توسعه پایدار برای ایران 1400 با اکوسیستم داده باز

تنها چند هفته تا پایان قرن شمسی ۱۳۰۰ باقی مانده و ایران در راستای توسعه اقتصادی به خصوص کارآفرینی فراز و نشیب‌های متعددی را در دهه‌های مختلف پشت سر گذاشته است.

ورود به ۱۴۰۰ اگر خاص و متحولانه صورت بگیرد، می‌تواند شروعی برای پایان همه موانع توسعه‌ای در ایران به شمار رود، به هر حال واقعیت این است که کشورمان در شرایطی آکنده از فشار بین المللی و مشکلات داخلی در حوزه کسب و کارها به سر می ‎برد و لازم است که از مدل‌های تازه و نوینی برای برون رفت از مسائل پیچیده بهره برد.

کارشناسان و فعالان حوزه کارآفرینی و اقتصاد معتقدند که استفاده از مدل اکوسیستم حکومتی داده باز می‌تواند راهگشای بسیاری از مشکلات اقتصادی، کسب و کار و کارآفرینی باشد، مدلی که به لحاظ اهمیت بر داده‌ها نه تنها نیازمند تغیر کارکردهاست، بلکه باید ساختارهای کشور نیز برای تحقق آن منعطف شود.

برای رسیدن به فرآیند اکوسیستم داده باز نیازمند اشتراک داده و یا یکپارچه سازی اطلاعات هستیم، پس از آن باید قوانین خرد و کلان در راستای حمایت و ایجاد ثبات و امنیت این مدل وضع شوند و در نهایت بازیگران مختلف و ذی نفعان بر اساس نوع کارکردهای اقتصادی که در این گزارش روی کارآفرینی، کسب و کار و بازار متمرکز شده با یکدیگر ارتباط بگیرند.

برای توضیح بیشتر در خصوص اکوسیستم حکومتی داده باز به سراغ سه تن از کارشناسان و پژوهشگران حوزه کارآفرینی، فناوری و اقتصاد در استان قزوین رفتیم که در این خصوص تحقیق و پژوهش کرده‌اند:

سیاستگذاری داده باز، پلی به سوی کارآفرینی دانش بنیان و توسعه پایدار

مرضیه بختیاری مدرس دانشگاه و پژوهشگر حوزه مدیریت و کارآفرینی در قزوین، گفت: قبل از هرچیز لازم است چند واژه کلیدی را در این باره تشریح کنیم؛ اینکه داده باز یا Open Data چیست؟ حکومت داده باز چگونه تعریف می‌شود و در نهایت به چه چیزی اکوسیستم حکومتی داده باز می‌گویند.

وی افزود: به طور کلی به داده‌ای که به صورت آزاد و رایگان و در چارچوب قانون در اختیار افراد قرار بگیرد تا بتوانند از آن استفاده کنند، داده باز گفته می‌شود؛ البته باید در نظر داشت که این داده‌ها برای اهداف مشخص و برای مقاصد قانونی در اختیار شهروندان قرار می‌گیرد که در این راستا، مفهومی به تازگی نظر پژوهشگران و سیاستگذاران را به خود معطوف داشته که تحت عنوان سیاستگذاری داده باز یا حکومت داده بازتعریف می‌شود.

بختیاری اضافه کرد: مفهوم حکومت داده باز حول این محور می‌چرخد که دولت‌ها چگونه با مردم از طریق فناوری‌های ارتباطی و با استفاده از روشهای نوآورانه ارتباط برقرار کنند که این ارتباط منجر به هم افزایی و پاسخگویی به نیاز متقابل شود.

پژوهشگر حوزه مدیریت و کارآفرینی ادامه داد: اطلاعاتی مانند محیط کسب و کار، آ ب و هوا، آلودگی‌ها، آمارهای آموزش و پرورش، عملکرد سازمان‌ها، اطلاعات تصادفات، بیماری‌ها و غیره که چنین دسترسی آزاد به اطلاعات دولتی یکی از نشانه های بارز این جریان شناخته می‌شود.

بختیاری با بیان اینکه برای دست اندرکاران داده باز، همیشه واضح بوده که انتشار اطلاعات در یک وبگاه برای رسیدن به مزایا و فواید آن کافی نیست، بیان داشت: بسیاری از عوامل دیگر وجود دارد که در این عرصه نقش دارند و این فقط حضور، هم ترازی و تعامل اجزاء است که باعث محقق شدن قابلیت داده باز می شود؛ برای نشان دادن این تعامل و ارتباط از واژه ی «اکوسیستم» استفاده می شود، چون اکوسیستم تصویری برگرفته از طبیعت است، که برای انتقال وابستگی های پیچیده بین بازیگران در محیطهای سازمانی مختلف به کار می‌رود.

این مدرس دانشگاه داده های باز حکومتی را نوعی ایجاد ارزش برای عموم مردم دانست و تشریح کرد: وقتی شبکه تعاملات بین ذینفعان برقرار شود، در تولید داده، توسعه برنامه‌های کاربردی، حفاظت از حریم خصوصی و امنیت و استفاده از آن میزان مشارکت افزایش می‌یابد که در کنار نگاه اکوسیستمی شبکه‌ای از تفسیرهای محلی، منطقه‌ای و حتی تعاملات بین مسائل خاص سیاسی و فرهنگی پدید می‌آید.

به گفته بختیاری اگرچه یکپارچه‌سازی اطلاعات یکی از جهت گیری‌های اصلی و از اهداف مهم مدیران و سیاستگذاران در توسعه ی کارآفرینی به شمار می‌رود، اما نقش قوانین و اسناد بالا دستی در این فرایند بسیار مهم است و اکوسیستم داده باز همانقدر که می تواند مفید و موثر باشد، اگر به خوبی برنامه ریزی، ارزیابی و کنترل نشود می‌تواند مخرب و زیان ده بوده و انواع فساد را در جامعه ترویج کند؛ به همین علت این نوع سیستم باید در چارچوب قانون و با هدفگذاری قانونی و مشخص مد نظر قرار گیرد.

مدرس دانشگاه در حوزه کارآفرینی در خصوص نقش قوانین برای تحقق مدل داده باز و اثرات آن در کارآفرینی و کسب و کارها تشریح کرد: قوانین در سطح خرد و کلان باید تغییر کند، به طوری که لازم است قوانین جدیدی برای توسعه ی کسب و کارها و ترویج کارآفرینی در سطح خرد تدوین شود که بتواند حافظ حقوق طرفین بوده و امنیت و اعتماد را افزایش دهد، در سطح کلان نیز کشور ما ایران اسلامی موقعیت بسیار حساس و خاصی را در جهان و در منطقه دارد و باید لحاظ سیاسی و امنیتی قوانین محکمی در این حوزه وجود داشته باشد که داده ها مورد سوء استفاده قرار نگیرند.

بختیاری تاکید کرد: در جهان امروز کارآفرینی ملزم است به سمت دانش محوری حرکت و اقدامات کارآفرینانه مبتنی بر فناوری افزایش یابد، درحال حاضر بیش از ۸۰ درصد اقدامات کارآفرینانه مبتنی بر فناوری است و جهان امروز «دم افزاست»، یعنی با هر دم و بازدم، تغییرات بزرگی در جهان رخ می دهد ؛ پس اگر قرار است در این مسیر قرار بگیریم و یا تولید محور شویم، به سمت بازار های جهانی حرکت کنیم، از تک محصولی بودن خلاص شویم و در نهایت به سمت توسعه ی پایدار حرکت کنیم، ملزم هستیم که مدیریت دانش را جدی گرفته و زیر ساخت های لازم را برای توسعه ی کارآفرینی دانش محور مبتنی بر داده های قانونی، شفاف، درست و بهنگام ایجاد کنیم.

بختیاری: درحال حاضر بیش از ۸۰ درصد اقدامات کارآفرینانه مبتنی بر فناوری است و جهان امروز «دم افزاست»، یعنی با هر دم و بازدم، تغییرات بزرگی در جهان رخ می دهد.

وی در خصوص ذینفعان کلیدی در اکوسیستم داده باز بیان داشت: مردم، صنعت، دولت، سازمان‌ها، نهادها و کارآفرینان ارکان کلیدی این مدل اکوسیستم هستند که به نوعی از این سیستم نفع می‌برند؛ اهمیت ارکان انسانی، از جمله ناشر (داده)، کاربر، حامی، واسطه و فناوری های به کار رفته، بسیار زیاد است.

بختیاری یادآور شد: در سال‌های گذشته به رغم تلاش‌های فراوان در راستای توسعة کارآفرینی، رشد مناسب و پایداری در زمینة توسعة کارآفرینی دانش بنیان و کسب وکارهای کوچک و متوسط در کشور مشاهده نشده است؛ دلیل آن هم می‌تواند به تغییر سیاستهای دولت در ادوار مختلف، به کارگیری سیاست‌های سلیقه‌ای در ارکان مختلف، ناسالم بودن محیط کسب وکار، بی‌ثباتی مدیران و کارفرمایان، وجود قوانین نامناسب و غیرحمایتی، بهره بالای وامهای بانکی، نبود اطمینان محیطی و زیرساختهای تجاری و خلاصه نبود هنجارهای اجتماعی و فرهنگی باشد.

ضرورت یکپارچه سازی اطلاعات و تقویت زیرساخت‌ها برای تحقق اکوسیستم داده باز

مشاور و پژوهشگر حوزه کارآفرینی و فناوری در قزوین در خصوص اکوسیستم حکومتی داده باز به خبرنگار ایرنا گفت: امروزه برنامه های داده باز حکومتی به سرعت در جهان در حال گسترش است و جوامع انتظار بهره‌برداری از مزایای آن را دارند.

فاطمه کفشدوز محمدی افزود: اکوسیستم حکومتی داده باز نوعی سیستم باز و پویا از اطلاعات پردازش شده بخش عمومی است که در سطح ملی و محلی در اختیار مردم قرار می‌گیرد که نیازمند وجود اکوسیستمی با تعامل بازیگران با کارکردهای مختلف و ذینفعان برای تبدیل شدن این داده‌ها به ایجاد ارزش برای عموم مردم است.

وی بر یکپارچه سازی اطلاعات برای تحقق اکوسیستم حکومتی داده باز تاکید کرد و اظهار داشت: یکپارچه سازی اطلاعات فرآیندی است که در آن اطلاعات موجود با یکدیگر ترکیب می‌شوند که این اطلاعات عموما با تکنولوژی‌های متفاوت و در منابع گوناگون به صورت جزیره ای نگهداری می‌شدند، چنانچه یکپارچه سازی اطلاعات باز حکومتی اجرایی شود، دید واحدی نسبت به اطلاعات پراکنده شده به دست می‌آید و این فرآیند در ارتباط و اتصال سیستم های کسب و کارهای مختلف با یکدیگر نیز اثرگذار خواهد بود.

کفشدوز محمدی: چنانچه یکپارچه سازی اطلاعات باز حکومتی اجرایی شود، دید واحدی نسبت به اطلاعات پراکنده شده به دست می‌آید و این فرآیند در ارتباط و اتصال سیستم های کسب و کارهای مختلف با یکدیگر نیز اثرگذار خواهد بود.کفشدوز محمدی در ادامه به اسناد بالادستی نظام در حوزه توسعه کشور پرداخت و گفت: در کشورمان عمر سیاستگذاری های کلان و برنامه های توسعه مبتنی بر این سیاستگذاری ها و به طور خاص سیاستگذاری در حوزه علم و فناوری تقریبا سابقه ۲۰ ساله دارد و در طول این سال‌ها چندین سند بالادستی برای سیاستگذاری کلان در حوزه علم و فناوری (سند چشم انداز ۲۰ ساله، نقشه جامعه علمی کشور و سیاستهای کلی علم و فناوری ابلاغی مقام معظم رهبری) تدوین و ابلاغ شده است.

این پژوهشگر با بیان اینکه اسناد بالادستی نتایج و انتظارات مورد نظر را در حوزه کارآفرینی برآورده نکرده است، اظهار داشت: تدوین اسناد بالادستی در توسعه کارآفرینی دانش بنیان در اکوسیستم حکومتی داده باز باعث ایجاد وحدت رویه و نگاه منسجم استراتژیک بر سیاستگذاری ها شده و از بی‌توازنی عرصه های عرضه و تقاضا در کسب و کارهای دانش بنیان جلوگیری می‌کند.

کفشدوز محمدی خاطرنشان کرد: برای ایجاد اکوسیستم داده باز به تجهیز زیرساخت‌های فناورانه نرم و سخت، زیرساخت‌های نهادی، حمایت از تولید داده‌های عمومی توسط سازمان‌ها، تدوین زیرساخت‌های حقوقی و قانونی برای استفاده از داده‌های باز، توسعه مهارت‌های تخصصی نیروی انسانی فعال در این حوزه، تدوین برنامه های مرتبط با تربیت شهروندان، ارتقا سطح آمادگی منابع انسانی متخصص و آموزش‌های مهارتی در خصوص تولید محتوای بومی نیازمند هستیم.

این مدرس دانشگاه و پژوهشگر حوزه کارآفرینی و فناوری یادآور شد: اجرایی شدن اکوسیستم داده باز باعث می‌شود تا با افزایش بهره وری، اشتغالزایی، پیدایش صنایع و خدمات جدید، نوآوری اقتصادی، وجود رابطه ای فراگیر و پایدار با رشد اقتصادی و در نهایت بهبود سیاستگذاری روبرو شویم که به نوبه خود گامی بزرگ برای رسیدن به توسعه پایدار جمهوری اسلامی به شمار می‌رود.

اکوسیستم داده باز، یک انقلاب اداری-تکنولوژیک است

مدرس دانشگاه و دبیر علمی فراکسیون کارآفرینان مجلس شورای اسلامی در خصوص اهمیت داده‌ها در توسعه و سیاستگذاری اقتصادی به خبرنگار ایرنا گفت: داده اولین قسمت از زنجیره تامین محتواست که به تصمیم گیریهای جز یا کلان منتج می‌شود؛ بنابراین در فرآیند اکوسیستم داده باز بدون داده، سیستم های اطلاعاتی، استخراج دانش و داده کاوی هیچ گونه اقدامی میسر نخواهد شد.

سید مازیار علوی افزود: کارآفرینی به خصوص شاخه دانش بنیان آن که شاید بیشترین درصد نوآوری و خلاقیت را در خود جای داده است، مبتنی بر کشف، جمع آوری، پردازش، انباره سازی، نشر، توزیع و تبادل داده ها بوده و تردیدی نیست که توسعه در مفهوم عام آن که منجر به رشد و پیشرفت اقتصادی، اجتماعی و حتی سیاسی جوامع می شود متاثر از مقوله نوین کارآفرینی خواهد بود.

وی با بیان اینکه مسیر توسعه در عالی‌ترین نوع آن که همان توسعه پایدار است از کارآفرینی دانش بنیان و استارتاپ‌ها می‌گذرد، اظهار داشت: حیات و بقای کارآفرینی دانش بنیان در اکوسیستمی مملو از داده‌های یکپارچه به روزآوری شده و در دسترس قرار می‌گیرد که بنا بر حمایت اسناد بالادستی مانند قانون اساسی و قوانین مترقی این مدل بر بستر زیرساخت های فناوری اطلاعاتی مدیریت می‌شود.

به گفته علوی در هر کشوری دولت‌‎ها صاحبان اصلی داده های کلان (Big Data) هستند و قطعا برای رسیدن به یک اکوسیستم حکومتی داده باز باید به تامین زیرساختهای سخت‌افزاری و نرم‌افزاری فناوری اطلاعاتی همراه با آموزش و ارتقا فرهنگ سازمانی توجه کرد.

علوی: در هر کشوری دولت‌‎ها صاحبان اصلی داده های کلان (Big Data) هستند و قطعا برای رسیدن به یک اکوسیستم حکومتی داده باز باید به تامین زیرساختهای سخت‌افزاری و نرم‌افزاری فناوری اطلاعاتی همراه با آموزش و ارتقا فرهنگ سازمانی توجه کرد. این مدرس دانشگاه تاکید کرد: انسجام و هماهنگی درون سازمانی در تجمیع، یکپارچه سازی، تصحیح و به روزرسانی تمامی داده های قابل نشر یک سازمان و حرکت به سوی یکپارچه نمودن و همسو سازی داده های حاکمیتی تمامی نهادها و سازمان‌ها به عنوان بخشی از کلان طرح دولت الکترونیک موضوعات دیگری هستند که برای تحق این مدل اکوسیستم باید مورد توجه قرار گرند.

علوی بر گرفتن نظرات عموم ذینفعان، سمن‌ها، انجمن‌ها، نمایندگان گروه‌های مردمی به ویژه اتاق‌های بازرگانی، صنعت، تعاون و اصناف تاکید کرد و گفت: این نوع نظرسنجی علاوه بر اینکه به بهبود و اصلاح ساختار طراحی شده کمک می‌کند، باعث تسهیل در رسیدن به نقطه هدف خواهد شد.

دبیر علمی فراکسیون کارآفرینان مجلس شورای اسلامی خاطرنشان کرد: کارآفرینی دانش بنیان و کسب و کارهای فراوان برخاسته از آن در این اکوسیستم با سرعت زیادی رشد پیدا می‌کند و به جای رشدهای محدود، شاهد توسعه ملی و بی نظیر کارآفرینی در کشور خواهیم بود.

علوی یادآور شد: پیمودن این گام‌ها شاید سالیانی به درازا بیانجامد، اما پیامدهای مطلوب و اثرات بی‌بدیل این اقدام عظیم در پیشرفت و توسعه پایدار کشور، هر کارشناس و مدیر ارشد دلسوزی که خود را خدمتگزار انقلاب و مردم می‌داند را راغب می‌سازد تا با جدیت و هوشمندی در تحقق این اکوسیستم که نوعی انقلاب اداری-تکنولوژیک محسوب می‌شود، سهیم بداند.

نیم نگاه: اکوسیستم حکومتیی داده باز علاوه بر رونق کارآفرینی و کسب و کار به لحاظ دارا بودن شفافیت در داده‌ها می‌تواند فساد اقتصادی را به حد قابل زیادی کاهش دهد که البته برای دستیابی به این مهم لازم است تا این موضوع از زوایای مختلف مورد بررسی قرار گیرد.

خبرگزاری جمهوری اسلامی همواره مدل‌های اقتصادی و سیاسی مبتنی بر توسعه را با استفاده از علوم و ظرفیت نخبگان و تحصیلکردگان دانشگاهی تشریح می‌کند که لازم است نهادهای دیگر به خصوص مجلس شورای اسلامی در مقام قانونگذاری با نگاهی ژرف به این پژوهش‌ها توجه کرده و وضع قوانین جدید اقدام کنند.