اعتکاف حج کوچک محسوب می شود/ رجب به عنوان ماه اخلاق، عرفان یا تزکیه نفس است

به گزارش خبرنگار قرآن و معارف خبرگزاری شبستان، اعتکاف پرورش جسم و جان است. انسان آمیزه ای از این دو و نیازمند پرورش در ابعاد وجودی خود، انسان به دنبال سعادت و کمال است. روح انسان نیازمند نیایش است. مناجاتی شیرین و زیبا هم کلامی موجودی ضعیف با منشأ قدرت ها از آغاز خلقت تا صحنه رستاخیز، راز و نیاز زیباترین هنر آدمی است لذا در این خصوص با حجت الاسلام والمسلمین علی غضنفری، کارشناس مذهبی گفت و گویی انجام دادیم که در ادامه تقدیم حضورتان می شود.

فلسفه اعتکاف چیست؟

با توجه به اینکه انسان در طول زندگی خود با مسایل و مشکلات زیادی از جمله مسایل روحی و روانی مواجه می شود، این مسایل تاثیرات منفی زیادی برای انسان ایجاد می کند لذا اسلام به عنوان برترین مکتب اخلاقی بین مکاتب ابراهیمی و غیر ابراهیمی برنامه ها و مناسک دینی زیادی در طول سال جهت پالایش روحی انسان قرار داده است که یکی از این برنامه ها جدا شدن انسان از مردم و صرفا توجه کردن به خداوند تحت عنوان اعتکاف است که حداقل تا سه روز یا بیشتر انجام می شود.

اعتکاف در لغت به معنای توقف در جایی است و در احکام عبارت است از ماندن در مسجد به قصد خداوند با شرایطی که خواهد آمد. انسان در طول این مدت هیچ ارتباطی با خلق خدا و مواردی که در روح و روانش تاثیر منفی بگذارد، ندارد و از این کارها پرهیز می کند. اعتکاف در واقع یک حج کوچک محسوب می شود و این مراسم اصطلاحا در بیان عرفانی و اسلامی تحت عنوان خمول مطرح است، خمول یعنی جدا شدن از مردم برای توجه بیشتر به خود و توان قوی تر پیدا کردن برای خدمت به خلق خدا است. این نیست که مانند برخی از آیین و مکاتب مانند رهبانیت فقط از مردم فاصله بگیرد بلکه بی خود شدن از دیگران و با خود شدن از خدا است تا تربیت بهتری بیابند و کمک بیشتری به مردم کنند. آیات متعددی از قرآن کریم به جدا شدن انسان از مردم اشاره دارد، مانند آیه 20 سوره یاسین که می فرماید وجاء من أقصى المدینة رجل یسعى قال یا قوم اتبعوا المرسلین (و مرزی شتابان از دورترین نقاط شهر (انطاکیه، حبیب نام) فرا رسید گفت ای قوم من این رسولان خدا را پیروی کنید) و آیه 20 سوره قصص که می فرماید وجاء رجل من اقصا المدینه یسعی قال یا موسی ان الملا یاتمرون بک لیقتلوک فاخرج انی لک من الناصحین (و در این حال مردی مومن از دورترین نقاط مصر شتابان آمد و گفت ای موسی رجال دربار فرعون در کار تو شورا می کنند که تو را به قتل رسانند، به زودی از شهر بیرون گریز که من درباره تو بسیار مشوق و مهربانم) که در مورد مومن آل فرعون و حبیب نجار وارد شده است؛ اینها از دوردست به یاری بندگان خدا می رسیدند و مومنان فرعون از دوردست به کمک حضرت موسی (ع) که قصد کشتن اش را داشتند به کمک وی شتافتند لذا اعتکاف چنین برنامه ای است که انسان بتواند از آنچه که خداوند برای هدایتش در اختیار بشر قرار داده، بیشتر استفاده و بهره برداری کند تا با روح و روان پاک تر و قوی تر به کمک بندگان خدا بشتابد.

شرایط اعتکاف چیست؟

اعتکاف بر دو قسم است؛ مستحب و واجب که در اصل یک عمل مستحبی است ولی ممکن است به سببی واجب شود مانند نذر، عهد یا قسم؛ مثلا انسان نذر کند یا با خدای خود عهد کند یا قسم بخورد که اگر در فلان کار موفق شد و یا از فلان بیماری شفا پیدا کرد، چند روز در مسجد معتکف شود. در طول سال در هر زمانی که انسان بتواند حداقل سه روز در مسجد بماند و روزه بگیرد، صحیح است ولی بهترین زمان برای اعتکاف ماه مبارک رمضان و دهه آخر آن است لذا اعتکاف کننده باید شرایطی داشته باشد یعنی عقل و ایمان و قصد قربت داشته باشد. در واقع هر گونه ریا و خودنمایی اعتکاف را باطل می کند و همچنین باید در این ایام روزه باشد و همچنین زمان آن از سه روز کمتر نباشد، مکان آن در مسجد باشد و از مسجد خارج نشود.

اعتکاف همانند سایر عبادات با نیت و قصد قربت باشد و هرگونه ریا و خودنمایی و قصد غیر الهی آن را باطل می کند. در نیت اعتکاف قصد وجه شرط نیست یعنی لازم نیست قصد کند که اعتکاف واجب است یا مستحب. از آغاز تا پایان اعتکاف باید با نیت و قصد قربت باشد؛ بنابراین اگر به همین قصد اعتکاف را شروع کند، صحیح است. همچنین اگر به قصد اینکه فردا معتکف شود به مسجد برود و از اول وقت (طلوع فجر) در آنجا باشد، صحیح نیست. انسان در ایام اعتکاف باید روزه بگیرد؛ بنابراین کسی که نمی تواند روزه بگیرد مانند مسافر یا مریض و کسی که عمدا روزه نگیرد، اعتکافش صحیح نیست. لازم نیست که روزه مخصوص به اعتکاف باشد بلکه هر روزی که باشد، صحیح است؛ مثلا در ایام اعتکاف روزه غذا یا نذری به جا بیاورد.

اعتکاف تنها در مسجد صحیح است؛ بنابراین اگر کسی در خانه خود یا در حسینیه یا در حرم معتکف شود، صحیح نیست و از مساجد نیز تنها در این مساجد اعتکاف صحیح است مانند مسجد الحرام، مسجد النبی (ص)، مسجد جامع کوفه، مسجد بصره و به قصد رجاء می تواند در مسجد جامع هر شهر معتکف شد. اگر جای شخص دیگری را غصب کند یا عمدا بر فرش غصبی بنشیند، هرچند گناه کرده است ولی اعتکافش باطل نیست. همچنین در هنگام اعتکاف چیزهایی بر معتکف حرام می شود مانند استفاده از عطریات و گیاهان خوشبو، خرید و فروش، مجادله در امور دینی و دنیوی در صورتی که به قصد غلبه بر طرف مقابل و اظهار فضیلت و برتری باشد، همچنین استفاده شهوانی از جنس مخالف، بنابراین معتکف باید روزها را روزه دار باشد و از هر کاری که روزه را باطل می کند، پرهیز کند و هر آنچه روزه را باطل می کند، اعتکاف را نیز باطل می کند.

چرا گرفتن روزه در روزهای 13 تا 15 رجب تا این اندازه فضیلت دارد؟

مسلمانان در روزها و ماه های مختلف سال از جمله ماه مبارک رمضان روزه می گیرند ولی برای این سه روزه ماه رجب (13، 14 و 15 رجب) سفارش بیشتری شده است؛ ضمن اینکه ماه رجب نخستین ماه اخلاقی محسوب می شود. در کتاب ها و ادعیه بزرگان حتی مرحوم شیخ عباس قمی نیز در مفاتیح با اینکه اولین ماه عربی ما، ماه محرم است ولی ماه رجب را نقل کرده اند؛ در واقع از ماه رجب به عنوان نخستین ماه اخلاق، عرفان یا تزکیه نفس یاد شده است. در واقع ماه رجب مقدمه ای است برای ماه رمضان، انسان در این ماه مسایل و مشکلات خود را با پروردگارش حل می کند و در ماه شعبان از اولیای خداوند جهت رسیدن به اهداف متعالی اش کمک می گیرد تا بتواند در میهمانی خاص خداوند در ماه مبارک رمضان شرکت کند. ناگفته نماند که ماه رجب بهترین ماه برای استغفار و عنابه است، نباید آن را به ماه رمضان موکول کنیم چون در این صورت از تزکیه نفس فاصله زیادی می گیریم.

با توجه به اینکه امسال نیز به دلیل بحران کرونا از برگزاری مراسم اعتکاف محروم هستیم چگونه می توانیم از فضایل این ماه و روز بهره مند شویم؟

مقرر شده است مراسم اعتکاف در برخی از مناطق و استان ها که امکان برگزاری وجود دارد با رعایت شرایط پروتکل های بهداشتی برگزار شود. در صورت عدم برگزاری مراسم این ماه اعمال مهمی دارد که می توان آن را انجام داد و از فضایل آن برخوردار شد. روزه گرفتن در روزهای 13، 14 و 15 رجب مستحب است، استغفار و عنابه هم بسیار سفارش شده است، اماکن زیارتی که مومنان می توانند با رعایت پروتکل های بهداشتی حضور پیدا کنند و با توجه به اینکه خدمت به والدین یکی از عوامل استجابت دعای انسان محسوب می شود در صورتی که در قید حیات نباشند می توانیم با حضور در مزارشان با ذکر فاتحه و خیرات از نقش کمک رسانی آنها در زندگی شان بهره مند شویم.

پایان پیام/35