کاپ؛ ایده‌ای برای آینده

به گزارش ایرنا، یکی از چالش های مهم کلانشهر تهران طی سالیان سال موضوع جمع آوری و بازیافت پسماند بوده و هست؛ موضوعی که با گسترش شهر به واسطه حجم زباله تولیدی، موجب احداث مرکز مجتمع پردازش و بازیافت زباله «آرادکوه» کهریزک در ابتدای جاده قدیم تهران – قم در سال ۱۳۳۵ شد.

در سالیان اخیر شهر بزرگ و بزرگتر شد و به همان نسبت حجم زباله های ورودی به این مرکز چند برابر شد؛ تا جایی که این مرکز ماهانه پذیرای ۸ هزار تن زباله به صورت روزانه شد.

موضوع نحوه بازیافت این حجم از زباله و بوی نامطبوعی که پیش پای مسافران خروجی از فرودگاه امام خمینی(ره) ایجاد می شد متولیان مدیریت شهری را به فکر چاره برای این معضل انداخت.

فارغ از اینکه بسیاری خواستار ساخت مرکزی جدید برای دفن و سوزاندن زباله دورتر از تهران هستند؛ مدیریت شهری با این امر مخالف است و با ارائه طرح کاپ (کاهش پسماند) از آن به عنوان یک راه حل برای این موضوع نام برده و در حال اجرای آن است.

طرح کاپ یا کاهش پسماند، بخشی از طرح جامع مدیریت پسماند شهرداری تهران است که در این رویکرد نوین، زنجیره ای از تدابیر برای کاستن از آسیب های زیست محیطی و نیز بهبود خدمات شهری در نظر گرفته شده است؛ از جمله کاهش تولید پسماند، تغییر فرمت مخازن، بهره گیری از ظرفیت استارآپ ها و فناوری های نوین تا آموزش فرهنگی به شهروندان است.

کاپ از رویکردهای سه گانه جهانی مدیریت پسماند یعنی بازیافت، دوباره استفاده کردن، بازیابی است و نقطه عطف این طرح کاهش پسماند از مبدا است.

شهرداری تهران با محوریت سازمان پسماند طرح کاپ را در مناطق ۲۲ گانه اجرا می کند؛ بار اصلی اجرای طرح کاپ بر دوش معاونت خدمات شهری و محیط زیست قرار دارد، اما موفقیت در اجرای جامع کاپ، نیاز به همکاری و همیاری حوزه های مختلف شهرداری دارد.

در این بین، شهرداری منطقه ۹، نیز با جدیت سعی در عملیاتی کردن و توسعه طرح کاپ در پهنه منطقه و محلات دارد.

به گفته معاون خدمات شهری و محیط زیست منطقه ۹، تجربه جهانی موفق در الگوی مدیریت پسماند، کاهش پسماند است؛ در این راستا، ما در مجموعه معاونت خدمات شهری، تلاش داریم تا با اجرای کامل طرح کاپ، ضمن حفاظت از سلامت عمومی و محیط زیست، در بین مناطق ۲۲ گانه شهری تهران، پیشگام و موفق باشیم.

مصطفی دینی در این باره به خبرنگار ایرنا می گوید: طرح کاپ، به نوعی نماد تحول نگرش و اجرائی مدیریت شهری نیز به محسوب می شود؛ رویکرد مدیریت پسماند با انتقال نگاه از دفع و پردازش پسماند، به کاهش تولید پسماند مبین نگاه دور اندیشانه ای است که مزایای بسیار برای شهر و شهروندان خواهد داشت.

وی اظهار داشت: طرح کاپ معطوف به تغییر الگوی مصرف و رفتار شهروندان، طراحی شده است، بنابراین آموزش برای کاهش پسماند و تفکیک زباله از مبدا، از کوچکترین واحد اجتماعی یعنی خانواده ها آغاز می شود. در این راستا، آموزشگران اداره پسماند به طور مستمر در نواحی، محلات و مجتمع های مسکونی فعالیت می کنند، تا بتوانند در ارتباطی مستقیم و چهره به چهره، کاپ را به عنوان یک ضرورت مهم زندگی شهری به شهروندان منطقه۹ معرفی کنند.

معاون شهردار منطقه ۹ ادامه داد: پیش از شروع کرونا با استفاده از ظرفیت مدارس، فرهنگسراها، سرای محلات روند آموزش به نسل های آینده صورت می گرفت، اما با اپیدمی کرونا وقفه ای در آموزش حضوری و تعامل مستقیم با شهروندان افتاد؛ که البته هم اکنون سعی شده از دیگر راهها مانند آموزش در فضا مجازی، یا توزیع بروشور استفاده شود.

وی با اشاره به اهمیت آموزش و فرهنگ سازی در طرح کاپ، اضافه می کند: آموزش طرح کاپ به دلیل منافع و اولویت های محیط زیستی کشور، باید مورد توجه همه رسانه ها و نهادها قرار بگیرد، صداو سیما، آموزش و پرورش، وزرات فرهنگ و ارشاد و سایر نهادها و ارگان ها می توانند در این فرایند شریک باشند، چراکه منافع طرح کاپ ملی است نه سازمانی.

معاون خدمات شهری و محیط زیست منطقه ۹ تاکید می کند که طرح کاپ ابعاد مختلفی دارد؛ مقدماتی برای رسیدن به اهداف نهایی یعنی تمهید محیط زندگی بهتر برای انسان و حفاظت از محیط زیست، تعریف شده، که عبارتند از: حذف مخازن بزرگ فعلی پسماند و جایگزینی آن با مخازنی است که پسماند به صورت تفکیکی در آن ها ریخته می شود، تحول در انتقال پسماند، بهبود وضعیت جمع آوری و نگهداشت، برنامه های هوشمندسازی و توسعه زیرساخت های فرهنگی و اجتماعی.

به گفته وی، با هدف نهادینه کردن فرهنگ کاهش تولید پسماند، طرح کاپ تاکنون در ۳۳ ساختمان وابسته به شهرداری و ۱۰ ساختمان غیروابسته به شهرداری شامل ادارات، سازمان ها و شرکت ها در این منطقه اجرا شده است.

دینی با اشاره به برنامه های اجرایی در طرح مذکور می گوید: توزیع ۷۹۸ عدد مخزن پلاستیکی، کارتن پلاست و مخازن سه گانه، نصب لوگوی طرح کاپ بر روی مخازن، کدگذاری مخازن، نصب پوسترهای آموزشی، آموزش پرسنل، عقدتفاهم نامه همکاری، اجرای طرح کاپ در ۵۴ مجتمع مسکونی بالای ۲۰ واحدی و شهرک های اقماری از جمله موارد انجام شده است.

معاون خدمات شهری و محیط زیست شهرداری منطقه۹، به طرح «محله پاک» نیز اشاره می کند و می افزاید: طرح محله پاک با هدف حذف مخازن تر از معابر و کاهش پسماند در محلات در حال اجرا است که در این طرح آموزش چهره به چهره شهروندان محلات و توزیع ۱۶۴ مخزن پلاستیکی و کارتن پلاست و نصب بنرهای اطلاع رسانی انجام شده است.

وی تاکید می کند: در راستای تقویت طرح کاپ در منطقه ۹، ایستگاه مبارزه با کرونا تجهیز و راه اندازی شد؛ در این ایستگاه، مواد ضدعفونی کنده و ماسک در ازای تحویل پسماند به شهروندان داده می شود که در این میان منطقه ۹، نخستین منطقه ای بود که در شهر تهران، طرح مبادله پسماند با مواد ضدعفونی کننده، را اجرا کرد.

دینی، هدف نهایی طرح کاپ را حذف مخازن ۱۱۰لیتری جمع آوری زباله، از محدوده منطقه ۹؛ و نوعی فرهنگ سازی برای تغییر الگوی بازیافت پسماند میان شهروندان برمی شمارد.

به گفته معاون خدمات شهری و محیط زیست منطقه۹، به تدریج سطل های جدیدی جایگزین می شوند، و با زمان بندی مشخص مخازن تفکیکی را در داخل ساختمان ها قرار داداه شده و به ازای مخازنی که داخل ساختمان ها برده می شود، سطل های بزرگ زباله را کم می کنیم. در اماکنی از منطقه به صورت پایلوت سطل های بزرگ را به صورت تفکیک شده قرار دادیم، مانند توزیع مخازن ۳ گانه در مجتمع های مسکونی بالای ۲۰ واحد در منطقه و نیز پوشش سازمان ها و ادرات محدوده.

وی در ادامه، چنین گفت: تفکیک پسماند از مبدا، حذف عوامل غیرمجاز، کاهش تولید پسماند و بهبود سیما و منظر شهری تنها بخشی از اهداف اجرای طرح کاپ است که ما در تلاشیم به بهترین شکل ممکن در منطقه ۹ اجرایی شود.

دینی، با اشاره به بافت مسکونی منطقه از جمله وجود شهرک نظامی و صنعتی در منطقه ۹، بیان داشت : آمادگی کامل داریم همچنان که تاکنون برخی از این اماکن را زیر چترپوشش طرح کاپ درآوریم، در سایر اماکن نیز تفکیک پسماند از مبدا را اجرا کنیم.

کاپ؛ فرهنگ پسماندی

طیف وسیع و متنوعی از فعالیت های شهرداری با زندگی روزمره مردم در ارتباط است، شهروندان آنچه را می­بینند و مستقیم با زندگی شان ارتباط دارد منبع قضاوت قرار می دهند. از این جمله، بحث پسماند و زباله است. شهروندان، به طور پیوسته و مستقیم، شاهد اقدامات شهرداری در این حوزه ها هستند. اعتماد و آگاهی آنها می تواند، مقوم یک سیاست باشد یا در نقطه مقابل عاملی برای شکست شود.

طرح، کاپ از آنجا که مستقیما با زندگی شهروندان ارتباط دارد، باید پیوستگی فرهنگی و اجتماعی نیز داشته باشد.

ارتباط گیری با شهروندان و رساندن پیام به آنها از جمله دغدغه های، معاونت خدمات شهری نیز به شمار می آید؛ به گفته مصطفی دینی، «در بحث کاپ ما بر آن شدیم با شهروندان، ارتباط بگیریم؛ نوع جدیدی از ارتباط تعریف کنیم؛ تصویرسازی و پیام رسانی به شهروندان منطقه۹ را در دستور کار قرار دادیم؛ تا در طول سال با استفاده از زبان هنر و طراحی، اعتماد آنها را جلب کنیم و در نهایت همگامی آنها را در اجرای جامع طرح کاپ داشته باشیم.»

معاونت خدمات شهری و محیط زیست منطه ۹، بر این باور است که ترغیب و همراهی مردم با انتقال پیام و آگاهی بخشی می تواند اثرات پایدار به همراه داشته باشد.

معاون خدمات شهری و محیط زیست منطقه۹، فرهنگ و آموزش؛ ملزومات موفقیت کاپ هستند. بنابر این بخش مهمی از کارآمدی طرح کاپ در شهرداری تهران، مشروط به حصول اعتماد و همراهی شهروندان است.»

مشارکت اجتماعی و پسماند

شکل گیری یک رفتار و باور در طول زمان، مانع از تغییر ناگهانی و یکباره آن می شود؛ اجرای طرحی مانند کاهش پسماند که مستقیما با الگوی رفتار و ذهنی مردم ارتباط دارد، نیاز به حوصله و کار فرهنگی پیوسته و کامل دارد و ضرورت دارد تا از ظرفیت رسانه های ملی استفاده شود و از سوئی دیگر تغییر تدریجی رفتار پسماندی را انتظار داشته باشیم.

برای حصول موفقیت کامل در طرح کاپ، نیاز به بسترهای فرهنگی و اجتماعی داریم؛ در این ارتباط، معاونت خدمات شهری و محیط زیست شهرداری منطقه ۹، با محوریت اداره مدیریت پسماند، تدابیری را اتخاذ کرده است. به گفته دینی، ازجمله این اقدامات در سال جاری، عبارتند از بهره گیری از ظرفیت رسانه ها، توزیع بسته های فرهنگی ترغیب به تفکیک و کاهش پسماند، بهره گرفتن از ظرفیت آموزشی نهادهای مختلف از آموزش و پرورش، فرهنگسراها و سرای محلات تا مساجد منطقه را در بر می گیرد.

اما مرکز ثقل طرح کاپ، رفتار شهروندان است؛ از این روی، هدف گذاری برای کاهش پسماند از مبدا، با آموزش شهروندان ارتباط می یابد. بی تردید آموزش و تکرار، می تواند ذائقه و الگوی مصرف را تغییر دهد؛ الگوی مصرف نادرست عامل اصلی تولید بالای زباله است. در سند محیط زیستی سازمان ملل، برای به حداقل رساندن زباله، ۵ تاکتیک ارائه می شود، که مهمترینش تغییر سبک خرید و مصرف انسان است.

به گفته دینی، مبدا آغاز این تحول رفتاری، خانواده است؛ از این رو تمرکز آموزشگران بر خانواده ها است؛ تا با آموزش و تشویق خانواده ها، ضمن تربیت نسل های آینده، اهمیت کاهش پسماند و ضرورت تغییر الگوی مصرف را تببین کنیم.

آموزش و فرهنگ سازی، عامل کامیابی یا ناکامی طرح ها و اقدامات است؛ بسیاری از سیاست ها به دلیل عدم اقبال عمومی، با شکست مواجه شده است. فرهنگ، هم بستر، اجراست و هم عامل توفیق.

مدیریت شهری، که بتواند اقناع و همراهی افکار عمومی را با خود همراه کند می تواند امید داشته باشد، تا سیاست هایش با پذیرش و همراهی عمومی مواجه شود.

معاون خدمات شهری و محیط زیست منطقه۹ می گوید: در منطقه ۹ سعی بر آن بوده است از همه ظرفیت های آموزشی ممکن استفاده شود؛ در این راستا، آموزشگران به صورت مستمر و زمان بندی در محلات و میان خانواده حاضر می شوند، همکاری با سازمان های مردم نهاد و نخبگان محلی برای شناساندن طرح کاپ گوشه های دیگری از برنامه های آموزش محور ما بوده است.»

استفاده از زبان هنر و المان سازی در طرح کاپ

استفاده از زبان هنر و المان سازی از دیگر تدابیر و ظرافت هایست که در شهرداری منطقه ۹ خودنمائی می کند؛ منطقه ۹ با رویکرد علمی و هنری، در استفاده از زبان هنر و المان سازی پیشگام است؛ نگاهی به معابر، کوچه ها و خیابان ها، و ایده های اجرا شده در محدوده منطقه موید این زیبایی ایده و عمل است.

مصطفی دینی، معاون خدمات شهری در این فضا، چنین می گوید: «در راستای کاهش پسماند، و تفکیک از مبدا، و به طور کلی ترویج الگوی مناسب در حوزه پسماند، سعی داریم از زبان هنر و مفهوم سازی بهره بگیریم؛ پرداخت هنری یک موضوع در قبال کاهش پسماند و محیط زیست، می تواند اثرات پایدار به همراه داشته باشد، مضافا اینکه جوانان، نوجوان و خانواده ها ارتباط بهتری با محصولات فرهنگی و هنری برقرار می کنند.»

ایده هایی مانند تعویض پسماند خشک با گل و درخت در آستانه سال نو، یا ایده دادن نارنج به شهروندان در ازای تحویل پسماند در این راستا معنا می یابند؛ طرحی که با تصوسازی هنرمندانه در قالب اسلیمی و تاریخی، جذابیت ویژه دارد.

شکست کرونا با کاپ

با توجه به شیوع کرونا، و چالش های تعامل مستقیم با شهروندان برخی ظرفیت های آموزشی از دست رفته است، چنانچه پیش از شیوع کرونا، از قابلیت فرهنگسراها، سرای محلات، مدارس و پایگاههای بهداشت، و حتی ادرات در بحث آموزش استفاده می شود. اما متاسفانه با شیوع کرونا بسیاری از آموزش ها دچار وقفه شد؛ هرچند سعی داریم این چالش ها را جبران کنیم.

مهمترین اثر کرونا اما به کاهش روند تفکیک از مبدا پسماند بازمی گردد. چنانچه پیشتر صدرالدین ‌علی‌پور، مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری تهران درباره موضوع تفکیک زباله‌ها در اردیبهشت ماه سال جاری گفته بود که «در بحث تفکیک زباله‌ها تابع تصمیمات ستاد کرونا هستیم. روزهای ابتدای شیوع کرونا اعلام شد تفکیک از مخازن نباید انجام شود». اقدامی، که باعث کاهش چشمگیر حجم بازیافت از مبدا شد، ما با رعایت پروتکل های بهداشتی طرح کاپ مجددا به عرصه اجرا بازگشت تا کرونا هم مانع کاپ نشده باشد.

کاهش پسماند در شهر هوشمند

استفاده از فضای مجازی و تکنولوزی ارتباطی از دیگر ملزومات، توسعه طرح کاپ به شمار می رود؛ از یک سو آپ های مختلف برای جمع آوری پسماند خشک به کمک شهرداری می آیند، از سویی دیگر فضای مجازی بخصوص درعصر کرونا، ظرفیت های آموزشی و تبلیغی در اختیار ادراه مدیریت پسماند قرار می دهد.

دینی معاون خدمات شهری، با بیان اینکه کاپ، طرحی است جامع ازجمله الکتروکاپ، اپلیکیشن های مربوط به مدیریت پسماند، تفکیک در مبدا، جمع آوری پسماندهای حجیم، اتاق ‌مانیتورینگ و حتی صورت وضعیت الکترونیک است و فقط محدود به استقرار مخازن در ساختمان ها نمی شود؛ اضافه کرد، در منطقه۹ با همکاری سازمان فناوری اطلاعات شهرداری تهران، سعی کردیم زمینه حضور اپلیکیشن های جمع آوری پسماند خشک را فراهم آوریم؛ در این راستا اپلیکیشین جاروب در در خدمت شهروندان منطقه ۹ فعال است. و با روندی شتابناک، در حال افزایش پسماند جمع آوری شده توسط این اپلیشکن در محدوده منطقه هستیم.

معاون شهردار در تشریح اقدامات طرح کاپ در منطقه ۹ چنین گفت: طرح کاپ ابتدا از اماکن شهرداری آغاز شد، و سپس به نهادهای دولت تسری پیدا کرد؛ اما در مجموعه شهرداری سعی داریم تا در برنامه ای زمان بندی شده محدوده اجرای طرح کاپ را به سطح محلات و میان خانواده ها گسترش دهیم. چراکه نقطه عطف کاپ از خانواده و شهروندان هستند.

پویش کاپ در شهر

طرح کاپ در قالب پویش ها و ویژه برنامه های شهرداری تهران نیز، اجرا می شود. پویش هایی نظیر شنبه بدون پسماند یا طرح محله پاک. که در این پویش ها، خیابان ها و محلات مختلف هدف اجرای طرح قرار می گیرند.

در تشریح جزئیات کاپ در منطقه ۹ تهران، گوشه هایی از کارهای انجام شده در بخش های مختلف اعم از اداری و مسکونی، و نیز در قالب پویش های متنوع را معاون خدمات شهری شهرداری منطقه ۹ چنین تبیین کرد: با توجه به بافت اجتماعی و ساختار جمعیتی منطقه ۹، و نیز پوشش مسکونی و صنعتی و اداری محدوده، در جدول زمانی مشخص پوشش طرح کاپ را توسعه می دهیم؛ تا میان مناطق ۲۲ گانه شهرداری تهران، به الگویی موفق تبدیل شویم، بطور مثال در اجرای طرح محله پاک محلات امام زاده عبدالله و استاد معین مدنظر قرار گرفته اند؛ جمع آوری پسماند خشک توسط خودروهای ملودی، توزیع کارتن پلاست یا مخازن پلاستیکی و نیز کیسه آبی میان خانواده ها و مجتمع های مسکونی از جمله کارها بوده اند.

دینی تاکید کرد: در اقدامات انجام شده در طرح شنبه های بدون پسماند منطقه ۹، سازمان نقشه برداری، سازمان زمین شناسی، سازمان هوا شناسی، دانشکده صنعت هواپیمایی کشور و شرکت گاز تحت پوشش قرار گرفتند.

اجرای طرح کاپ در واحد های مسکونی و اداری (حذف مخازن تر از معابر) در نواحی یک و دو شهرداری منطقه ۹ نیز به تفکیک صوت گرفته است؛ به گفته معاون خدمات شهری و محیط زیست: در ناحیه یک خیابان های اسدالهی و معراج و در ناحیه دو محله مهرآباد جنوبی و خیابان دانشگاه هوایی هدف طرح بوده اند.

معاون شهردار منطقه ۹ خاطرنشان کرد:‌ اجرای طرح کاپ در راسته های تجاری و صنعتی منطقه ۹ نیز از اولویت های اداره مدیریت پسماند بوده است، به همین ترتیب آموزش تفکیک پسماند و کم حجم سازی به اصناف در محدوده، و نیز کارگاه ها و شرکت های محله فتح صنعتی صورت گرفته است که همه اقدامات انجام گرفته و تلاش ها معطوف به کاهش تولید پسماند از میدا بوده است؛ تلاشی که اگر با فرهنگ سازی و مشارکت موثر شهروندان همراه نشود، نمی توان دورنمای خوبی برایش ترسیم کرد.

به گزارش ایرنا، تهران باید از حجم و هجوم زباله در امان بماند! تاب آوری شهر تهران روز به روز کمتر می شود؛ اگر تدبیر و تعمقی در این نکته شود، شاید بتوان آینده ای زیبا و پاک برای تهران تصویر کرد اما تصور تهرانی با انواع آلودگی ها از زباله تا آلودگی هوا، هراسی در دل می افکند!

کاپ، تدبیری می تواند باشد برای حفاظت از فردای تهران؛ کاپ، می تواند کوششی باشد برای پاسداشت محیط زیست؛ کاپ، می تواند کششی تعبیر شود به پاکی و زندگی؛ در مقابل ویرانی زباله و در نهای کاپ، می تواند نمادی شود از پاکی و زندگی در کلانشهر تهران.