زنده شدن امیدها برای احیای دشت لاله‌های واژگون کوهرنگ

دشت لاله‌های واژگون کوهرنگ رویشگاه اصلی گونه‌های گیاهی لاله واژگون و یکی از جاذبه‌های دیدنی و گردشگری ایران است.

لاله‌های واژگون از خانواده سوسنیان با اسم علمی 'Fritillaria imperialis' است و نوع 'ایمپسریال فرتیال' آن در برخی مناطق جهان وجود دارد، اما گونه 'پرسیکال ' آن مختص ایران به‌ ویژه منطقه چهارمحال و بختیاری است.
لاله واژگون که در زبان محلی گل بگریو (گل گریان)، اشک مریم و گل افسانه‌ای شهرت دارد، در اواخر فروردین‌ماه به گل می‌نشیند و به طور معمول تا اواخر اردیبهشت گل‌های خود را حفظ می‌کند.

محدوده‌ای از دشت لاله شهرستان کوهرنگ در منطقه دوآب صمصامی این شهرستان قرار گرفته و طی مصوبه شماره ۱۵۰ شورای عالی محیط‌زیست در تاریخ ۲۷ بهمن ۱۳۷۵ با هدف حفاظت از این گونه گیاهی ارزشمند به عنوان یک اثر طبیعی ملی به مناطق تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط‌زیست پیوسته است.

همچنین برای جلوگیری از تخریب لاله‌های واژگون و حراست از این گونه گیاهی نادر، در سال ۹۴ در اقدامی از سوی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان، پرونده ثبت جهانی لاله‌های واژگون تدوین شد و این اثر طبیعی در فهرست موقت یونسکو به ثبت رسیده است و در لیست انتظار برای ثبت نهایی قرار دارد.

اما با وجود اهمیت بالای این گونه گیاهی از جهات مختلف علمی، محیط‌زیست و گردشگری در سال‌های اخیر بخش وسیعی از دشت لاله‌های واژگون شهرستان کوهرنگ تخریب و زنگ خطر انقراض این گونه گیاهی ارزشمند به صدا درآمده است.

کاهش مساحت دشت لاله های کوهرنگ به ۴۰۰ هکتار

به گفته مسئولان منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری، مساحت دشت لاله‌های کوهرنگ از سه هزار و ۶۰۰ هکتار در سالهای گذشته به ۴۰۰ هکتار در سالجاری کاهش یافته است و در این میان بوته‌کنی و تخریب انسانی، خشکسالی، آفات و بیماری‌های گیاهی، تغییر کاربری اراضی، کشت زیراشکوب و چرای مفرط دام این گونه گیاهی نادر و ارزشمند را تهدید می‌کند.

به گفته فرماندار کوهرنگ، سالانه ۵۰ هزار گردشگر از دشت لاله‌های کوهرنگ دیدن می‌کنند اما با تخریب این گونه‌های گیاهی و شیوع ویروس کرونا ۲ سال است که دشت لاله‌ها قرق می‌شود.

مسئولان ابراز امیدواری کرده‌اند که با قُرق دشت لاله‌ها بتوان گام مهمی در جلوگیری از تخریب این گونه‌های گیاهی ارزشمند برداشت و فرصتی برای احیای آن فراهم شود.

دشت لاله‌های کوهرنگ در ۲ منطقه رویش دارد، یک منطقه در ارتفاعات زردکوه و نزدیکی روستای فخرآباد قرار دارد که ثبت ملی شده است و منطقه دیگر که برای بازدید عموم آزاد است در ۱۲ کیلومتری شهر چلگرد و در مجاورت روستای دیمه قرار دارد.

ثبت اثر ملی طبیعی لاله های واژگون کوهرنگ از سال ۷۵

معاون فنی اداره‌کل حفاظت محیط زیست چهارمحال و بختیاری به وضعیت اثر ملی دشت لاله‌های کوهرنگ اشاره کرد و گفت: اثر طبیعی لاله واژگون از سال ۱۳۷۵ به عنوان اثر ملی ثبت شده است و جزو یکی از مناطق چهارگانه سازمان حفاظت محیط‌زیست قرار گرفته و تحت حفاظت قرار می‌گیرد.

محسن حبیبی به وضعیت زیستگاهی اثر ملی لاله‌های واژگون کوهرنگ نیز اشاره کرد و افزود: این منطقه در ارتفاعات بین ۲۵۰۰ تا ۲۸۰۰ در دامنه‌های کوه میلی در جنوب رشته زردکوه واقع شده است و دسترسی به منطقه تنها از طریق راه خاکی روستای فخرآباد و سپس حدود ۲ ساعت پیاده‌روی از این محل امکان‌پذیر است.

وی ادامه داد: منطقه به صورت گودالی نه چندان بزرگ میان کوه است که به آن چال روغنی نیز گفته می­‌شود و آب­‌های حاصل از بارندگی‌های اطراف را به خود جذب می کند ولی منبع آبی دائمی در آن وجود ندارد.

معاون فنی اداره‌کل حفاظت محیط زیست چهارمحال و بختیاری، مساحت اثر ملی طبیعی لاله‌های واژگون کوهرنگ را ۳۷۹ هکتار اعلام کرد و اظهار داشت: این اثر ملی طبیعی در سال‌های اخیر در معرض تهدید قرار گرفته که به ترتیب می‌توان به تصرفات، تغییر کاربری اراضی و تخریب زیستگاه، شکار و صید، ابنیه و طرح‌های کلان، چرای مفرط دام، قطع درختان، بوته کنی، کشت زیر اشکوب، بیابانی شدن، خشکسالی و کاهش نزولات جوی و آفات و بیماری‌های گیاهی اشاره کرد.

حبیبی افزود: اثر طبیعی، ملی لاله واژگون به چشمه، قنات و آبراهه دسترسی ندارد و تنها منبع آبی آن نزولات جوی است.

وی به تجهیزات و امکانات حفاظتی برای حفاطت از این گونه‌های ارزشمند اشاره کرد و گفت: یک پاسگاه محیط‌بانی، ایجاد چارت سازمانی و بکارگیری نیروهای محیط‌بان در منطقه به تعداد پنج نفر، تجهیز پاسگاه محیط‌بانی و نصب و راه‌اندازی پنل خورشیدی برای تولید انرژی برق از جمله این تجهیزات است.

با وجود اینکه اثر ملی طبیعی از دسترس گردشگران به دور است اما دشت لاله‌های در نزدیکی روستای دیمه چلگرد سالانه میزان ۵۰ هزار گردشگری است و بیشترین آسیب را به این گونه‌های گیاهی وارد می‌کند.

کارشناس مرتع اداره‌کل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری گفت: این منطقه دارای ۲ ظرفیت گردشگری و اقتصادی برای بهره‌برداری اصولی گونه‌های دارویی است اما ورود گردشگر به این منطقه سالهاست که به تخریب بخش زیادی از دشت منجر شده است.

منصور نجفی با اشاره به کاهش سطح لاله‌های واژگون در سال‌های اخیر، تصریح کرد: اگر چه مساحت لاله‌های واژگون در سال‌های گذشته به سبب پراکندگی نمی‌توان عدد مشخصی برای آن عنوان کرد اما بنا بر آمارهای این اداره‌کل از حدود ۳ هزار و ۶۰۰ هکتار، به تازگی به ۴۰۰ هکتار کاهش یافته و این موضوع زنگ خطر انقراض این گونه گیاهی نادر را به صدا درآورده است.

قرق دشت لاله منجر به افزایش تراکم آن شده است

وی ادامه داد: از سال گذشته قرق دشت لاله‌ها در دستور کار قرار گرفت و در طول این ۲ سال با ارزیابی‌های انجام شده تراکم لاله‌ها در وضعیت بهتری قرار گرفته و اگر این قرق چند سال ادامه یابد می‌توان به حفظ و افزایش تراکم این لاله‌های واژگون امیدوار شد.

کارشناس مرتع اداره‌کل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری خاطر نشان کرد: این در حالی است که بازگشت به سطح سال‌های گذشته امکانپذیر نیست چرا که بسیاری از این مناطق به مستثنیات تبدیل شده است و امکان احیای لاله‌ها در این مناطق وجود ندارد.

نجفی افزود: چنانچه بتوان با مدیریت موضوع گردشگری دشت لاله‌ها و جلوگیری از تماس مستقیم گردشگران با لاله‌ها اقدام کرد و همین ۴۰۰ هکتار باقی مانده را نیز حفظ کرد و بر تراکم آن افزود می‌توان از انقراض این گونه گیاهی ارزشمند جلوگیری و از آن برای نسل‌ها آینده حراست کرد.

شهرستان کوهرنگ در ۸۰کیلومتری مرکز چهارمحال و بختیاری قرار دارد و سرچشمه کارون و زاینده رود نیز است.