رفتار درمانی شناختی در سالمندان (CBT) – بخش دوم


رفتار درمانی شناختی در سالمندان (CBT) – بخش دوم

رفتار درمانی شناختی یک آموزش است. هدف این است که سالمند بیاموزد خود، درمانگر خودش باشد و بر پیش گیری از عود تاکید میشود. درمانگر در همان نخستین جلسه درمان درباره ی ماهیت و سیر اختلال، فرایند درمان و مدل شناختی، مثلا این که چه طور افکار مراجع روی رفتار و هیجان او تأثیر می‌گذارند، به وی آموزش می‌دهد. اما باقی روند بر عهده خود سالمند است. در قسمت...

رفتار درمانی شناختی در سالمندان (CBT) – بخش دوم
در جلسات رفتار درمانی شناختی سالمندان چه می‌گذرد؟
این روش درمانی محدودیت زمانی دارد. سالمندان مبتلا به افسردگی و اضطراب ساده در ۴ تا ۱۴ جلسه شناخت درمانی شرکت می کنند. هدف روانشناس مثل سایر بیماران مشابه مراجع، تسکین علایم، تسهیل بهبودی اختلال، کمک به او در حل مشکل سازترین مسائلش و آموزش روش هایی به وی برای جلوگیری از عود مشکل است. جلسات درمانی مراجعه در ابتدا به صورت هفتگی است. اگر افسردگی او شدیدتر بود، یا افکار خودکشی داشت، تعداد جلسات درمانی بیش تر و فاصله آن ها کم تر میشود. جلسات شناخت درمانی ساختار دارند.

شناخت درمانی صرف نظر از تشخیص بیمار یا مرحله درمانی، یک ساختار از قبل معلوم را در درمان پی می گیرد. روانشناس خلق او را بررسی می کند. از او می خواهد که هفته گذشته را مرور کند، هردو با همکاری هم دستور جلسه جاری را تعیین می کنند، از مراجع درخواست میشود که درباره جلسه قبل نظر بدهد، تکالیف درمانی مرور می شوند، دستور جلسه فعلی اجرا میشود، تکلیف جدید تعیین میشود، محتوای جلسه متوالی خلاصه میشود و در پایان هر جلسه از مراجع خواسته میشود درباره جلسه نظر و بازخورد بدهد. این ساختار در طی جلسات درمانی همواره ثابت باقی می ماند.


فواید رفتار درمانی شناختی
شناخت درمانی به بیماران می آموزد که افکار و باورهای ناکارآمد خود را شناسایی و ارزیابی کرده و به آن ها پاسخ بدهد. مثالی که قبلا ذکر شد، نشان می دهد که چگونه درمانگر به مراجع کمک می کند تا روی یک مشکل خاص یعنی پیدا کردن کار نیمه وقت متمرکز شود.

درمانگر افکار ناکارآمد او را با این سوال که “چه در ذهنت می گذشت”، پیدا می کند. وی با استفاده از روش بررسی شواهد تایید کننده و رد کننده آن افکار، اعتبار آن ها را بررسی می کند و بعد یک برنامه عملی برای مقابله با آن افکار پی ریزی می کند.درمانگر این کار را با روش پرسش گری سقراطی و به شکل گام به گام و تدریجی انجام می دهد و این احساس را در مراجع شکل می دهد که درمانگر به جای این که به چالش با مراجع پرداخته یا سعی در متقاعد کردن وی یا پذیرش دیدگاه های خود به مراجع را داشته باشد، به او کمک می کند تا اطلاعات را به دقت بررسی کند، و صحت و نیز سودمندی باورهای خودرا تعیین نماید.

شناخت درمانی از فنون متنوعی برای تغییر تفکر، خلق و رفتار استفاده می کند. مهم ترین راهبرد های مورد استفاده در شناخت درمانی عبارت اند از پرسشگری سقراطی و تجربه مشارکتی. البته فنون برگرفته از سایر رویکردها به ویژه رفتار درمانی و گشتالت درمانی نیز در چارچوب شناختی مورد استفاده قرار می گیرند. انتخاب یک فن بر مبنای ضابطه مندی درمانگر از بیمار و هدف درمانگر در آن جلسه به خصوص، صورت می گیرد.

تکنیک های رفتار درمانی شناختی برای سالمندان
اصل کلی آگاه شدن بیمار از افکار و رفتارهای ناسازگار و اصلاح آنها است. در رفتار درمانی هدف، تغییر رفتارهای غیر طبیعی و در درمان شناختی هدف، درمان نشانه هائی است که بعلت شیوه تفکر بیمار باقی مانده اند. اغلب دو روش با هم استفاده میشوند. تغییر افکار و رفتارهای بیمار سخت میباشد در نتیجه تفهیم درست روش درمانی و نیز تمرین رفتارهای جدید حتی بین جلسات درمانی از اهمیت بسزائی برخوردار میباشد. تجزیه و تحلیل و درمان تدریجی و قدم به قدم در تمامی شیوه های درمانی شناختی رفتاری انجام می گیرد؛ اما تکنیک هایی برای درمان سالمندان نیز قابل استفاده قرار میگیرد که به شرح زیر است:
آموزش آرمیدگی: درمان بعضی بیماری های جسمی که علت آنها وقایع استرس زا هستند در اختلالات اضطرابی شدید به تنهائی کافی نیست؛ شل کردن عضلات به ترتیب و تنفس آهسته و تمرکز بر روی یک تصویر آرام بخش و دور افکندن افکار پریشان کننده از ذهن. اولین جلسه ۱۲ دقیقه و بعد ۳۵ دقیقه ای و بعد از ۶ جلسه فرد میتواند بسرعت خود را آرام سازد. گاه القای سریع آرامش از طریق یک واژه کلیدی انجام میگیرد.

مواجهه: درمان اصلی فوبیاها و ترس ها. اصل کلی وادار کردن سالمند به روبرو شدن مکرر با موقعیت اجتنابی در سابق است. گاه تجسم نیز کافی است. تدریجی باشد حساسیت زدائی ولی ناگهانی صورت گیرد غرقه سازی نام میگیرد. تمرین مواجهه روزانه انجام میشود و تشویق، انگیزه بیمار را تقویت میکند.

جلوگیری از پاسخ : درمان اعمال اجباری . به علت ایجاد اضطراب نیاز به حمایت کافی دارند.

وقفه در تفکر: درمان افکار وسواسی تنها استفاده از یک محرک شدید برای ایجاد وقفه در افکار وسواسی و بعد به مرور بیمار یاد میگیرد بدون استفاده از محرک در افکارخود وقفه ایجاد کند.

تمرین جرئت مندی (ابراز وجود): جهت سالمندان خجالتی و گوشه گیر. از طریق تجزیه و تحلیل رفتار اجتماعی شخص و ترتیب دادن برخوردهای اجتماعی مشکل ساز و تشویق بیمار به شیوه جامعه پسند رفتار.

مهار نفس یا خودداری: افزایش کنترل بر رفتارهائی مثل پرخوری یا سیگار و الکل. درمان شامل دو مرحله پایش نفس و تقویت نفس است ) ثبت روزانه رفتار مشکل ساز / پاداش در صورت رسیدن به هدف مورد نظر.


رفتار درمانی شناختی (cbt) ۴ مرحله دارد: شناسایی تفکرات ناسازگار
تفکرات ناسازگار به چالش خوانده میشوند
جایگزین کردن شیوه های دیگر تفکر
امتحان کردن شیوه های جایگزین.

تا زمان اصلاح تفکرات ناسازگار بیمار، از شیوه توجه برگردانی استفاده میشود. مثل تغییر کانون توجه و یا انجام تمرینهای ذهنی.

درمان اختلالات اساسی سالمندان با روش درمانی CBT (رفتار درمانی شناختی)
درمان اضطراب: این درمان مستقیم و از راه آرمیدگی انجام میشود. بطور غیر مستقیم نیز با تغییر دو عامل تثبیت کننده اضطراب (افکار برانگیزنده/‌دوری گزینی) میتوان آنرا درمان کرد.

درمان اختلال پانیک: سالمند تصور میکند نشانه های جسمانی اضطراب وی نشانه وجود یک بیماری جسمانی خطرناک است (افکار فاجعه آمیز) چنین افکاری چرخه معیوب اضطراب را ایجاد میکند. درمان شناختی اختلال پانیک سه مرحله دارد: اول،شناسائی افکار مولد پانیک. دوم، اثبات ارتباط بین افکار سالمند و حالات اضطراب. سوم، ترغیب سالمند به شیوه توجه برگردانی.

درمان افسردگی: درمان شناختی افسردگی پیچیده است. در افسردگی سه نوع اختلال شناختی وجود دارد. اول، افکار مزاحم سرزنش کننده ضعیف با توجه برگردانی ولی قوی باشند کنترل آنها مشکل است. دوم، اشتباه در تفکر منطقی که باعث اختلال در تفسیر وقایع میشود (بزرگ نمائی/ فاجعه سازی/ تعمیم بیش از حد/ غفلت از نکات مثبت). و سوم، اختلال تفکر در افسردگی مفروضات ناسازگار درباره مقبولیت اجتماعی است.

درمان پرخوری عصبی: قبل از شروع درمان شناختی، ابتدا روش رفتاری مهار نفس آغاز میشود. یادداشت موارد خوردنی، وقایع قبل از حملات پرخوری و حملات استفراغ و مصرف ملین. برای اجتناب از عود درمان شناختی نیز اضافه میگردد.

فرآیند مصاحبه در درمان شناختی-رفتاری
در درمان شناختی – رفتاری فرایند ارزیابی از اولین جلسه درمان آغاز می شود و در تمام طول درمان ادامه می یابد . مهمترین وسیله ی ارزیابی در درمان شناختی -رفتاری مصاحبه ی شناختی – رفتاری است. یکی از اهداف این مصاحبه رسیدن به تشخیص است. به کمک اجرای مصاحبه ی شناختی – رفتاری درمانگر به اهداف زیر دست پیدا می نماید.


گام اول، تهیه لیستی از مشکلات سالمند
در درمان شناختی-رفتاری به کمک اجرای مصاحبه شناختی-رفتاری لیستی از مشکلاتی که مراجع با خود به جلسه درمان آورده، تهیه می‌شود. بخشی از لیست مشکلات مربوط به علائمی هستند که جزو علایم تشخیصی بیماری است که مراجع به آن مبتلا است. بخش دیگر از لیست مشکلات شامل مواردی است که جزو علائم تشخیصی بیماری نیستند، اما بیمار در زندگی خود با آنها درگیر است. برای نمونه اگر بخواهیم لیستی از مشکلات بیماری که مبتلا به اختلال افسردگی است را تهیه کنیم.

لیست مشکلات وی امکان دارد شامل احساس دلتنگی، پایین بودن میزان سطح انرژی، مشکل در بخواب رفتن که به عنوان مشکلاتی است که جزو علایم بیماری وی می باشند و وضعیت نامطلوب اقتصادی به خاطر وجود بیکاری و اختلافات خانوادگی به عنوان مشکلاتی که در زندگی با آنها درگیر می شود باشد.


گام دوم، ارزیابی
فرآیند ارزیابی اولیه معمولا دو جلسه طول می کشد. در فرایند ارزیابی اولیه با کمک ابزارهای مختلف بخصوص ابزار مصاحبه علایم بیماری و مشکلات مختلف بیمار ) مانند مشکلات مربوط به مسایل اقتصادی و مشکلات بین فردی مشخص می گردد . همچینن در طول درمان نیز به کمک ابزارهای مختلف ارزیابی مانند مقیاس های خود گزارش دهی (scale report–Self) پیشبرد روند درمان مورد بررسی قرار می گیرد.


گام سوم، طرح ریزی درمان
طرح ریزی درمان بعد از مرحله ارزیابی درمان قرار دارد . به عبارت دیگر می توان گفت مرحله طرح ریزی درمان پلی بین مرحله ارزیابی و مرحله ی آغاز درمان است. در مرحله طرح ریزی درمان نوعی پرونده ی شناختی برای بیمار تهیه می شود و در این پرونده درمورد انواع علایمی که بیمار تجربه می کندآورده میشود.


گام چهارم، معرفی درمان
آغاز درمان معمولا بعد از پشت سر گذاشتن دو جلسه مربوط به ارزیابی است. در ابتدای این بخش ویژگیهای درمان شناختی – رفتاری توضیح داده می‌شود. معرفی درمان شناختی-رفتاری می تواند در جلسه درمان و توسط درمانگر باشد یا درمانگر می‌تواند در این زمینه کتابچه‌ای را در مورد درمان شناختی – رفتاری تهیه کرده و در اختیار بیمار قرار دهد.


گام پنجم، آموزش و اجرای تکنیک های رفتاری
بخش زیادی از وقت جلسات اولیه درمان شناختی – رفتاری به آموزش و اجرای تکنیک های رفتاری اختصاص می یابد. هدف عمده از آموزش و اجرای تکنیک های رفتاری توانا نمودن بیمار برای آگاهی از نقش افکار منفی ناکارآمد در آغاز و تداوم علایم بیماری است. با توجه به این موضوع که آموزش و اجرای تکنیکهای رفتاری آسانتر از آموزش و اجرای تکنیک های شناختی است. لذا آموزش و اجرای این تکنیک ها در جلسات اولیه درمان در اولویت قرار دارند.

در درمان شناختی – رفتاری تکنیک های مختلف رفتاری آموزش داده می شود و نوع تکنیک های رفتاری آموزش داده شده بر اساس نتایجی است که از مرحله ی ارزیابی کسب شده است. همچینن نوع و شدت بیماری نیز تا حدی زیادی در تعیین تکنیک های رفتاری که در درمان از آنها استفاده می شود نقش دارد.


گام ششم، آموزش و اجرای تکنیک های شناختی
معمولا درمانگران شناختی -رفتاری ترجیح می دهند که از تکنیک های شناختی بعد از آموزش تکنیک های رفتاری استفاده نمایند. دلیل عمده ی این موضوع دشواری آموزش و اجرای تکنیک های شناختی در مقایسه با تکنیک های رفتاری است. هدف عمده از آموزش و اجرای تکنیک های شناختی توانا نمودن بیمار برای شناسایی و مقابله با افکار منفی خودکار است.

تکنیک پیکان رو به پائین ، تکنیک سقراطی و تکنیک سه سوال از جمله مهمترین تکنیک های شناختی هستند که درمانگران شناختی – رفتاری برای درمان اختلالات مختلف بخصوص درمان اختلال افسردگی از آنها استفاده می نمایند. در تکنیک سه سوال به بیمار آموزش داده می شود که زمانی که افکار منفی خودکار را شناسایی نمود سه سوال زیر را از خود بپرسد: چه شواهدی بر علیه این فکر وجود دارد؟
فکر متفاوت با این فکر چیست؟
اگر این فکر درست باشد درستی این فکر به چه معنا است؟ استفاده از این روش درمانی برای بسیاری از اختلالات روانی سالمندان مناسب است. در درمان شناختی – رفتاری خود سالمند درمانگر خود است و بعد از شناخت تفکر های غلط خویش سعی به کنار گذاشتن آن ها میکند، اما پایه ریزی این روند درمانی ابتدا باید توسط روانشناس شکل بگیرد و با انجام تکالیف مورد نظر به افراد سالخورده کمک کند.

امیدواریم شناخت این روش درمانی به سالمندان عزیز بتواند باعث کمتر شدن حالات آزردگی و ناتوانی های روانی آنان شود. این روش درمانی باعث پیوند صمیمی تر و بهتر سالمندان با روانشناسشان میگردد.

*رفتار درمانی شناختی در سالمندان (CBT) – بخش اول

حتما بخوانید: سایر مطالب گروه روانشناسی

برای مشاهده فوری اخبار و مطالب در کانال تلگرام ما عضو شوید!


روی کلید واژه مرتبط کلیک کنید

بیشترین بازدید یک ساعت گذشته


دانلود کتاب کار دیکته شب اول ابتدایی - کتاب گاج