سیصد گل سرخ یک گل نصرانی

این متن تلکراف ستارخان به والدین هوارد کانکلین باسکرویل (زاده ۱۰ آوریل ۱۸۸۵ ـ درگذشت ۱۹ آوریل ۱۹۰۹) است که شش روز بعد از درگذشت باسکرویل از تبریز به آمریکا ارسال کرده است. هوارد باسکرویل شخصیتی یگانه در تاریخ روابط مردم ایران و آمریکاست. او از معدود امریکایی هایی است که در ایران دفن شده و شاید تنها امریکایی است که مورد احترام تمام طبقات سیاسی و اجتماعی و فرهنگی و سیاسی است . حتی سرسخت‌ترین مخالفین دولت‌های آمریکا چه مذهبی چه مارکسیست در تمام سالهای قبل و بعد از انقلاب از او به نیکی یاد کرده اند و همواره او را ستایش می کنند . اما باسکرویلکیست و در ایران چه می کرد و چرا در ایران کشته شد ؟ برای پاسخ به این سوالها و سرگذشت تراژیک هوارد باسکرویل بجای مراجعه به دانشکده های تاریخ سراغ یک چاقو ساز زنجانی رفته ایم که نام باسکرویل را با حک بر روی چاقوهایی که می سازد ماندگار می کند.

مهندس سعیا حیدری یک برند چاقوسازی بنام باسکرویل راه اندازی کرده است که در زمینه چاقوهای فاخر و با هدف گذاری صادرات فعالیت می کند . با طرح هایی ابتکاری و جدید که توجه چاقوسازان دنیا را بار دیگر به چاقوی زنجان جلب کرده . مهندس حیدری در کنار چاقو سازی در رشته ریاضی و معماری نیز در دانشگاه تهران و دانشگاه تبریز تحصیل کرده و تجارب حرفه ای را با اصول مهندسی و هنری در آمیخته است و نتیجه آن طراحی و ساخت چاقوهایی شده است که نه تنها توجه مصرف کنندگانچاقو که توجه موزه های دنیا را نیز به سمت خود جلب کرده است و به گفته خودش خوشحال است که توانسته در حد توان و فرصت محدود خود هوارد باسکرویل را بدینوسیله بشناساند .او از آرزوها و رویا هایش می گوید برای چاقوی زنجان می گوید و معتقد است که در این برند چاقوسازی برای صد سال آینده نیز برنامه ریزی کرده است.

سوال: کمی در باره هوارد باسکرویل برایمان بگویید و اینکه چرا شخصیتی مثل باسکرویل که مورد احترام همه طبقات جامعه است هیچ کجا اسمی از او نیست و خیلی ها او را نمی شناسند؟

حیدری : هوارد باسکرویل معلم امریکایی مدرسه مموریال ( پروین) تبریز بود که در جریان انقلاب مشروطه و تلاش برای شکستن محاصره تبریز در سن بیست و چهار سالگی در این شهر کشته شد . از او به عنوان لافایت امریکایی ایران و شهید امریکایی انقلاب مشروطه ایران یاد کرده اند . باسکرویل در سال ۱۸۸۵ در شهر پلت شمالی ایالت نبراسکا آمریکا متولد شد . پدر و پدر بزرگ و چهار برادر او کشیش بودند . هوارد باسکرویل از دانشگاه پرینستون در رشته حقوق اساسی فارغ التحصیل شد . در زمان تحصیل باسکرویل در این دانشگاه ویلسون رییس دانشگاه بود که بعدها رییس جمهور آمریکا شد . موضوع مقاله تحصیلی باسکرویل دولت متکی بر قانون اساسی بود . او در سال ۱۹۰۷ و در سن ۲۲ سالگی برای تدریس تاریخ به مدت دو سال به ایران آمد . با کشتی به انگلستان رفت و سپس وارد ایران شد و از راه همدان و زنجان به تبریز رفت و در مدرسه امریکایی مموریال تبریز به تدریس تاریخ اروپا پرداخت . او مشت زنی و اسب سواری نیز یاد گرفته بود و اولین کسی است که بوکس را وارد ایران کرد. باسکرویل در طول تدریس تاریخ در تبریز با دختر بزرگ مدیر مدرسه بنام آنی نامزد شد . ایام حضور باسکرویل در تبریز مصادف با استبداد صغیر و به توپ بسته شدن مجلس توسط محمدعلی شاه و کلنل لیاخوف روسی بود . مشروطه خواهان در همه جا سرکوب شده بودند و شهر تبریز چند ماه در محاصره قوای حکومتی بود و همین موضوع موجب گرسنگی و بخاطر نبود دارو موجب شیوع بیماری در تبریز شده بود اما مردم به رهبری مشروطه خواهان مقاومت می کردند . باسکرویل که شاهد این وقایع بود و می دید که مردم بخاطر مطالبه آزادی و برقراری حکومت قانون در تنگنا و سرکوب استبداد دولتی قرار گرفته اندعلی رغم مخالفت کنسول امریکا در تبریز به مردم آزادیخواه پیوست . باسکرویل همواره می گفته که نمی تواند آرام بنشیند و از پنجره کلاس مردم گرسنه شهر را تماشا کند که برای حقوق اساسی خود مبارزه می کنند . او در پاسخ به همسر کنسول آمریکا که از طرف دولت آمریکا خواسته بودند در این مسایل دخالت نکند می گوید : تنها تفاوت من با این مردم زادگاهم است و این فرق بزرگی نیست .

در ۷ اوریل او را از شغل معلمی اخراج کردند . در تبریز برای شکستن محاصره فراخوان تشکیل فوج نجات را دادند که باسکرویل به این گروه پیوست و سرپرستی دسته ای را که اغلب دانش آموزان خود او بودند بر عهده گرفت و ستارخان یکی از اسلحه های خود را به او داد . وقتی ذخیره گندم شهر فقط برای یک روز کافی بود با هماهنگی ستار خان و سایر رهبران مشروطه قرار شد که اول صبح روز دوشنبه ۳۰ فروردین /۱۹ اوریل از سمت قره آغاج حمله به محاصره کنندگان را شروع کنند و باسکرویل از شب ۲۹ فروردین نیروهایش را که نزدیک ۱۵۰ نفر بودند در مسجدی جمع کرد و پس از یکساعت پیاده روی نزدیک صبح با نیروهای دولتی در بیرون شهر و نزدیک باغی درگیر شدند . در این زد و خورد کوتاه باسکرویل با رشادت تمام جنگید و خود در پیشانی گروه حمله کنندگان قرار گرفت و در یک زد و خورد دو طرفه با یکی از ماموران سرکوبگر قوای محمدعلی شاه کشته شد . مردم تبریز در مراسم باشکوهی و با حضور هزاران نفر که برای ادای احترام به باسکرویل در کنار خیابانها با چشم های اشکبار ایستاده بودند او را مشایعت کردند و در گورستان ارامنه تبریز به خاک سپرده شد . درگذشت تراژیک باسکرویل بازتاب جهانی پیدا کرد و صدای مشروطه خواهان ایران به گوش جهانیان رسید واینگونه بود که محاصره شهر به پایان یافت و چند روز بعد مواد غذایی از مرز عثمانی و روسیه به تبریز رسید و این مقدمه ای بر شکست استبداد صغیر و بازگشت مشروطه شد . شعر معروفسیصد گل سرخ یک گل نصرانی/ ما را ز سر بریده می ترسانی /ما گر ز سر بریده می ترسیدیم/ در کوچه اشقان نمی چرخیدیم / بخاطر رشادتهای هوارد باسکرویل سروده شده است .

سوال : عجیب است که چرا چنین شخصیتی این همه گمنام مانده است ؟

حیدری :در سالهای نخست که باسکرویل در اذهان مردم هنوز زنده بود از سوی زنان تبریز فرشی با نقش تصویر او بافته شد . همین طور چاقو سازان زنجان شمشیر جوهرداری با حک نام باسکرویل بر روی آن ساختند و ستارخان تفنگ باسکرویل را در پرچم ایران پیچید تا به عنوان یادگاری برای مادر باسکرویلفرستاده شود منتهی اینها هرگز بدست مادر او نرسید و هیچ وقت معلوم نشد چه بلایی سر آنها آمد . باسکرویل با ظهور پهلوی رفته رفته از حافظه جمعی فراموش شد . پهلوی ها علیرغم اینکه با دولتهای امریکا روابط تنگاتنگی داشتند اما نام باسکرویل با زنده نگهداشتن آرمانهای مشروطیت عجین شده بود و محمد رضا پهلویعلاقه زیادی به تکرار نام مشروطه نداشت چرا که اساس حکومت خود را بر پایه سلسله مراتب پادشاهی بدون حضور مزاحمی بنام مجلس و حقوق سیاسی مردم می پسندید. بعد از انقلاب ۵۷ نیز تنها یک بار و در جریان اشغال سفارت آمریکا در تهران بود که انقلابیون نام باسکرویل را برای زخم زبان زدن به آمریکا به خاطر همراهی اش با حکومت پهلوی بر زبان آوردند و بعد از آن باسکرویل در میانه خصومت بین دولت ایران و دولت امریکا دوباره فراموش شد . از صدا و سیما انتظاری نیست که در باره باسکرویل و جانسپاری خالصانه اش در راه مردم ایران فیلم و سریال بسازد و شاید هم به این موضوع اهمیتی نمی دهد و یا اصلا کارشناسان تاریخ که با این سازمان همکاری می کنند شاید نمیدانند که باسکرویل کیست و یا تصور می کنند که آوردن نام یک امریکایی ممکن است برایشان خوب نباشد حال آنکه در کلام رهبران انقلاب همواره تاکید شده است که ما با مردم آمریکا مشکلی نداریم و دشمنی ها را متوجه دولتهای آمریکا می دانیم . باسکرویل با هر زاویه ای از نگاه نماینده راستین مردم آمریکاستو به نظرم بهتر است مسیولین صدا و سیما در آینده مقام و منزلت این انسان بزرگ را بشناسند و به قدر دانی از او بپردازند .

سوال : انگیزه شما به عنوان یک چاقوساز که نام باسکرویل را به عنوان برند چاقو سازی خود انتخاب کرده اید واکنش مردم و مسیولین در این باره چگونه بوده ؟ آیا تا به حال بخاطر این کار به شما چیزی گفته اند ؟

حیدری : انگیزه من اعلام قدرشناسی به عنوان یک ایرانی از خدمات و و از جان گذشتگی هوارد باسکرویل بوده و هست . در نظر داشته و دارم که یک مجموعه نفیس شمشیر و چاقوهای موزه ای برای هدیه به کلیسای محل عبادت باسکرویل بسازم و بفرستم و چون میخواهم این هدیه بطور کامل از سوی مردم ایران باشد به همین خاطر بخشی از سود این کار را برای این موضوع کنار گذاشته ام و تا به امروز نزدیک بیست عدد ساخته و باقیمانده را که هفتاد قبضه دیگر است اگر عمری باشد به مرور زمان خواهیم ساخت .تمام این چاقوها و شمشیرها را طراحی کرده ایم و به نوبت در حال ساخت آنها هستیم . از مسیولین دولتی و حکومتی به هیچ عنوان در این باره چیزی نخواسته و نخواهیم خواست چون می خواهیم این هدیه بطور کامل از سوی مردم باشد .نام کسانی که از این برند چاقو سفارش می دهند را در صورت تمایل در یک لوح به همراه مجموعه شمشیرها و چاقوها که بر روی همه آنها نام باسکرویل حک می شود به کلیسای پرسبیتری که باسکرویل و خاندانش عضو آن کلیسا بوده اند فرستاده خواهد شد تا گیرنده نیز در امریکا بی ارتباط با دولت های ملی و محلی آمریکا باشد .می خواهیم این حرکت بطور کامل در هر دو کشور بوسیله مردم انجام بگیرد .لذا صرفا جهت اطلاع موضوع ثبت برندی بنام باسکرویل را به اطلاع وزارت خارجه رسانده ایم و حسب احتیاط بوسیله ایمیل دو بار موضوع را به دفتر مقام رهبری نیز اعلام کرده ام که وزارت خارجه بدون اعلام نظر تایید و یا مخالفت فقط اعلام وصول کرده است و از دفتر رهبری نیز چیزی تا به امروز نگفته اند. بسیار بعید میدانم که با نفس این کار مخالفتی داشته باشد و شاید اگر کسانی بخواهند از این اقدام صد در صد غیر سیاسی بهره برداری سیاسی بکنند ممکن است مسیولین طبق وظایف قانونی خود مواردی را بخواهند متذکر شوند منتهی من شخصا به شدت مواظبم که این حرکت به هیچ وجه جنبه سیاسی پیدا نکند و تا به امروز هم تمام تلاش خود را کرده ام تا برای این اقدام انسان دوستانه حاشیه ای پیدا نشود . برای من مهم انجام هدفی اصلی این تصمیم است و مطمینم مسیولین عالیرتبه نیز در این راه از من حمایت های قانونی و لازم را خواهند داشت .

سوال : در باره هنر چاقو سازی زنجان و جایگاه آن در دنیا و جایگاه این برند چه نکات مهمی دارید ؟

حیدری : چاقوی زنجان تاریخ بسیار پر فراز و نشیبی داشته و من تحقیقی در این باره انجام داده ام که احتمالن تا یک سال بعد منتشرش کنم . مستندات تاریخی در این باره بسیار کم و ناچیز هست و باید انبوه سفرنامه های جهانگردان غربی و شرقی را که در قرن های گذشته از ایران بازدید کرده و سفرنامه نوشته اند را به دقت مطالعه کرده و از لابلای آنها بعضا مطالبی را کشف کرد . چاقو سازی در زنجان در دوره هخامنشان وجود داشته منتهی تا قبل از انقلاب صنعتی این هنر و رشته تقریبا در تمام شهرهای ایران وجود داشت و با ورود تولیدات صنعتی در شهرهای ایران کنار گذاشته شد ولی در چند شهر مثل زنجان نی ریز فارس راورکرمان کرند غرب و نجف آباد اصفهان و ماسوله و همدان تا حدی خود را حفظ کردند ولی هیچ بجز زنجان هیچ کدام نتوانستند در موج دوم ورود چاقوهای خارجی که از چین و ژاپن وارد ایران شد خود را حفظ کنند و این البته بخاطر ضعف و بی توجهی مسیولینبوده وگرنه صنعتگران این رشته قادر بودند با کمترین حمایت و تشویق نگذارند این هنر اصیل و باستانی از بین برود . جورج کرزن که در اواخر حکومت ناصرالدین شاه از ایران بازدید کرده و دو جلد کتاب بنام ایران و قضیه ایران نوشته با اینکه در اغلب موارد فرهنگ و هنر و صنعت ایران آن عصر را با تحقیر نگریستهبا این حال وقتی به صنایع فلزی زنجان مثل چاقو و ظروف مسیو ملیله می رسد اعتراف می کند که بسیار ارزشمند و بعضا فاخرتر از کارهای مشابه اروپایی است . در کتاب جغرافی بطلمیوس هم در قرن دوم میلادی نام زنجان با عنوان اکانزانیاآمده که به داشتن تیزترین تیغ ها در آن زمان مشهور بوده و این موضوع به تایید مورخین روسی و المانی نیز رسیده است .با این حال بعد از انقلاب صنعتی هنر شمشیر و چاقو سازی در ایران رو به نابودی گذاشت و در حال حاضر بیش از ۸۰ درصد چاقوی مصرفی در ایران وارداتی است و این در حالیست که این رشته صنعتی گردش مالی بسیار بالایی در جهان و نزدیک ۴۰۰ میلیارد دلار در سال دارد .

فقط در یکی از استانهای چین که چیزی شبیه زنجان آنجاست برای صادرات ۳۰ میلیارد یورو در سال در قالب ۱۵۰۰ شرکت بزرگ سرمایه گذاری شده است . در کشور ژاپن در ۵ استان که سابقه ساخت شمشیر کاتانا داشتند شرکتهای بزرگ تولید چاقو راه اندازی شده و سالیانه چندین میلیارد دلار چاقو به دنیا صادر می کنند . شهرهای شیفلد در انگلستان و زولینگن در المان و چند شهر در سویس و لهستان و فرانسه تا ۲۰۰ سال پیش چاقوسازی دست ساز داشتند و هنوز کارگاههایی باقیمانده ولی در دویست سال اخیر سرمایه گذاری وسیعی برای راه اندازی صنایع چاقوسازی صورت گرفته و دهها میلیارد دلار تولید و صادرات دارند . با این حال سرمایه گذاری کشورهای پیشرو در این صنعت توسط بخش خصوصی انجام گرفته ولی در ایران سرمایه گذاران صنعتی به این رشته توجه نداشته اند حال آنکه چاقو سازی در ایران در صورت داشتن یک برنامه دراز مدت و دقیق و علمی ظرفیت بسیار بالایی برای تولید و صادرات دارد .برند باسکرویل زنجان با رویکرد حضور در بازارهای خارجی در کلاس چاقوهای فاخر و گران قیمت ایجاد شده است چون مزیت نسبی چاقوی زنجان برای رقابت در دنیا در بخش چاقوهای فاخر و خاص هست . برای حضور در بخش چاقوهای تجاری نیازمند سرمایه گذاری بزرگی هستیم که از توان امروز ما خارج است با اینکه صنعت و هنر چاقوسازی دارای بالارین حاشیه سود بوده و سود آن حتی از اتوموبیل سازی نیز بیشتر است و معتبرترین سهام در کشورهای ژاپن المان انگلستان و سوییس و چین برندهایچاقو سازی هستند . برند باسکرویل زنجان بر پایه دانش روز و استانداردهای جهانی حرکت می کند و از شروع فعالیت های خود دایم در حال رشد بوده و امروز از ۳۵ کشور دنیا برای تا دو سال آینده سفارش ثبت شده داریم . ما در گروه چاقوهای بالای ۲۵۰ دلاری و در زمینه چاقوهای قلمتراش ست اشپزخانه سراشپزباغبانی کابل بری و قصابی با طرح های اختصاصی و منحصر بفرد حضور داریم . برای اولین بار قلمتراش های طرح حروف خوشنویسی را در ده طرح جدید و چهار طرح کلاسیک و در مجموع در ۷۰ تیپ طراحی و مهندسی محصول کرده و تولید نموده ایم که با استقبال بسیار خوب اساتید و هنر جویان خوشنویسی در ایران و کشورهای اسلامی روبرو شده است . با استفاده از مشاوران داخلی و خارجی به استانداردهای جهانی در زمینه مواد اولیه و ساخت و کیفیت نهایی محصول توجه داریم . سه طرح جدید چاقوی باغبانی و قلمه زنی طراحی و تولید کرده ایم که باز این طرح ها برای اولین بار در دنیا ارایه شده و مورد استقبال وسیع علاقه مندانش در دنیا قرار گرفته است . در زمینه چاقوهایخانگی و سراشپز نیز توانسته ایم با طرح هایی کاملا به روز و در ردیف تولیدات برندهای معتبر دنیا ظاهر شویم . بطور کلی ما بخش قابل توجهی از وقت خود را به تحقیق و توسعه و بهبود کیفیت اختصاص داده ایم و کیفیت محصول را فدای توسعه بازار نکرده ایم . چون این برند بنام یک انسان بزرگ و فداکار و شجاع ثبت شده است لذا سعی کرده ایم که کیفیت و شخصیت چاقوهای ما در شان هوارد باسکرویل باشد و خوشحالیم که در این زمینه با حمایت مردم و مشتریان خوبمان موفق بوده ایم به نحوی که از چندین برند معتبر جهانی مثل ویلیام هنری که گرانترین چاقوهایدنیا را می سازد درخواست همکاری داریم . با همه اینها به نظر من مهمترین موفقیت ما روشن کردن شمعی بنام هوارد باسکرویل و انتقال این پیام به جهانیان بوده که در میان مردم ایران انسانهای قدرشناسی هم هستند که نام و یاد کسانی که به این مرز و بوم خدمت کرده اند را فارغ از نژاد و ملیت و مذهب گرامی میدارند .هدف اصلی ما نیز در این برند همین بوده و می توانم بگویم که صد در صد مشتریان ما از این کار استقبال کرده و ما را تشویق کرده اند و من از تک تک آنها سپاسگذارم.