«مناجات خوانی»؛ راز و نیاز با معبود با آواز و موسیقی ایرانی

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری شبستان،«رمضان» نهمین ماه از ماه‌های قمری، ماه نزول قرآن و ماهی مبارک است که در آن روز بر مسلمانان واجب است، این ماه آئین ها و آداب مختص خود را دارد که مسلمانان روزه دار با آن یکماه را سپری می کنند، نقاره زنی، سحری‌خوانی، دم دم سحری، منقبت خوانی، نوحه‌خوانی، اذان، قرائت قرآن به عنوان معروف ترین آئین های ماه رمضان درمناطق مختلف ایران شناخته می شود که می شود به آنها اشاره کرد.

یکی از آئین های مرسوم در ماه مبارک رمضان در ایران اسلامی «مناجات خوانی» است . در تعریف «مناجات خوانی» آمده است : مناجات خوانی ذکر، ادعیه، ثنا، دعا، اشعار و آواهای مذهبی است که در زمان برپایی مراسم عزاداری استفاده می شود و شکلی آوایی و نوعی نیایش عبادی به خود گرفته است.

مناجات خوانی از جمله آئین ها و مناسک مذهبی مرسوم از گذشته های بسیار دور در کشور است. شاید بتوان گفت مناجات خوانی هر راز و نیاز با معبود با استفاده از آواز و موسیقی است. تمامی آنچه از سحر تا اذان مغرب در ماه مبارک رمضان به عنوان ادعیه در دستگاه های موسیقی اجرا می شوند مناجات خوانی تلقی می شوند نمونه عینی یک مناجات خوانی «ربنا» استاد محمد رضا شجریان است، ربنا از معروفترین مناجات های است که همه مردم ایران پیش از اذان مغرب با آن انس الفتی جدا ناپذیر دارند و نوستالوژی سفره های افطار آنهاست.«ربنا» برگرفته از آیات کلام الله مجید است و شجریان«ربّنا» را در دستگاه راست خوانده و با مرکب‌ خوانی سری به دستگاه‌ها و آوازهای دیگر ردیف موسیقی ایرانی از جمله آواز افشاری، گوشه عراق (صبا) و عجم می‌زند و با مهارت برمی‌گردد.

در مناجات ربنا شجریان چهار دعا که با ربنا آغاز می شود را می خواند و این چهار قطعه از سوره های گوناگون (( آل عمران، مومنون، کهف و بقره )) برگزیده شده اند و جز در مورد ربنای نخست در سه مورد دیگر همه ی آیه قرائت نمی شود بلکه از سر کلمه "‌ربنا " خوانده می شود. و سپس مناجات «این دهان» که برگرفته از اشعار مولانا و از دفتر مثنوی معنوی را در مثنوی افشاری می خوانند.

ربنای نخست (سوره ی آل عمران از سوره های مدنی - آیه شماره 8)

ربنا لاتزغ قلوبنا بعد اذ هدیتنا و هب لنا من لدنک رحمه انک انت الوهاب .

ربنای دوم(سوره ی مومنون از سوره های مکی - آیه شماره 109)

انه کان فریق من عبادی یقولون ربنا ءامنا فاغفرلنا و ارحمنا و انت خیر الرحمین

ربنای سوم (سوره ی کهف از سوره های مکی - آیه شماره 10)

اذ اول الفتیه ال الکهف فقالوا ربنا ءاتنا من لدنک رحمه و هیی لنا من امرنا رشدا.

ربنای چهارم(سوره ی بقره از سوره های مدنی - آیه 250)

و لما برزوا لجالوت و جنوده قالو ربنا افرغ علینا صبرا و ثبت اقدامنا و انصرنا علی القوم الکفرین .

این دهــان بستی دهــانی باز شـــد
کـو خـورندهٔ لــقمـه‌های راز شـــد

لــب فـروبــند از طـعـام و از شـــــــراب
ســـوی خوان آسـمــانی کن شـــتاب

گـر تــو این انبان ز نـان خــالی کـــنی
پـر ز گـــوهــــر هـــای اجــــلالی کـــنی

طــفل جـان از شـیر شــیطان بــاز کن
بــــعـــد از آنـــش بـا مـــلک انـــباز کــن

چند خوردی چرب و شیرین از طـعــام
امـــتحـــان کــن چـــند روزی در صــیام

چــند شــب‌ها خواب را گشتی اسیر
یــک شـــبی بــیدار شــو دولـــت بـگیر

اذکار و ادعیه ها از دیرباز تا کنون از سوی ذاکرین و ادعیه خوانان در مراسم های مذهبی و آئینی در ایران خوانده می شود و به عنوان یک آئین در روحیه جوانمردی و پهلوانی قهرمانان ایرانی تبلور یافته و در بسیاری از مراحل و مقاطع وسیله ای برای توسل به خاندان عصمت و طهارت است. بنابراین آئین ها و مناسک مذهبی بخش جدایی ناپذیر فرهنگ شیعی هستند و مردم ایران با خواندن آنها با اهل بیت(ع) پیوند و الفتی گسستنی ناپذیر می گیرند.

ماه مبارک رمضان علاوه بر خواندن دعاهای سحر، مجیر، جوشن کبیر، ابوحمزه ثمالی و ....مناجات های بسیاری به زبان شعر فارسی دارد که شنیدن آنها خالی از فیض نیست . به عنوان نمونه«مناجات یا خدا» یکی از معروف ترین مناجات ها در ماه مبارک رمضان را در زیر مشاهده می کنید:

شده ام به بند غفلت اسیر،هستم از فرط عصیان سر به زیر

به حقّ حضرت نعم الامیر،اجرنا من النّار ِ یا مجیر

اجرنا من النّار ِ یا مجیر...

رمضان ماه ِ باران ِ رحمت،رمضان ماه ِ خوب ِ مغفرت

یا رب به حقّ قرآن و عترت،نگاهی کن به این عبد فقیر

اجرنا من النّار ِ یا مجیر...

ای خدا هستم رو سیاه ِ تو،آمدم در ظلّ ِ پناه ِ تو

از عطر نسیم نگاه تو،بگیرد جان بوی مُشک و عبیر

اجرنا من النّار ِ یا مجیر...

از ازل بر لطف ِ تو دل بستم،مهربان به راه ِ تو نشستم

اگرچه غرق گناهم،هستم ،عاشق آن محبوب ِ بی نظیر

اجرنا من النّار ِ یا مجیر...

الهی حقّ گلهای پرپر،به حقّ شهید ِ گشته بی سر

حسین آن نور ِ چشم ِ پیغمبر،آن که شد بر تنش کفن حصیر

اجرنا من النّار ِ یا مجیر...

البته آئین مناجات خوانی مثل تمام مراسم های مذهبی و آئینی در ایران متأثر از واقعه عاشورا و شخصیت ملکوتی حضرت امام حسین (ع) نیز هست. مناجات خوانان در همه مراسم های آئینی و مذهبی با ذکر و دعا یاد سالار و سرور شهیدان را گرامی می دارند.

پایان پیام/32