نقشۀ راه یک‌ساله جامعۀ مداحی را دنبال کنیم/ گسترش ادب اسلامی به‌عنوان یک وظیفة اخلاقی کار مداحان است

خبرگزاری شبستان؛‌ گروه قرآن و معارف؛‌ مداحان اهل‌بیت علیهم‌السلام با رهبر انقلاب در خجسته سالروز میلاد حضرت فاطمه‌ی زهرا سلام‌الله‌علیها دیدار کردند. رهبر معظم انقلاب اسلامی در این دیدار، مهم‌ترین و اصلی‌ترین وظیفه‌ی جامعه‌ی مداحان را فرهنگ‌سازی و تعمیق معارف دینی در جامعه از جمله در میان جوانان برشمردند و گفتند: فرهنگ‌سازی در خصوص سبک زندگی اسلامی بویژه همبستگی اجتماعی و کمک آحاد مردم به یکدیگر و همچنین عمق‌بخشی به روحیه‌ی حماسی و ایستادگی و بصیرت در جامعه از مسئولیتهای خطیر جامعه‌ی اثرگذار و تعیین‌کننده‌ی مداح است.

رهبر انقلاب اسلامی با اشاره به وظیفه‌ی جامعه‌ی مداحان در مدیریت و هدایت شادی‌های معنوی و عزاهای اساسی و عمیق جامعه گفتند: برخلاف آنچه برخی روشنفکرنماها در برهه‌ای تلاش داشتند القا کنند، گریه و تضرع در مجالس اهل‌بیت و در مراسم شهدا، گریه‌ی ضعف نیست بلکه احساسات عالی یک انسانِ وسط میدان و وسیله‌ای برای احساس عزت و قدرت و شجاعت است و ائمه‌ی اطهار پایه‌گذار این سنت و ترویج‌کننده‌ی این مجالس بوده‌اند.

پس از این دیدار برخی از مداحان اهل بیت علیهم‌السلام اقدام به انتشار یادداشت هایی در خصوص رهنمودهای رهبری در دیدار با مداحان پرداخته اند که گروه قرآن و معارف خبرگزاری شبستان اقدام به انتشار این یادداشت ها کرده است.

در ادامه یادداشت مهدی تدینی از مداحان اهل بیت آمده است.

هو العلیم
نقشۀ راه یک‌ساله جامعۀ مداحی را دنبال کنیم


این‌که هرسال، رهبر معظم انقلاب اسلامی در روز میلاد حضرت زهرا سلام‌الله علیها دیداری با مداحان اهل‌بیت علیهم‌السلام برگزار می‌کنند، از یک‌سو توفیقی برای جامعه مداحان کشور است و از سوی دیگر نشاندهندة اهمیت و نقش بی‌بدیل این قشر اثرگذار جامعه است. رهبر فرزانه انقلاب به‌عنوان دیده‌بان فرهنگ کشور اسلامی‌مان، همواره بر نقش مؤثر مداحان تأکید داشته اند. «فرهنگ‌سازی» کلیدواژهای بسیار مهم در بیانات اخیر حضرت آقاست. ایشان علاوه بر هنر دانستن مداحی، آن‌هم یک هنر ویژه و منحصربه‌فرد، بر این نکته تأکید ویژه داشتند: «یک کار مهم دیگر، فرهنگ‌سازی‌ای است که شما انجام می‌دهید؛ یعنی همین زنده کردن یاد و نام ائمّه (علیهم‌السلام) و پیامبر اعظم (صلّی ‌الله ‌علیه ‌و آله و سلّم)؛ خود این، یک فرهنگ‌سازی در جامعه و ترویج اندیشه‌های بلند این بزرگواران است که این بسیار خوب است؛ این یعنی گسترش دادن الگوی زیست نبوی و علوی و فاطمی؛ این الگوی زیست آن‌ها را شما با کار خودتان [گسترش می‌دهید].»

تأکید معظمله بر منحصربه‌فرد بودن نقش مداحان، از یکسو باید باعث دلگرمی این قشر است و از سوی دیگر باید سنگینی باری که بر دوششان هست را یادآور شود. به‌راستی احقاق حق چنین نقشی ساده نیست و انسان باید توفیق ادای حق چنین مسئولیتی را از خداوند متعال با تضرع و خشوع طلب کند.
حضرت آقا، هرسال در کنار یادآوری مسئولیتی که بر عهدۀ ذاکران هست، نکاتی کلیدی، استراتژیک و راهبردی را متذکر می‌شوند که ای‌کاش عده‌ای بودند و براساس این نکات، نقشۀ راه یک‌ساله‌ای را برای جامعه مداحی کشور ترسیم می‌کردند و سال بعد هم گزارشی عینی و واقعی را در تحقق این نکات ارزشمند، محضر ایشان ارائه می‌کردند. بگذریم که دراین‌باره حرف بسیار است و درد هم...

امّا ایشان به‌تناسب اتفاقاتی که از نگاه تیزبینشان در سال دور نمی‌ماند، تذکراتی هم به جامعة مداحی می‌دهند. امسال نیز به فرمودۀ خودشان توصیه‌هایی نیز داشتند:
توصیه اول ایشان، جدی گرفتن وظیفة فرهنگ‌سازی بود: «وظیفۀ فرهنگ‌سازی، وظیفۀ ترویج، وظیفۀ گستردن مبانی فکری و فرهنگی اسلام را جدّی بگیرید؛ این بسیار مهم است؛ اساس کار شما این است؛ محور کار را این قرار بدهید. این توصیۀ اوّل که فکر و پند و معرفت و بصیرت را با همین ابزارِ هنریِ برجسته منتشر کنید، با مهارت‌هایی که هرکسی بالاخره ابتکاراتی دارد و مهارت‌هایی دارد که به کار میزند». این وظیفه را در بستر تمدن سازی اسلامی باید ببینیم. بدون شک تحقق این تمدن، کاری بسیار اساسی و مهم و از وظایف شیعه در این دوران است و چه‌بسا می‌توان گفت، مهم‌ترین زمینه‌سازی برای ظهور هم تحقق این تمدن باشد. با توجه به این توصیه، دیگر نمی‌توان تنها به اجرای مقتل یا اجرای سبک جذّاب و گیرا اکتفا کرد؛ انجام این وظیفه علاوه بر داشتن مهارت، هنر و زیبایی در سبک و اجرا، نیاز به مغز و محتوا دارد. انتشار فکر و پند و معرفت و بصیرت، مقدماتی نیاز دارد. مداح امروز باید اهل مطالعه باشد. با معارف آشنا باشد و بتواند به فراخور زمانه و مخاطب، معرفت و بصیرت را در قالب مداحی به مستمعین خود القا کند.

توصیه بعدی ایشان، حفظ قالب مداحی و شکل هیأت بود. «قالب مدّاحی و آن شکل مدّاحی حفظ بشود. مدّاحی و مدیریت هیأت را با بعضی از کارهای مشابهی که اینجاوآنجا انجام می‌گیرد اشتباه نباید گرفت. قالب مدّاحی باید حفظ بشود؛ از همۀ ابزارهای هنری مذکور که عرض کردیم -صدای خوش، نغمه‌سازی خوش، نغمه‌پردازی خوب- باید در این‌ها استفاده بشود، لکن از چیزهایی که بیرون از این قالب مدّاحی است مطلقاً نخواهید استفاده کنید و اجتناب بشود. نگذارید هیأت تبدیل بشود به محیط‌های دیگر؛ هیأت، باید هیأت بماند. این هم نکتۀ دوم که ان‌شاءالله عمق این مطلب را مورد توجه قرار خواهید داد».

چند نکته در مورد این توصیه بسیار مهم و ضروری است:

1. ایشان بر حفظ قالب مدّاحی و مدیریت هیأت تأکید کردند. ضمن استفاده از ابزار هنری که در کلام بالا بدان اشاره شد، مداحان را به حفظ قالب مدّاحی توصیه کردند. در ادامه هم اشاره کردند از چیزهایی که بیرون از قالب مدّاحی است مطلقاً استفاده نشود. بعضی از عزیزان و مداحان دغدغه‌مند، این فرمایش حضرت آقا را با کارهای استودیویی که روی مداحی‌ها انجام می‌شود، تفسیر کردند. در مورد صحت این تفسیر و تطبیق با این توصیه، قضاوتی ندارم؛‎ امّا تصوّر نویسنده این سطور بر این است که مهم برای معظمله در این قسمت، اتفاقات درون هیأت است نه کارهایی که روی خروجی و محصولات صوتی یا تصویری هیأت انجام می‌شود.

به نظر می‌رسد دغدغة اصلی ایشان در این قسمت، اتفاقاتی است که در خود هیأت می‌افتد. استفاده از رقصنورهای آن‌چنانی، حرکاتی که متناسب با مجالس اهل‌بیت علیهم‌السلام نیست، احیاناً طرز لباس پوشیدن، استفاده از برخی آلات موسیقی، حتّی استفاده از سبک‌های خاص و به‌دوراز شأن مراسم معنوی می‌تواند مصداق چیزهای خارج از قالب مداحی باشد. جملة بعدی حضرت آقا به نظر نویسنده، بیشتر مؤیّد این برداشت است. ایشان تأکید می‌کنند: «نگذارید هیأت تبدیل بشود به محیطهای دیگر؛ هیأت، باید هیأت بماند». این بخش از فرمایش ایشان این گمان را تقویت می‌کند که بیشتر نظر ایشان بر درون هیأت است تا انعکاس بیرونیِ هیأت و محصولاتی که احیاناً در قالب استودیویی و... تهیه و توزیع می‌شود. البته این دقّت بهمعنای بی‌عیب و نقص بودن و یا تأیید قالب استودیویی از طرف نویسنده نیست و بررسی این پدیده نیز نیاز به مجال دیگری دارد؛ امّا نکته مهم این است که توصیة حضرت آقا درست فهم شود و ان‌شاءالله سعی شود که به آن جامة عمل پوشانده شود.

2. نکتة بعدی که بسیار مهم است و باید به آن توجه ویژه شود، این است که حفظ هیأت و هیأت ماندن آن، وظیفه‌ای است که برعهدة مداحان قرار داده‌اند. این موضوع نشان می‌دهد که در کنار دیگر ارکان هیأت –یعنی مدیران هیأت، سخنران و مستمعین- نقش مدّاح و مدّاحی در حفظ قالب هیأت یا تغییر آن نقشی اساسی و پررنگ است و چه‌بسا زمینة تغییر این قالبِ اصیل و تأثیرگذار خدای‌نکرده با خطای این قشر اتفاق بیفتد. دقت به این امر هم به سنگینی بار مسئولیت مداحان، می‌افزاید.

3. امّا رهبر معظم انقلاب در آخر این توصیه، توجّه به عمق این توصیه را به عهدة خود مداحان گذاشته‌اند. دراین‌باره باید گفت: اولاً این مسأله عمق دارد و عمق آن باید کشف شود. صرف یک یا دو تفسیر از توصیه، حق مطلب را ادا نمی‌کند. باید در مورد این توصیه «اندیشید» و زوایای آن را روشن کرد. علاوه بر اندیشیدن، نیاز به «همفکری» هم دارد. باید کارگروه‌هایی تشکیل شود و مباحثاتی در این مورد راه بیفتد تا با تعاضد فکریِ عزیزان مداح، این مطلب روشن شود و بتوان با کار جمعی، به فهم و ان‌شاءالله در گام بعد، اجرا و عمل به آن کمک کرد.

سومین توصیه ایشان، «اتقان در سخن و گسترش مطالعات معارفی و تاریخی» بود. به نظر می‌رسد این توصیه، بسیار گویاست و نیاز به توضیح خاصی ندارد. مصداق‌های فراوانی در ذهن همة ما از مطالب نه‌چندان دقیق مطرح‌شده در این سال‌ها وجود دارد. عمل به این توصیه نیز نیاز به مطالعه و زحمت کشیدن در تهیة مطلب دارد. حال که معرفت افزایی و بصیرت، کار مداح است، بدون شک با مطالب سست و غیردقیق، این اتفاق نخواهد افتاد بلکه همچنان‌که تاکنون نیز شاهدش بوده‌ایم، متأسفانه باعث سوءاستفاده دشمن از این مطالب خواهد بود. مطالعه و استفاده از منابع مطمئن و رسیدن به وثاقت مطلب، پیش‌نیاز اتقان در سخن و گسترش مطالعات معارفی و تاریخی است.

«گسترش ادب اسلامی در جامعه و پرهیز از بدگویی و بدزبانی»، آخرین توصیه رهبر معظم انقلاب به مداحان و ذاکران اهل‌بیت علیهم‌السلام بود. در فرازهای قبل، اشاره ایشان به بسط «معارف» و کمک معرفتی به جامعه بود و در این فراز، روی تأکید ایشان بر کمک به بسط «اخلاق» در جامعه و درمان یکی از دردهای امروز جامعه یعنی بدگویی و بدزبانی است. هرچند فرهنگ‌سازی دربرگیرندة همة ابعاد من‌جمله ابعاد اخلاقی است امّا تأکید ایشان در این بخش به‌عنوان یک مصداق معین و درمان دردی مشخص از جامعه است. «گسترش ادب اسلامی» به‌عنوان یک وظیفة اخلاقی کار مداحان است. نه اینکه دیگر اقشار فرهنگی جامعه بی‌تأثیر باشند یا نقشی نداشته باشند؛ امّا این کار به‌عنوان کارویژه برای مداحان از سوی رهبر جامعة اسلامی دیده شده است. در ادامه نیز همان‌طور که اشاره شد، به یک درد جامعه اسلامی اشاره می‌کنند: «بدگویی و بدزبانی». در این مورد براساس فرمایش رهبر انقلاب دو نکته وجود دارد: 1. درمان این درد فرهنگی، به عهدة مداحان است. 2. خود مداحان هم در ارائه مطالب خود نباید خدای‌نکرده دچار بدگویی و بدزبانی بشوند. مثال ایشان دربارة خطبه‌های ناب حضرت زهرا سلام‌اللهعلیها کاملاً گویاست که مراد ایشان چیست و چگونه باید در عین اظهارنظر و بیان عقاید محکم تشیّع، خدای‌نکرده دچار خطای بدگویی و بدزبانی نشویم.

آنچه به‌عنوان تکمله باید اشاره شود این است که تفسیرهای مختلف از فرمایش ایشان در مورد قالب مدّاحی و ضرورت حفظ شکل هیأت، نباید خدای‌نکرده باعث شود تا وحدت خود را از دست بدهیم و این تفسیرها باعث شود که کدورت و یا دلخوری بین جامعه مدّاحی به وجود آید و هرکس، دیگری را مخاطب این توصیه رهبری معظم انقلاب بداند. «ادب اسلامی» که گسترانیدن آن از وظایف جامعۀ مداحی است، حکم می‌کند با سعةصدر و با وحدت و همدلی به تحلیل این سخن بپردازیم و با همفکری به عمق این توصیه برسیم و ان‌شاءالله همه و همه به آن جامة عمل بپوشانیم.

مهدی تدینی
کوچک‌ترین خادم آستان مقدس اهل‌بیت علیهم‌السلام

پایان پیام/49