مفهوم «انتظار» در ادبیات نمایشی

تحقیق و بررسی در خصوص انتظار نشان می‌دهد که پرداختن به این موضوع در ادبیات پیشینه بسیاری دارد؛ در آثار بزرگانی مانند سنایی، عطار نیشابوری و حمدالله مستوفی موضوع انتظار موعود به خوبی قابل مشاهده است.

به گزارش ایسنا، در ادیان و مذاهب دیگر هم به ظهور منجی تأکید شده است و این جهان شمولی مسئله انتظار در ادبیات جهان را نشان می‌دهد؛ به گفته کارشناسان، داستان‌نویسان و نمایشنامه‌نویسان مختلفی به موضوع انتظار پرداخته‌اند اما در کشورمان آن‌طور که باید و شاید در ادبیات نمایشی به موضوع انتظار پرداخته نشده است.

حمیدرضا سبحانی‌نژاد، نویسنده در خصوص پرداختن به مفهوم انتظار در ادبیات نمایشی جهان به ایسنا می‌گوید: ممکن است آثار نمایشی زیادی به مفهوم انتظار پرداخته باشند اما به دلیل اینکه چاپ یا ترجمه نشده و در دسترس ما قرار نگرفته است ما از آن‌ها اطلاعی نداریم.

وی ادامه می‌دهد: در اسلام و در مکتب تشیع، دو بال پرواز فرهنگی هنری داریم که می‌تواند دستمایهٔ هنر قرار بگیرد، یکی قیام عاشورای حسینی و دیگری نیز حس ناب انتظار حضرت مهدی (عج) است اما متأسفانه در این حوزه کم کاری صورت گرفته است.

این نویسنده ضمن اشاره به اینکه مفاهیم زیادی وجود دارند که زیرمجموعه انتظار مهدوی هستند، اظهار می‌کند: در ادبیات نمایشی به صورت مستقیم به مسئله انتظار پرداخته نمی‌شود بلکه انتظار به معنای امید، آزادگی و موفقیت نهایی مستضعفان جهان است.

وی بیان می‌کند: به عنوان مثال در فیلم سینمایی «قدمگاه» به مسئله انتظار اشاره شده است؛ اتفاقات و وقایع تاریخی بسیاری وجود دارد که می‌تواند سوژه انتظار در ادبیات نمایشی باشد، در ادبیات نمایشی جهان اسطوره‌ای به نام «پرومته» داریم که محکوم به حیات است و باید زندگی ابدی داشته باشد و مرگ عزیزانش را ببیند، یا در انتظار گودو اثر ساموئل بکت تمثیل جالبی از انتظار است.

خلأ فیلم و نمایش در حوزه انتظار

سبحانی‌نژاد خاطرنشان می‌کند: متأسفانه در این حوزه کم کاری صورت‌گرفته است، بحث انتظار شالوده زندگی بشر است، همه ما منتظر هستیم و هرچه انتظار با آگاهی بیشتری باشد به پالایش روحی ما کمک می‌کند که به واسطه آن خودمان را بهتر پیدا کنیم، کسی را ناظر بر اعمال خود ببینیم و تلاش کنیم گناهانی نداشته باشیم که باعث رنجش امام زمان (عج) شود.

وی افزود: انتظار از آموزه‌های شیعه است و به نظر من چالش‌هایی که در مسائل اعتقادی وجود دارد را می‌توان دستمایه ادبیات نمایشی قرار داد و برای درک بهتر موضوع آن را بازسازی و بازخوانی کرد.

این نویسنده بیان می‌کند: از سوی علما و فقها نیز نظر کامل و واحدی در این حوزه وجود ندارد؛ برای مثال زمانی چاه جمکران نمادی از انتظار بود اما امکان پرداخت به آن وجود ندارد، در واقع در تاریخ ایران عینیت بخشی به انتظار در مفهوم جمکران شکوفا می‌شود اما کمتر به آن پرداخته شده است و خلأ فیلم و نمایش در این حوزه وجود دارد.

وی یادآور می‌شود: بنده به شخصه فیلمنامه‌ای برای ملامحمدتقی برغانی (شهید ثالث) نوشته‌ام که مبنای اختلاف دو عالم بزرگ را نشان می‌دهد هرچند که ریز شدن در این قضیه کار بسیار سختی است اما چون انتظار باعث امیدواری، آگاهی، یقین به نجات بشریت می‌شود، باید به آن پرداخت.

سبحانی‌نژاد می‌گوید: فعالیت در این حوزه لازم است اما گاهی موانعی ایجاد شده که اجتهاد فقهی باید به آن بپردازد و گره گشا باشد تا امکان فعالیت فاخر هنری فراهم شود، مفهوم انتظار و آرزومندی می‌تواند هزاران قصه داشته باشد لذا باید در صدا و سیما امکان فعالیت در این حوزه را تقویت کنیم.

«در انتظار گودو» بهترین نمونه انتظار در ادبیات نمایشی

کیوان حبیبی، رئیس انجمن نمایش استان قزوین نیز به ایسنا می‌گوید: واژه انتظار برای شیعیان نسبت به آنچه در ادبیات نمایشی به آن پرداخته می‌شود متفاوت است، انتظار از نظر شیعیان انتظار فرج حضرت مهدی (ع) است.

وی بیان می‌کند: بهترین نمونه انتظار در ادبیات نمایشی جهان که می‌توان به آن اشاره کرد نمایشنامه «در انتظار گودو» اثر ساموئل بکت است، در آن نمایشنامه منتظر کسی هستند که اتفاقی را رقم بزند و این را به صورت نمادین نشان می‌دهند، با این حال هر کس با توجه به شناختی که از شرایط پیرامون خودش دارد برداشت‌های متفاوتی از این نمایشنامه می‌کند.

رئیس انجمن نمایش استان قزوین اظهار کرد: از بکت که خود مذهبی پروتستانی دارد در مورد «گودو» پرسیدند که آیا گودو به معنای خدا است؟ بکت نیز پاسخ داده که این نمایشنامه جهان شمول است و هر کسی با توجه به اعتقادات خودش از این نمایشنامه برداشت می‌کند.

وی اضافه می‌کند: نمایشنامه در انتظار گودو درباره موعود است و هر کسی برداشت خودش را از متن دارد، برای مثال ما مسلمانان ممکن است اتفاق عظیمی که در نمایشنامه قرار است رخ دهد را به ظهور منجی عالم بشریت ربط بدهیم.

حبیبی یادآور می‌شود: ما در عرصه نمایشنامه نویسی نمی‌توانیم مستقیم از یک شخصیت نام ببریم چرا که یکی از عناصر جذابه نمایش تعلیق است و مخاطب با توجه به اطلاعاتی که از موضوع دارد در لایه‌های پنهانی نمایش به کشف هنری خواهد رسید.

وی تأکید می‌کند: در ادبیات نمایشی داخل کشور نیز در آثار بهرام بیضایی یا محمد رحمانیان اشاراتی غیرمستقیم به موضوع انتظار موجود است، به عنوان مثال در نمایشنامه «پل» اثر محمد رحمانیان که موضوع اصلی آن عاشورا است مونولوگی مطرح می‌شود با این محتوا که «می‌دانم روزی کسی خواهد آمد که زشتی‌ها را از بین خواهد برد» در واقع پایان نمایش از آمدن یک منجی خبر می‌دهد.

انتهای پیام