبلی نصب شد. البته به منظور حفظ آثار تاریخی در حرم امیرالمؤمنین (ع) از هیأتی از میراث فرهنگی کشورمان، قطعات را بررسی کردند و این قطعات در ایران بازسازی و طلاکاری شده و ضریح به آیاتی از سوره مبارکه «فتح» یعنی آیات اول تا بخشی از آیه یازدهم این سوره مبارکه مزین شد. همچنین در حال بازسازی ایوان نجف که حدود ۲۰۰ سال از بازسازی آن می‌گذشت، هستیم و این روند ادامه دارد.

احداث صحن حضرت زهرا (س) چگونه به ایران واگذار شد

صحن حضرت زهرا (س) از اواخر سال ۸۹ طراحی و اجرایی شد و به عنوان یکی از بزرگترین طرح‌های عمرانی و معماری به شمار می‌رود. چه شد که احداث این صحن به ایرانیان سپرده شد؟

صحن حضرت زهرا (س) در دو بخش زیارتی و غیرزیارتی با مساحتی بالغ بر ۲۲۰ هزار مترمربع ساخته شده است. برای احداث این صحن، ستاد بازسازی عتبات فراز و نشیب‌های زیادی طی کرد تا بتواند توفیق ساخت صحن حضرت زهرا (س) را از آنِ خود کند. متولیان حرم امام علی (ع) وقتی که اقدامات ستاد بازسازی عتبات در حرم، از لوله‌کشی و آب‌رسانی به حرم تا نورپردازی و گل‌آرایی در ایام مناسبتی را دیدند، پس از اینکه پیشنهاد ساخت صحن حضرت زهرا (س) از سوی ایرانیان مطرح شد، موافقت کردند. البته در آن برهه بسیاری تلاش کردند که احداث این صحن به دست ایرانیان انجام نشود؛ به طوری که نه تنها از خود عراقی‌ها، بلکه از برخی کشورهای عربی و حتی گروهی از هند درصدد بودند تا احداث این صحن به آنها سپرده شود که در نهایت به لطف خداوند، احداث صحن به دست ایرانیان سپرده شد. به عقیده من سپردن احداث صحن حضرت زهرا (س)به ایرانیان هدیه خود حضرت به مردم ایران بود که البته نباید در این زمینه و توفیقی که نصیب ایرانیان شد، تلاش متولیان حرم امام علی(ع) و آیت‌الله سیستانی، مرجعیت شیعیان عراق را نادیده گرفت. چرا که آنها نیز تلاش بسیاری کردند تا این امر خطیر به ایرانیان واگذار شود.

ارادت حاج قاسم به حضرت زهرا (س) و پیشنهاد احداث صحنی مزین به نام آن حضرت

قرار بود صحن حضرت زهرا (س) اوایل با نام دیگری احداث شود. چه شد که در نهایت این صحن مزین به نام حضرت زهرا (س) شد؟

ستاد بازسازی عتبات را سردار سلیمانی بنیان گذاشت و ایشان هم علاقه خاصی به حضرت علی(ع) و حضرت فاطمه زهرا(س) داشتند. این ارادت به حدی بود که پیشنهاد دادند صحنی که قرار است در جوار حرم امیرالمؤمنین(ع) ساخته شود، مزین به نام حضرت زهرا(س) شود. بر همین اساس ما هم تصمیم گرفتیم نام این صحن را، صحن حضرت زهرا (س) بگذاریم. اما دوستان عراقی گفتند که نظر الله سیستانی این است که صحن به نام حضرت هادی (ع) باشد. چهارماه ما می‌گفتیم صحن حضرت زهرا (س) و آنها می‌گفتند صحن حضرت هادی (ع) تا اینکه من چندین نوبت با عراقی‌ها صحبت کردم تا آنها را متقاعد کنم که نام صحن را حضرت زهرا (س) بگذاریم و آخر آنها گفتند که صلاح نیست ما در محضر آیت‌الله سیستانی درباره تغییر نام صحن صحبت کنیم، چرا که نظر ایشان این است صحن امام هادی (ع) باشد.

نظر آیت‌الله سیستانی برای نامگذاری صحن کنار حرم علوی/ وقتی مرجع شیعیان عراق با نامگذاری صحن حضرت زهرا (س) موافقت کرد

یک روز خدمت آیت‌الله سیستانی رسیدم و گزارشی از صحن دادم و اصلا قرار نبود درباره اسم صحن مطلبی عنوان کنم. آخر جلسه بدون اینکه حتی تصمیمی از قبل گرفته باشم و مطالعه‌ای داشته باشم این موضوع را مطرح کردم و به ایشان گفتم: «خودتان می‌دانید که حضرت زهرا(س) در مدینه غریب هستند. ما دوست داریم که یادی از ایشان در مرقد آقا امیرالمؤمنین(ع) داشته باشیم. شنیدیم نظر شما برای نامگذاری صحن، امام هادی(ع) است، اگر نظر قطعی است، علی رأسی و علی عینی. اما اگر نه و راهی دارد، اسم صحن را حضرت زهرا(س) بگذاریم». بعد ایشان قبل از اینکه درباره سایر گزارش‌هایی که درباره صحن ارائه دادم، مطلبی بیان کنند، به همین موضوع اشاره و با تشویق، با نامگذاری صحن به نام حضرت زهرا (س) موافقت کردند.

ساخت یک صحن در حرم امام علی (ع) آن هم در دورانی که آمریکایی‌ها همچنان در عراق حضور داشتند و سایه صدام هم در تصمیم‌گیری‌های دولت عراق دیده می‌شد، سخت نبود؟

ساخت صحن حضرت زهرا (س) واقعا برای ایرانیان توفیقی بود و ما هم از این بابت شاکر هستیم. اما واقعا ساخت یک بنا با این عظمت در کشور عراق و حتی کار کردن در این کشور اوایل برای ما واقعا سخت به نظر می‌رسید. از یک طرف ما در دورانی، هشت سال در جنگ تحمیلی با عراق بودیم و راه زیارت بسته شده بود و از طرفی هم آمریکایی‌ها در این کشور حضور پررنگی داشتند. با این وجود ارادت مردم ایران به اهل بیت (ع) غیرقابل انکار است و احداث صحن حضرت زهرا (س) هم با توجه به اینکه یک اقدام غیرسیاسی و جناحی بود، به خوبی پیش رفت و مردم ایران ارادت خود را به ساحت امیرالمؤمنین (ع) نشان دادند و اکنون این صحن به زیبایی ساخته شده است.

اشعار فارسی در حرم علوی/ شعری که در ورودی صحن حضرت زهرا (س) نقش بسته است

۳۳۰ سال قبل ایرانیان شعری بالای سر ورودی مقبره علامه مقدس اردبیلی نوشتند که «تا نجف شد آفتاب دین و دولت را مقام/ خاک او دارد شرف بر زمزم بیت الحرام». همچنین در بالای مقبره علامه حلی و ورودی سمت چپ ایوان طلای حرم امیرالمؤمنین (ع) هم نوشته شده «زائران درگهت را بر در خلد برین/ می‌دهند آواز طبتم فادخلوها خالدین» که این اشعار فارسی هم بازسازی و طلاکاری شدند. در ایامی که صحن حضرت زهرا (س) در حال احداث بود نیز شعری سروده و انتخاب و در ورودی صحن نقش بست که نوشته شده است: «خاک نجف دوباره دو چند بها گرفت/ به صحنی به نام حضرت زهرا (س) صفا گرفت؛ گویی عیان شده به نجف قبر گمشده/ زین روز دل شکسته یاران شفا گرفت». ما اعتماد داریم اگرچه قبر حضرت زهرا(س) مخفی است و همه دنبال قبر ایشان در مدینه هستند، اما در جوار حرم امام علی(ع) یادی از آن حضرت زنده شده است و با وجود غربتی که در مدینه دارند، این صحن در نجف اشرف و در جوار حرم مولا به عنوان نگینی در جهان اسلام می‌درخشد.

در پایان اگر صحبتی دارید، بفرمایید.

بازسازی عتبات کار دلی و عاشقانه بود و شاید حاج قاسم که مسوولیت اصلی در این رابطه را داشت البته به واسطه شرایط امنیتی در زمان حیاتش نمی‌توانستیم از ایشان اسمی بیاوریم. اما به جرأت می‌توان ادعا کرد که هدایت و حمایت این کار و همچنین سیاستگذاری اصلی برای بازسازی عتبات بر عهده سردار سلیمانی بود.

در نجف اشرف علاوه بر بازسازی حرم، ساخت صحن حضرت زهرا(س) هم علاوه بر اینکه افتخاری شد برای جهان تشیع به ویژه ایران و عراق، می‎‌توان آن را نشان ارادت مردم ایران به اهل بیت(ع) دانست. البته در انجام این اقدامات همواره آیت‌الله سیستانی مرجعیت شیعیان عراق و همچنین تولیت امام علی(ع) همواره با حمالیت‌های خود ما را ثابت قدم داشتند و اگر حمایت‌های آنها نبود شاید ما به این موفقیت دست نمی‌یافتیم.