30 سال پژوهش در حوزه فرهنگ عامه/ گلایه از بومی‌گریزی در بیرجند

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها: درباره مؤلفه‌ها و عناصر فرهنگ بومی و عامه سخن بسیار به میان آمده است و همگان بر این نکته واقف هستند که بدون حفظ بسیاری از عناصر فرهنگ بومی نمی‌توان هویت یک کشور و یا منطقه را حفظ کرد.

فرهنگ عامه از بخش‌های مختلفی چون، ادبیات دین، آداب و رسوم، بازی‌های سنتی و بومی و غذاهای بومی را شامل می‌شود که هر کدام از آن نشانه‌هایی از باورها و اعتقادات و اقلیم و حتی آب و هوای یک منطقه را در خود دارد.

در این میان افرادی دغدغه‌مندانه در وادی پژوهش این حوزه قدم می‌گذارند و می‌خواهند از ریشه‌های کهن فرهنگ ایرانی و خراسانی بدانند و آن را به دیگران منتقل کنند.

پژوهش را از سال ۶۲ آغاز کردم

یکی از این افراد حسین زنگویی، نویسنده و پژوهشگر فرهنگ عامه خراسان‌جنوبی است که نتایج بسیاری از پژوهش‌های ۳۰ ساله خود را در قالب کتاب در اختیار افرادی قرار داده که دوست دارند از ریشه‌های فرهنگ بیرجندی، قاینی و طبسی و سایر شهرهای خراسان‌جنوبی بدانند.

وی که دکترای زبان و ادبیات فارسی دارد و سال‌ها است در عرصه فرهنگ و آموزش کار می‌کند، در گفت‌وگو با خبرنگار مهر اظهارکرد: کار پژوهش پیرامون فرهنگ عامه مردم منطقه را از سال ۶۲ براساس یک ذوق و سلیقه شخصی شروع کردم.

زنگویی گفت: اما از سال ۷۲ به مرکز پژوهش‌های آستان قدس رضوی برای انجام یک طرح پژوهشی پیرامون فرهنگ مردم جنوب خراسان (از گناباد به سمت جنوب) دعوت شدم و بعد از آن نیز کارهای پژوهشی خودم را منسجم‌تر ادامه دادم.

وی اظهارکرد: اولین کتاب من با عنوان شاعران قهستان پیرامون ادبیات منظوم شاعران منطقه قهستان در سال ۸۵ به چاپ رسید که در واقع پایان‌نامه دوره کارشناسی ارشد من بود.

این پژوهشگر فرهنگ عامه خراسان‌جنوبی بیان‌کرد: کتاب دَستان‌ها و داستان‌های من نیز در سال ۱۳۹۰ پیرامون ریشه‌شناسی امثال و حکم مردم خراسان‌جنوبی به چاپ رسید.

بررسی مشاغل سنتی و بومی خراسان‌جنوبی

این نویسنده خراسان‌جنوبی افزود: کتاب مشاغل سنتی و بومی خراسان‌جنوبی نیز در سال ۹۱ به چاپ رسید که در آن مشاغل سنتی استان بررسی شد که برخی از آنان منسوخ شده و بعضی از آنان نیز به کمال رسیده بودند و همچنین کتاب داستان‌های امثال نیز در سال ۹۱ به چاپ رسید.

زنگویی با اشاره به منتشر شدن کتاب تمثیل‌ها و مثل‌های بیرجندی در سال ۹۲ اظهارکرد: همچنین مجموعه دو جلدی امثال و حکم خراسان‌جنوبی در سال ۹۴ به چاپ رسید که این کتاب خوشبختانه در سال ۹۵ برنده جایزه رتبه اول جشنواره ملی کتاب شد.

وی بیان‌کرد: کتاب گرای ۱۷۸ پیرامون سرگذشت تعدادی از شهدای خراسان‌جنوبی نیز در سال ۹۴ با همکاری تعدادی از دوستان وارد بازار کتاب شد.

پژوهش نام آشنای خراسان‌جنوبی گفت: کتاب طلایه‌داران پیرامون سرگذشت طلبه‌های بسیجی نیز در سال ۹۹ چاپ شد که رتبه اول جشنواره ملی پرچمداران دفاع مقدس را نیز کسب کرد.

انتشار ۱۵۰ افسانه خراسان‌جنوبی در سال ۹۹

این نویسنده پرتلاش خراسان‌جنوبی با بیان اینکه در سال ۹۸ کتاب بازی‌های بومی و محلی خراسان‌جنوبی را با حمایت و کمک حوزه هنری به چاپ رسانده است، گفت: در سال جاری همچنین کتاب افسانه‌های خراسان‌جنوبی از من منتشر شد که مجموعه ۱۵۰ افسانه مرسوم در فرهنگ عامه خراسان‌جنوبی و ثمر ۳۰ سال کار پژوهشی من بود.

زنگویی پیرامون چرایی فاصله گرفتن نسل نو از فرهنگ عامه خراسان‌جنوبی و فرهنگ بومی بیان‌کرد: در بخش‌های مختلف دلایل متفاوت است و به عنوان مثال در حوزه بازی‌های بومی و محلی خانواده‌ها اطلاعی از تأثیر این بازی‌ها در رشد خلاقیت کودکان، اجتماعی شدن آن‌ها و تقویت روحیه جمعی در فرزندان ندارند.

بازی‌هایی که درس زندگی می‌دهند

وی افزود: حتی بسیاری از بازی‌های بومی و محلی خراسان‌جنوبی به کودکان و نوجوانان به صورت غیر مستقیم می‌آموزد که در مواجهه با شکست‌ها باید چگونه رفتار کنند که بسیاری از والدین از این موضوعات اطلاعات کافی ندارد و مطالعاتشان در این زمینه محدود است.

پژوهشگر فرهنگ عامه خراسان‌جنوبی گفت: از طرف دیگر نفوذ رسانه‌های جمعی و به ویژه فضای مجازی نیز در فاصله گرفتن از این فرهنگ بومی و اصیل بی تأثیر نبوده است و خانواده‌ها نیز وقت کافی برای فرزندان خود نمی‌گذارند.

اهمیت لهجه‌ها در فرهنگ بومی

پژوهشگر فرهنگ عامه خراسان‌جنوبی گفت: در خصوص لهجه‌ها نیز متأسفانه برخی از والدین با لهجه بومی صحبت کردن خود و یا فرزندانشان را کسر شأن اجتماعی می‌دادند و دوست دارند که با زبان معیار صحبت کنند در حالی که این برداشت از یک خودکم بینی نشأت می‌گیرد.

زنگویی اظهارکرد: لهجه‌های بومی و محلی مانند نهرها و چشمه‌هایی هستند که از به هم پیوستن آن‌ها رود بزرگ زبان فارسی به وجود می‌آید و اگر لهجه‌ها آسیب پذیر شوند بی‌شک زبان فارسی دچار آسیب شده و زمینه برای ورود فرهنگ مهاجم فراهم می‌شود.

گلایه از بومی‌گریزی در بیرجند

وی با انتقاد از نوعی بومی‌گریزی در بیرجند بیان‌کرد: من دانشجوی یزدی، اصفهانی و مشهدی داشته و دارم که به لهجه اصیل شهر خود صحبت می‌کند اما برخی از جوانان بیرجندی تمایلی برای صحبت کردن با لهجه شیرین شهر خود ندارند.

این پژوهشگر فرهنگ بومی مردم خراسان‌جنوبی گفت: به نظر من ما باید در کنار زبان معیار لهجه‌های مختلف خراسان‌جنوبی و کشورمان را حفظ کرده و آن را به فرزندانمان نیز بیاموزیم چرا که بخش مهمی از فرهنگ ما را شامل می‌شود.

زنگویی ادامه‌داد: مردم در شهرهای قاین و فردوس و طبس بیش از بیرجند بر روی فرهنگ بومی خود تعصب دارند اما در مرکز استان به واسطه حضور اقوام و لهجه‌های مختلف و خرده فرهنگ‌ها این بومی‌گریزی وجود دارد.

زنگویی اظهارکرد: اگر ما نسبت به فرهنگ اصیل و بومی خود حساسیت لازم را نداشته باشیم، بی شک فرهنگ غربی بر روی فرزندان ما تأثیر خود را خواهد گذاشت.

امثال دکتر زنگویی که گاه برای درک ریشه‌های فرهنگ بومی مردم شهر و دیار ما سی سال تحقیق و پژوهش کرده‌اند را باید قدر دانست و از تجربیات بی‌بدیل آنان در راستای ساختن فرهنگی مبتنی بر باورهای اصیل و کهن بومی بهره گرفت.

فرهنگی که هم موسیقی اصیل، هم بازی‌های درس‌آموز و غذاهایی سالم و هم باورها و اعتقاداتی مستحکم را در خود نهفته دارد. که اگر از معرفی آن به نسل نو عفلت کنیم، دیری نخواهد گذشت که نه از موسیقی کار خراسان‌جنوبی خبری خواهد بود و نه جوانان خواهند دانست که غذاهای سنتی دیارشان چگونه طبخ می‌شود.