گرد فراموشی بر چهره هنرمندان چیره‌دست چهارمحال و بختیاری

به گزارش ایسنا، اگر بخواهیم نام صنایع‌دستی قدیمی و سنتی چهارمحال و بختیاری را از نسل جدید بپرسیم، شاید به ندرت بتوانند نام چند هنر را بر زبان بیاورند و بسیاری از قشر جوان و نوجوان اصلا نام این صنایع‌دستی و کاربرد آن‌ها را به خاطر نمی‌آورند.

صنایع‌دستی علاوه بر جاذبه‌های بصری، فرهنگی و بومی می‌تواند زمینه رشد اقتصادی، اشتغال، کاهش وابستگی به خارج از کشور، افزایش صادرات غیرنفتی، حفظ محیط‌زیست و .... را در کشور فراهم کند، اما متاسفانه در سالیان اخیر بنا به دلایل گوناگون این هنرها در حال فراموشی هستند و افراد رغبت چندانی برای خرید این نوع دست‌سازه‌ها ندارند.

یکی از دلایل نداشتن رغبت برای خرید صنایع‌دستی، قیمت بالای این محصولات است، اما باید در نظر گرفت که این هزینه در مقابل کیفیت و زحمتی که هنرمند برای خلق این اثر هنری کشیده است، ناچیز است.

برای مثال هزینه‌ای که شما صرف خرید یک سفره سنتی می‌کنید، باتوجه به کیفیت آن می‌توانید تا سالیان سال از آن‌ها استفاده کنید بدون آن که تغییری در رنگ و کیفیت آن ایجاد شود، این در حالیست که سفره‌های امروزی بیش‌تر از چند ماه دوام ندارند و شما مجددا باید برای خرید آن هزینه پرداخت کنید.

امروز از تنوع صنایع‌دستی در چهارمحال و بختیاری کاسته شده است، حتی بسیاری از افراد نام این صنایع‌دستی را یا نشنیده‌اند یا به خاطر نمی‌آورند، قطعا احیای این صنایع‌دستی که بخشی از فرهنگ عظیم گذشتگان است از ضروریات محسوب می‌شود.

بافت فرش، گبه،حریربافی، کرباس‌بافی، جاجیم، نمدمالی، چوقابافی و .... از هنرهایی است که از گذشته در بین مردمان چهارمحال و بختیاری رونق داشته است و معمولا صفر تا صد تولید این محصولات از جمله تامین مواداولیه تا بافت در این استان توسط استادکاران خبره و ماهر انجام می‌شد، رنگرزی یکی از هنرهای در حال فراموشی در استان است که متاسفانه با جایگزینی رنگ‌های شیمیایی امروز خبری از کارگاه‌های سنتی رنگرزی در استان نیست.

علی عسگری ارجنکی پدر رنگ ایران از هنرمندان مطرح استان در حوزه رنگ است، اما متاسفانه این هنرمند به دلیل فراهم نبودن زیرساخت‌ها، کارگاه رنگرزی خود را تعطیل و امروز در استان کهگیلویه و بویراحمد در حال فعالیت است، این مسئله موجب شد تا پای در دل این هنرمند فعال در حوزه صنایع‌دستی بنشینیم.

کوچ پدر رنگ ایران از چهارمحال و بختیاری

علی عسگری، رنگرز برتر چهارمحال و بختیاری در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به اینکه از سن هفت سالگی وارد این حرفه شدم، اظهار کرد: حدود ۶۰ سال است که در این حرفه فعالیت دارم، یک کارگاه رنگرزی در منطقه غرب شهرکرد داشتم که به‌علت قرار گرفتن در منطقه مسکونی این کارگاه تعطیل شد.

وی ادامه داد: سالیان زیادی در استان‌های و شهرهای تبریز، خراسان، فارس، کرمان، مراغه، همدان و ... در محضر اساتید برجسته کشوری شاگردی کردم و هنوز هم اگر در مکانی دوره آموزشی برای رنگرزی برگزار شود در آن شرکت می‌کنم، زیرا هر فردی نیازمند به‌روز شدن است.

عسگری با بیان اینکه ۵۰۰ نوع رنگ را به وسیله ترکیب گیاهان مختلف و با هزینه شخصی ساخته‌ام، گفت: از این تعداد تنها ۲۵ رنگ در بافت فرش، گلیم، گبه و ... مورد استفاده قرار می‌گیرد، معمولا بافندگان قدیمی به‌دنبال خامه با رنگ ثابت و گیاهی هستند، زیرا استفاده از رنگ‌های شیمایی در بافت فرش کیفیت فرش را کاهش می‌دهد و بعد از چند بار شستشو و قرار گرفتن در معرض آفتاب این فرش تغییر رنگ می‌دهد.

پدر رنگ ایران تاکید کرد: رنگرزی یک کار کاملا تخصصی است، فردی که در این حرفه فعالیت می‌کند باید الیاف را به‌خوبی بشناسد تا بتواند متناسب با آن الیاف رنگ مناسب را تهیه کند، این کار پردردسر و سخت است، بنابراین افراد معمولا تمایل ندارند وارد این حرفه شوند و به دنبال کارهای راحت می‌روند، اما این شغل درآمد خیلی خوبی دارد.

وی با اشاره به اینکه امروز دغدغه اصلی بافندگان فرش در چهارمحال و بختیاری تهیه مصالح مرغوب است، گفت: متاسفانه تعاونی فرش استان جوابگوی نیاز ۶۰۰۰ عضو نیست و یک بافنده برای خرید مصالح و مواد اولیه مورد نیاز برای باف فرش از جمله خامه باید مدت زمان چند ماه در منتظر بماند.

عسگری با تاکید بر اینکه صنعت فرش می‌تواند اشتغالزایی و درآمد خوبی به‌همراه داشته باشد، یادآور شد: اگر یک سرمایه‌گذار وارد این حوزه شود می‌تواند برای بخش عظیمی از افراد در این حوزه اشتغال ایجاد کند، اگر فرش با کیفیت و رنگ اصیل تولید شود، قطعا صادرات در این حوزه نیز رونق می‌گیرد.

رنگرز برتر ایران با بیان اینکه راه‌اندازی دهکده رنگ فرش و کارگاه رنگرزی از پیشنهادات من به اداره فرش چهارمحال و بختیاری بود، عنوان کرد: متاسفانه مسئولان تنها به دادن وعده اکتفا می‌کنند و در عمل کار خاصی از آن‌ها نمی‌بینیم، چند مکان برای احداث دهکده رنگ در استان پیشنهاد دادم اما برای واگذاری اراضی با من همکاری نشد، قصد داشتم در این دهکده علاوه بر کار رنگرزی آموزش و انتقال تجربیات را نیز دنبال کنم، احداث کارگاه رنگرزی هزینه خیلی بالایی دارد و من نمی‌توانم با هزینه شخصی این کار را انجام دهم.

وی افزود: آموزش بافت فرش کار دشواری نیست و با چند جلسه آموزش فرد می‌تواند این کار را یاد بگیرد، اما رنگرزی یک کار تخصصی است، امروز بافندگان فرش دغدغه تهیه مصالح اولیه مرغوب را دارند، برای اینکه بتوانیم فرش خود را به جهان معرفی کنیم باید در رنگ و نقشه فرش تنوع ایجاد کنیم و با حفظ اصالت فرش مطابق سلیقه همگان این محصول را تولید کنیم.

پیشنهاد از کشورهای خارجی برای فروش فرمول رنگ به آن‌ها

عسگری توضیح داد: از چند کشور خارجی پیشنهاد همکاری داشتم، از من درخواست کردند که فرمول رنگ‌های طبیعی را در ازای دریافت مبلغ قابل توجهی در اختیار آن‌ها قرار دهم، اما من دوست دارم این هنر مختص کشور خودمان باشد ولی مسئولان دلسوزی در این حوزه وجود ندارد.

پدر رنگ ایران گفت: تعاونی فرش چهارمحال و بختیاری کار چندانی برای حفظ اصالت فرش انجام نداده است، خیلی از طرح‌ها و نقشه‌های قدیمی قالی به مرور زمان از بین رفته‌اند، همچنین فرش با قیمت مناسب از بافندگان خریداری نمی‌شود.

وی با اشاره به اینکه رونق رنگرزی می‌تواند موجب رونق در حوزه صنایع‌دستی و کشاورزی نیز شود، بیان کرد: قیمت گیاه روناس که اکنون در رنگرزی مورد استفاده قرار می‌گیرد حدود ۱۲۰ هزار تومان است، می‌توان برگ مو، پوست گردو، انار، جاشیر، پشم گوسفند و ... را از کشاورزان و دامداران به قیمت خوبی خریداری کرد، همچنین این رنگ‌ها باعث رونق در صنایع‌دستی از جمله نمد، فرش، گلیم، گبه، چوقا، جاجیم و لباس محلی شود.

عسگری عنوان کرد: در حال حاضر روزانه سه تن مواد اولیه نامرغوب برای بافت فرش در چهارمحال و بختیاری توزیع می‌شود، مواد اولیه نامرغوب کیفیت فرش را پایین می‌آورد و سبب می‌شود نتوانیم در کشورهای خارجی این فرش را به‌فروش برسانیم.

وی ادامه داد: امروز بافندگان فرش در چهارمحال و بختیاری مورد ظلم واقع شده‌اند و نمی‌توانند فرش خود را با قیمت مناسب به‌فروش برسانند.

رنگرز برتر ایران در پایان گفت: هم‌اکنون کارگاه رنگرزی من در استان کهگیلویه و بویراحمد و در شهر یاسوج دایر است، در این کارگاه ۱۸ خانم مشغول کار و آموزش این هنر هستند و اکنون به‌علت زلزله در سی‌سخت این کارگاه تعطیل است.

شهر تاریخی چالشتر در هشت کیلومتری غرب شهرکرد مرکز چهارمحال و بختیاری واقع شده است، از دیرباز هنرمندان و صنعتگران چیره‌دست در این منطقه بیش از ۵۰ نوع صنعت را در کارگاه‌های مختلف انجام می‌دادند، این صنایع شامل حریربافی، گلیم، قالی، کرباس‌بافی، کیسه‌بافی، تفنگ‌سازی، قفل‌سازی، خاتم‌کاری، معرق، رنگرزی، کاشی‌کاری، چرم‌سازی، گیوه‌دورزی و ... بود که هم‌اکنون از این صنایع‌دستی تنها بافت قالی و قفل‌سازی در این منطقه رواج دارد.

یدالله نیکزاد چالشتری یکی از هنرمندان چیره‌دست در صنعت قفل‌سازی است، او بیش از ۵۰ سال در این حرفه فعالیت داشته و در این هنر نزدیک به ۵۰ لوح سپاس، تقدیرنامه و تندیس کسب کرده است، همچنین چندین سال پیاپی به‌عنوان هنرمند برتر کشور منتخب شد.

این استاد چیره‌دست هنر قفل‌سازی را از پدرش احمد نیکزاد چالشتری به ارث برده است و هم‌اکنون پسرش رامین نیکزاد نیز راه پدر را در این عرصه ادامه می‌دهد.

قفل چالشتر در موزه لوور پاریس

یدالله‌ نیکزاد چالشتری هنرمند قفل‌ساز در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به اینکه در خصوص احیای هنر قفل‌سازی در سال‌های اخیر توسط اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری چهارمحال و بختیاری تدابیر و راهکاری بسیاری اندیشیده شد، اظهار کرد: در برخی موارد این راهکارها کارآمد بود و در برخی مسائل نه تنها این تدابیر کارایی چندانی نداشت، بلکه بازخورد منفی نیز داشت.

وی افزود: در دهه ۵۰ خورشیدی با ورود قفل‌های خارجی به بازار ایران، این قفل‌ها به‌علت سهولت در استفاده و باز و بسته شدن مورد استقبال کسبه و مردم قرار گرفت و موجب شد قفل‌های سنتی کمتر مورد استقبال عموم مردم قرار بگیرد.

نیکزاد خاطرنشان کرد: به‌همین علت برای حفظ هنر قفل‌سازی با پدرم که یکی از اساتید به‌نام در هنر قفل‌سازی بود، تلاش کردیم که با تغییر در شکل ظاهری و زیباتر کردن قفل‌ها به زنده نگه داشتن این هنر کمک کنیم.

این پیشکسوت هنر قفل‌سازی با اشاره به اینکه در سال‌های اخیر تلاش‌های بسیاری برای حفظ و احیای هنر قفل‌سازی انجام دادم، گفت: در زمانی‌که این هنر کاملا به دست فراموشی سپرده شده بود، سازمان‌های ذیربط هیچ‌گونه بها و اهمیتی برای حفظ و حراست از این هنر انجام ندادند، و من به حفظ و حراست از این هنر پرداختم.

وی ادامه داد: در طول این سال‌ها تلاش کردم هنر قفل‌سازی را از طریق مجلات، جراید، رسانه‌ها و نمایشگاه‌های مختلف به مردم معرفی کنم، در این راستا اقداماتی همچون ساخت قفل‌های زیباتر و تلفیق چند هنر از جمله قلم‌زنی، مشبک رولی فلز و ...را انجلم دادم، در سال ۱۳۴۲ و ۱۳۴۷ موفق به ساخت ریزترین قفل دنیا شدم که این قفل اکنون در موزه لوور پاریس موجود است.

نیکزاد عنوان کرد: آثار بنده هم‌اکنون در موزه‌های داخل و خارج کشور از جمله آستان قدس رضوی، موزه لوور پاریس، شیکاگو و ... در معرض دید علاقه‌مندان قرار دارد.

این هنرمند عرصه قفل‌سازی با اشاره به اینکه هم‌اکنون به‌علت کهولت سن کارهای هنری را کنار گذاشته‌ام، تصریح کرد: این حرفه را به فرزندانم نیز آموزش داده‌ام و تنها فرزند پسرم با استفاده از تجربه هم‌اکنون در کارگاه پدربزرگش در این حرفه فعالیت می‌کند.

وی با بیان اینکه اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری در سال‌های اخیر اقدام به صدور کارت شناسایی و مجوزهای متعدد در رشته قفل‌سازی کرده است، عنوان کرد: این کار متاسفانه به احیای هنر کمک شایانی نکرده است، بلکه منجر به ساخت آثار با کیفیت نامرغوب، تفرقه‌اندازی و کپی‌برداری از آثار و هنرمندان گذشته شده است.

نیکزاد تاکید کرد: نبود هیچ‌گونه کار کارشناسی دقیق، نبود حمایت مالی و معنوی از هنرمندان فعال در عرصه قفل‌سازی، نبود بازار فروش و صادرات و بهره‌ نگرفتن از تجربه اساتید فعال در این هنر منجر به دامن زدن به فراموش شدن این هنر شده است.

این پیشکسوت هنر قفل‌سازی در چالشتر در پایان تاکید کرد: این هنر در حال حاضر بیش‌تر به همفکری اساتید، همکاری اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری و ایجاد راهکارهای کارآمد نسبت به نیازهای امروز از جمله صادرات این هنر به‌عنوان یک هنر ایرانی و ارائه خدمات از لحاظ مالی و حمایت‌های معنوی دارد.

احیای صنایع‌دستی فراموش شده در دستور کار قرار دارد

مهرداد رئیسی معاون صنایع‌دستی اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری چهارمحال و بختیاری در خصوص احیای صنایع‌دستی فراموش شده، اظهار کرد: صنایع‌دستی فراموش شده یا در حال فراموشی بر اساس یکسری دستورالعمل‌ها شناسایی و سپس برای احیای آن‌ها برنامه‌ریزی می‌شود، صنایع‌دستی که میزان تولید آن‌ها از یک مقدار تعیین شده کمتر شود به آن صنایع‌دستی در حال فراموشی می‌گویند.

وی افزود: برای احیای صنایع‌دستی فراموش شده یا در معرض خطر نابودی یک شورای تخصصی احیا و باززنده‌سازی در وزارت میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری تشکیل می‌شود و استان‌ها این صنایع‌دستی را شناسایی و به این شورا اعلام می‌کنند تا اقدامات برای احیای آن‌ها انجام شود.

رئیسی با اشاره به اینکه چهار رشته صنایع‌دستی در حال فراموشی در چهارمحال و بختیاری احیا شده است، خاطرنشان کرد: باید تلاش کنیم این رشته‌ها بعد از احیا توسعه پیدا کنند و تولید در این صنایع‌دستی استمرار داشته باشد.

معاون صنایع‌دستی اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری چهارمحال و بختیاری افزود: "سبدبافی ترکه‌ای" یکی از رشته‌های صنایع‌دستی در استان بود که در سال‌های اخیر به‌علت جایگزینی در نوع مصارف این سبد رو به فراموشی بود و کمتر مورد استقبال قرار می‌گرفت، این نوع سبد کاربردهای خوبی داشت، بنابراین دوره آموزشی سبدبافی در روستای گرم‌دره و شهر شلمزار برگزار شد و مورد استقبال نیز قرار گرفت، همچنین این رشته صنایع‌دستی در میراث ناملموس نیز ثبت شد.

وی در ادامه با اشاره به احیای رشته سفره‌بافی در چهارمحال و بختیاری، گفت: این رشته نیز در حال فراموشی بود، سفره‌بافی بیش‌تر جنبه زندگی روستایی و عشایری داشت، آموزش و احیای این رشته در روستای بارز و شوارز لردگان برگزار شد، درصدد هستیم با حمایت از این رشته به اشتغال در آن منطقه نیز کمک کنیم.

رئیسی یادآور شد: چادربافی نیز یکی از ملزومات زندگی عشایری در گذشته بود، این هنر نیز در حال فراموشی بود، اما باتوجه به اینکه جامعه مصرف این صنایع‌دستی محدود به عشایر است، بنابراین تقاضا برای آموزش نیز وجود داشت و هم‌اکنون این نوع سیاه‌چادر در یکی از روستاهای لردگان در حال تولید است.

معاون صنایع‌دستی اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری چهارمحال و بختیاری با بیان اینکه رشته قفل‌سازی نیز یکی از صنایع‌دستی بود که در سال‌های اخیر احیا شد، عنوان کرد: در سالیان اخیر تولید این محصول صنایع‌دستی کاهش یافته بود، با اقدامات انجام شده و آموزش علاقه‌مندان چندین نفر در این زمینه مشغول فعالیت هستند.

وی با اشاره به اینکه شش رشته صنایع‌دستی در چهارمحال و بختیاری در دستور کار احیا قرار دارد، خاطرنشان کرد: این رشته‌ها شامل جاجیم‌بافی، کیسه‌بافی، چلنگری، مفرش‌بافی، نمکدان‌بافی و گیوه‌دوزی هستند.

رئیسی اضافه کرد: جاجیم‌بافی دارای قدمت طولانی در چهارمحال و بختیاری است که در طول سالیان گذشته تولید در این حوزه با کاهش روبرو شده است، جاجیم کاربردهای مختلفی دارد، در حال حاضر آموزش این رشته در روستای پیربلوط در حال پیگیری است.

معاون صنایع‌دستی اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری چهارمحال و بختیاری در خصوص چلنگری، توضیح داد: در این رشته ادوات مورد نیاز برای بافت فرش و کشاورزی از جمله دفتین، کاردک، داس، قیچی و ... تولید می‌شد، کم و بیش تولید این ادوات در استان انجام می‌شود، اما نیازمند احیا و توسعه است.

وی با اشاره به اینکه گیوه‌دوزی یکی از رشته‌های صنایع‌دستی رو به فراموشی است، تصریح کرد: این هنر بومی چهارمحال و بختیاری نیست، اما در گذشته هنرمندان توانمندی در بروجن و شهرکرد به امر تولید این محصول مشغول بودند و این هنر نیز نیازمند احیا و توسعه است.

رئیسی بیان کرد: مفرش‌بافی و نمکدان‌بافی از صنایع‌دستی بود که در گذشته در بین عشایر رواج داشت، عشایر برای جابجایی وسایل خود از مفرش استفاده می‌کردند، همچنین نمک خود را در جا نمکی دست‌ساز نگه می‌داشتند.

معاون صنایع‌دستی اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری چهارمحال و بختیاری در پایان با اشاره به هنر گره‌چینی در استان، گفت: این هنر در دستور احیا بود، باتوجه به قیمت بالای تمام شده درب و پنجره‌هایی که به شیوه گره‌چینی تولید می‌شد و جایگزینی در و پنجره با متریال متفاوت این هنر رو به فراموشی بود که خوشبختانه با اقدامات صورت گرفته این هنر در حال احیا است، طبق گفته کارشناسان درب و پنجره‌هایی که با شیشه‌های رنگی و به روش گره‌چینی تولید می‌شود برای سلامتی مفید است، از این هنر در مرمت بناهای تاریخی نیز استفاده می‌شود.

انتهای پیام