آمریکا و تبعات جنون تحریم

یکی از شعارهای بایدن در رقابت های انتخاباتی با ترامپ، بازگشت آمریکا به برجام بود. وی همواره خروج دولت ترامپ از توافق هسته ای را یک خطا و اشتباه راهبردی ارزیابی و تاکید می کرد که دولت بعدی آمریکا به برجام بازخواهد گشت. با وجود گذشت بیش از یک ماه از عمر دولت وی اما بایدن در انتظار برداشتن گام نخست از سوی تهران است؛ عضوی از برجام که حتی تا یک سالگی خروج آمریکا از توافق، همچنان به طور کامل و یکطرفه به آن پایبند مانده بود.

برداشتن گام اول از سوی ایران، مطالبه ای است که از نگاه کارشناسان غیرمنطقی به نظر می رسد. در همین پیوند حجت الاسلام والمسلمین «حسن روحانی» در آستانه ۲۲ بهمن و جشن چهل و دومین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی، در دیدار سفرای خارجی مقیم تهران با بیان اینکه «امروز هیچ‌کس نمی‌تواند توقعی نسبت به ایران داشته باشد که چرا قدم اول را برنمی‌دارد»، تصریح کرد: فکر می کنم در این که چه کسی باید آغازگر باشد، جای تردیدی وجود ندارد. ما از تعهد خارج نشده ایم که گام اول را برداریم کشوری که سه سال از تعهد خارج شده و بر ملت ما بر خلاف مقررات بین المللی و تعهداتش در ۲۲۳۱ ظلم روا داشته، موظف است گام اول را بردارد.

رفع تحریم و جبران خساراتِ آن دو خواسته مهم تهران به شمار می‌آید که کاخ سفید برای اثبات حسین نیت به طرف مقابلش باید به این دوگانه تن دهد. ضمن اینکه اقدامات اخیر بایدن برای تنش زدایی با ایران همچون پس گرفتن مکانیسم ماشه که جنبه نمادین دارد، در سطحی نیست که تهران را به بازگشت از مسیر در پیش گرفته متقاعد سازد.

«محمدجواد ظریف» وزیر امور خارجه کشورمان چند روز پیش در گفت وگو با «پرس تی وی»، با بیان اینکه پس گرفتن مکانیسم ماشه از سوی دولت جدید آمریکا امتیازی برای جمهوری اسلامی محسوب نمی‌شود، تاکید کرد: دولت بایدن به‌رغم اعلام آمادگی آمریکا برای بازگشت به توافق هسته‌ای، عملا سیاست دولت ترامپ را در پیش گرفته است.

اذعان به ناکارآمدی تحریم

دموکرات ها که در دولت ترامپ از منتقدان تحریم ایران و خروج از برجام بودند، امروز حتی حاضر به برداشتن کوچکترین تحریم نیستند.

«رابرت مالی» که از سوی بایدن به عنوان نماینده ویژه آمریکا در امور ایران منصوب شده، بعد از خروج ترامپ از توافق هسته ای در مصاحبه ای تاکید کرده بود که این دولت جمهوریخواه در مواجهه با ایران شکست خورده است.

مالی در آن زمان تاکید داشت که تحریم به خودی خود هدف نیست بلکه ابزاری است برای رسیدن به هدف. از نگاه وی هر چند فشار تحریم اقتصاد ایران را دچار مشکل ساخته اما ترامپ را به اهداف خود که کشاندن ایران پای میز مذاکره، تغییر رفتار ایران در منطقه و یا حتی تغییر رژیم، نزدیک نکرده است. بنابراین تحریم فقط در سطح تحریم باقی ماند و وی نتیجه گرفت که تجربه چهل ساله جمهوری اسلامی این موضوع را آشکار ساخته که مقامات تهران را نمی توان صرفا با تحریم و ابزار فشار به تسلیم وادار کرد بلکه همواره در کنار تحریم باید راه های دیپلماسی را بازگذاشت.

اینک چرا مالی به رغم حضور چند هفته ای در کاخ سفید به عنوان نماینده ویژه آمریکا در امور ایران، قدمی در مسیر بهبود روابط و رفع تحریم برنداشته، جای پرسش دارد. از این رو است که ظریف و دیگر مسئولان و کارشناسان بر این باورند آمریکا به تحریم اعتیاد دارد و جنون تحریم در دولت های آمریکا به حدی ریشه دوانیده که همواره بازیگران مختلف در برهه های مختلف با این ابزار تحت فشار قرار گرفته اند تا به مطالبات گزاف این کشور تن دهند.

پیامد پافشاری بر تحریم

اصرار بیش از حد تیم بایدن بر تحریم و تاکید آنها بر برداشتن گام نخست از سوی تهران، در حالی است که طی سال های اخیر به دلیل تعهدشکنی ترامپ، خسارات قابل توجهی متوجه جمهوری اسلامی ایران شده است. ظریف روز یکشنبه سوم اسفند در مصاحبه‌ تلویزیونی خود به موضوع خسارات ناشی از تحریم ها علیه ایران پرداخت و گفت که «پس از لغو تحریم‌ها توسط آمریکا و بازگشت به توافق هسته‌ای ۲۰۱۵، انتظار می‌رود دولت جو بایدن در ازای خسارت یک تریلیون دلاری اقتصاد ایران، غرامت پرداخت کند.»

از طرفی، امروزه در عمل شاهد اجرایی شدن موارد مطرح شده از زبان رابرت مالی هستیم. به گفته وی، تهران در هفته های اخیر نه تنها حاضر به توقف و یا حتی کاهش فعالیت های هسته ای خود نشد بلکه قاطعانه مصوبه مجلس شورای اسلامی را با عنوان «اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها و صیانت از حقوق ملت ایران» اجرایی ساخت؛ مصوبه ای که به دلیل رفع نشدن تحریم ها، دسترسی بازرسان آژانس را به تاسیسات هسته ای ایران طور چشمگیری کاهش داد و اجرای پروتکل الحاقی را متوقف کرد.

پیشتر نیز ایران در برداشتن گام های پنجگانه برجامی نیز قاطعانه عمل کرده بود و بعد از اطلاع به آژانس و شورای امنیت، در موعد مقرر گام های اطلاع رسانی شده را برداشت. همین جدیت ایران بسترساز تکاپوی دیپلماتیک غرب همچون تماس «آنگلا مرکل» صدراعظم آلمان با روحانی، گفت وگوی بایدن با نتانیاهو برای نخستین بار پیرامون برجام و همچنین سفر سرزده «رافائل گروسی» مدیر کل آژانس در روزهای گذشته به ایران شد.

در ارتباط با توافق سه ماهه ایران و آژانس، ضرب الاجل رفع تحریم ها مشخص است. بایدن باید بین حفظ برجام و تداوم تحریم های نافرجام یکی را برگزیند. بی تردید فرسایشی شدن رفع تحریم و در مقابل، تداوم اقدامات کاهنده تهران با هدف متوازن سازی تعهدات، راه حفظ برجام را دشوارتر خواهد کرد.