غواصی که واژگان را صید می‌کند/ انتشار «تاریخ فرهنگی ایران مدرن»

به گزارش خبرگزاری مهر، نشست «نکوداشت استاد سودابه فضایلی» جمعه ۲۲ اسفند ۹۹، با حضور ناصر فکوهی (عضو هیأت علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران)، سید احمد محیط طباطبایی (رئیس ایکوم)، پوپک عظیم‌پور (عضو هیأت علمی دانشکده هنر دانشگاه تهران)، علی صحرانورد (مدیر انتشارات جیحون) و حامد هاتف (محقق و پژوهشگر) با همکاری پژوهشکده فرهنگ پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات و پژوهشکده مردم‌شناسی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، به‌صورت برخط برگزار ‌شد.

در این نشست که دبیری آن را علیرضا حسن‌زاده، عضو هیأت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری برعهده داشت، هریک از سخنرانان از زاویه‌ای خاص به توصیف ویژگی‌ها و آثار سودابه فضایلی در عرصه فرهنگ و ادب فارسی پرداختند.

در ابتدای این نشست سودابه فضایلی گفت: ظرف این ۵۰ سالی که نوشتم و ترجمه کردم، هرگز منتظر نبودم کسی از من تقدیر کند، همان‌طور که تا به حال کسی از من تقدیر نکرده است. هنر یک وجه الهامی دارد و نوعی نوع‌دوستی و خدمت به خلق در آن وجود دارد. یک جمله از یک عارف شنیدم که «پیامد نوع‌دوستی، ناسپاسی‌ست» و برای همین هرگز دنبال اینکه من را تقدیر کنند، نبودم و به همین دلیل کاری که شما با این برنامه، در حق من کردید، من را بسیار ممنون و سپاسگزار کرده است.

سپس ناصر فکوهی افزود: در حال حاضر کتابی را تحت عنوان «تاریخ فرهنگی ایران مدرن» درباب زندگی و آثار استاد سودابه فضایلی، در دست انتشار داریم که امیدواریم سال آینده منتشر شود. خانم فضایلی فردی فعال هستند که زندگی خود را صرف کار، پژوهش و تحقیق کردند که ثمره آن، به قدری پربار بوده که حتی فهرست‌وار هم آن را بیان کردن، بیشتر از وقت این برنامه، زمان می‌برد. لقب پرکاربودن و یا کم‌کار بودن، دوگانه‌های ساختاری تقلیل‌دهنده هستند که واقعیت را به آن چیزی که ما بفهمیم، تقلیل می‌دهند. شاخص من برای ارزیابی خانم فضایلی، کم‌کاری یا پرکاری نیست. بلکه کیفیت آن چیزی‌ست که ارائه کرده‌اند و به فرهنگ و زبان این کشور و نیز به ادبیات، دانش و شناخت جهان کمک کرده است که من آن را در معنای زندگی می‌بینم. معنای زندگی با همین کنش‌ها ایجاد می‌شود یعنی زنده‌بودن و تأثیری که این زنده‌بودن بر زندگی دیگران می‌گذارد. لذا این تأثیرگذاریست که اهمیت دارد. بنابراین تقدیر از خانم فضایلی محدود به زمان و مکان نمی‌شود و من همواره ایشان را تقدیر کرده‌ام. شخصیت خانم فضایلی، شخصیتی‌ست که می‌تواند الگویی باشد که افراد آن را ببینند نه در این صحبت‌های کوتاه تقدیرنامه‌ای، بلکه در کارهای او که دیده و خوانده شود.

احمدمحیط طباطبایی ادامه داد: یکی از مهم‌ترین خصیصه‌هایی که در کار خانم فضایلی دیدم، کیفیت بسیار زیادی‌ست که در کارهای پژوهشی ایشان دیدم. در آثار او، یک حضور و نگاه تاریخی و هویتی مبتنی بر ارزش‌های اسطوره یا مردم‌شناسی دیده می‌شود اما او در ادبیات و رمان‌نگاری، یک قاب بسیار وسیع و خاص باز کرده است. یعنی نوع زبان ادبی و داستان‌نگاری او، از موارد بسیار شاخص است و کسانی که در زمینه ادبیات و نگارش داستان فعالیت می‌کنند، خیلی راحت می‌توانند درباره او به قضاوت بنشینند که آثار او، چه تأثیر عمده‌ای بر حوزه داستان‌نویسی معاصر گذاشته است. مثل هر شخصیت مهم فرهنگی، جدای از آن ظرفیت علمی و توان بالقوه و بالفعل ایشان، استقلال رأی، قوام و توان اخلاقی و فکری و ثبات آن‌ها، نشان از یک شخصیت باثبات و ارزش‌های شخصیتی ایشان دارد.

علی صحرانورد اضافه کرد: چاپ کتاب «فرهنگ نمادها» خانم فضایلی، در دوره‌ها و مقاطع زمانی مختلف صورت گرفت که در این مقطع زمانی، با تغییر قیمت نیز مواجه بود. ما در مسیر بررسی پرونده این کتاب، متوجه شدیم که نزدیک ۱۰ سال درمورد این کتاب بزرگ که بخش زیادی از عمر خانم فضایلی بابت آن صرف شده بود، هیچ وجهی در طول این سال‌ها پرداخت نکرده‌ایم و ایشان حتی یک بار از ما آن را پیگیری نکرده بودند. به همین دلیل می‌توانم بگویم توجه ایشان به مسائل اقتصادی و تجاری، درست مثل یک راهب است در زندگی‌ای که در یک صومعه دارد و واقعاً معتقدم ایشان، یک راهبه هستند در صومعه‌ای که ایشان در میدان تخصص و حوزه تحقیق خود ساختند و افتخار می‌کنم که در کارهایی ما را به صومعه خود راه دادند و ما با ایشان همکاری کردیم.

پوپک عظیم‌پور در ادامه تصریح کرد: خانم فضایلی برای من و نسل من، به عنوان یک الگوی بسیار شگفت‌انگیز از بانویی مدرن و پیشرو هستند. بانویی که حتی در دهه ۴۰ هم که شروه به نگاشتن و ترجمه کردند، با اینکه هنوز تحصیلات خود را در دوره پهلوی در ابیات انگلیسی و زبان و ادبیات تطبیقی که بعدها در غرب فراگرفتند، شروه نکرده بودند، دارای ذهنیتی چندلایه، رمزوار و اسطوره‌ای بودند و این امکان‌پذیر نیست مگر اینکه زمینه رشد ایشان را که در خانواده‌ای ادیب بزرگ شدند، ببینیم. خانم فضایلی نه تنها غواصی هستند که واژگان را صید می‌کنند، بلکه کیمیاگری هستند که از یک شیشه، الماسی را می‌تراشند که وقتی به چشم می‌بینیم و به جان می‌خوانیم، در تک‌تک سلول‌های وجودمان ته‌نشین می‌شود. در آثار خانم فضایلی، واژگان، کالبدی لازمانی و لامکانی دارند. گویی واژگان در یک تاروپود دقیق طراحی شده که اگر تک کلمه‌ای جابه‌جا شود، این تاروپود تغییر می‌کند.

سپس حامد هاتف در ایرن برنامه به جایگاه خانم فضایلی در نگارش آثار ادبی با مرور سیر تاریخی داستان‌نویسی از سال ۱۳۱۵ اشاره و به ایراد سخن پرداخت.

در پایان نیز، علیرضا حسن‌زاده با اشاره به اهمیت جایگاه نمادشناسی در شناخت هویت ملی، سودابه فضایلی را ازجمله افرادی دانست که در خوانش چندصدایی نمادها یا اتخاذ یک رویکرد علمی فارغ از چارچوب‌های ایدئولوژیک، به ایرانیان کمک کرده است. او هم‌چنین جای زنان را در طول تاریخ، در مکاتب اسطوره‌شناسی خالی دانست و گفت: ما در این زمینه بیشتر شاهد حضور یک قرائت یا خوانش از فرهنگ بر مبنای حضور مردان بوده‌ایم. اما خوشبختانه در ۴۰ سال اخیر، شاهد حضور زنان در این عرصه بوده‌ایم که ازجمله با حضور سرکار خانم فضایلی به عنوان یکی از نمایندگان این گروه، این صدا شنیده شد.