نگاهی به شاخصه‌های تعلیم و تربیت اسلامی در اندیشه معلم انقلاب

به گزارش راهبرد معاصر، سالروز شهادت استوانه دین و دانش «شهید مرتضی مطهری» به نام روز معلم نام‌گذاری شده تا هرچند نمادین ولی جامعه پاسداشتی داشته باشد برای جایگاه علم و تعلیم و معلم. در این میان شهید «مرتضی مطهری» به دلیل نقش والای خود در تربیت اسلامی و انقلابی چند نسل از مبارزان راه آزادی به حق لقب معلم انقلاب اسلامی را از ان خوده کرده است. در این گزارش نگاهی خواهیم داشت به مهم‌ترین شاخصه‌های اندیشه وی در تربیت انسانی تا بدانیم که چگونه می‌توان انسانی در تراز انقلاب اسلامی پدید آورد.

تلاش برای تربیت انسان کامل

از دید شهید مطهری، تعلیم و تربیت اهدافی همچون پرورش نیروی تفکر، پرورش حس مسئولیت اجتماعی، پرورش نیروی ایمان و تعبد، پرورش نیروی اراده و اختیار و پرورش جسم را شامل می‌شود. وی معتقد است که می‌توان با تکیه تربیتی بر اصول ذاتی انسان همچون هماهنگی با فطرت، هدایت‌خواهی، حکمت‌جویی، تناسب علم و عقل و انسانیت دوستی مهم‌ترین تحقق هدف آفرینش انسان یعنی رسیدن وی به جایگاه عبودیت و انسان کامل را محقق کرد.

از دیدگاه شهید مطهری، خداوند انسان را به نیروی عقل و ابزار معرفت تجهیزکرده و پیامبرانی را با برهان‌های روشن و احکام و قوانین متین برانگیخته و رسالت سنگین تعلیم و تربیت انسان را به آنان سپرده است، پس این موضوع نشان‌دهنده جایگاه تعلیم و تربیت به عنوان یکی از ابعاد انسانی آموزه‌ها و معارف ادیان آسمانی به ویژه اسلام است.

تلاش برای اسلامی‌سازی تعلیم و تربیت

با نگاهی به آثار شهید مطهری می‌توان دریافت که از دید وی این هدف‌گذاری عالی در بستر آموزشی بجا مانده از دوران قاجار و پهلوی قابل تحقق نیست. وی معتقد بود که نظام آموزشی کشور تقلیدی از نظام تعلیم و تربیت کشورهای غربی است که با اعتقادات و فرهنگ اصیل مردم مسلمان ایران هماهنگی ندارد، زیرا نظام تربیتی غرب براساس نوعی جهان‌بینی و فلسفه خاص شکل گرفته و توان هماهنگی و بسترسازی برای تحقق اصول و مبانی جامعه اسلامی را دارا نیست.

استاد شهید بر این باور بود که بر همین اساس، تبیین مبانی، اهداف، اصول و روش‌های تعلیم و تربیت اسلامی با استفاده از منابع اسلامی بسیار لازم و ضروری است اما با توجه به اینکه هر کسی نمی‌تواند مسائل اساسی جهان‌بینی را از منابع و متون دینی به آسانی استخراج کند و نظام فلسفی و تربیتی پدید آورد، لازم است به نظر عالمان دینی و حکمای الهی و مسلمان مراجعه کرد که مقبولیت لازم را دارا باشند.

ارکان پنج‌گانه تعلیم و تربیت در اندیشه شهید مطهری

شهید مطهری اسلام را دینی جامع و همه جانبه می‌داند که قرار است برای همه انسـان‌ها راهنمـا باشد و در این میان تعلیم و تربیت به عنوان بخشی از مکتب اسلام باید برنامه آموزشی مشخصی داشته باشد، زیرا هر مکتبی که دارای هدف‌هایی مشخص و سیستم‌های حقوقی، اقتصادی و سیاسی است، نمی‌تواند یک سیستم خاص آموزشی نداشته باشد.

تعلیم و تربیت اسلامی از دیدگاه شهید مرتضی مطهری بر پنج رکن اهتمام به پرورش فکر و اندیشه آدمیان، پرورش استعدادهای نهفته در وجود آدمی، عادت دادن روح انسان به فضایل اخلاقی، تربیت انسانی عابد و در نهایت همه‌جانبه‌نگر مبتنی است.

در اندیشه معلم انقلاب، تعلیم و تربیت اسلامی بحث ساختن انسان‌هاست و مکتب اسلام مکتبی مشخص با هدف‌هایی معین است که برای دستیابی به این اهداف در زمینه تعلیم و تربیت اسلامی، انسان را محور اصلی می‌داند؛ انسان‌هایی که جامعه انسانی را می‌سازند. از آنجا که در اسلام، هم اصالت فرد محفوظ است و هم اصالت اجتماع، طرح و برنامه ساختن افراد از آنجا که مقدمه و ابزاری برای ساختن اجتماع، و نیز یکی از اهداف مهم تعلیم و تربیت اسلامی است در اولویت قرار دارد.

در تحلیل جامع از اندیشه استاد شهید مرتضی مطهری می‌توان به این نتیجه رسید که هدف غایی نظام تعلیم و تربیت اسلامی، تربیت انسان الهی است. از دیدگاه شهید مطهری، مربیان باید دانش‌آموزان و دانشجویان را مطابق استعدادها، علایق و طبق قوانین مسلم اسلامی تربیت کنند و راه اعتدال را پیش گیرند. جسم‌شان را آن طور که شایسته است برای ادامه زندگی تقویت کنند. روح‌شان را با اخلاق و تربیت الهی عجین نمایند. از عبادت و دعا کمک بگیرند و در اصلاح آنها از اخلاق و تربیت اسلامی استفاده کنند. سبک زندگی خود و متربیان را با الگو قرار دادن زندگی و سیره عملی پیامبر و ائمه اطهار(ع) بسازند تا در نهایت با نسلی از انسان‌های مومن مواجه شویم که توان هدایت جامعه به سوی آرمان‌های اسلامی را دارا هستند.