وقتی بازار هنر رنگ عوض می‌کند

مدتی قبل به خبرگزاری ایسنا اطلاع داده شد که نورپردازی بازار هنر اصفهان تغییر کرده است. منبع این خبر اعلام کرد که طی این عملیات، لوسترهای سقف بازار که توسط مرحوم دکتر باقر آیت‌الله زاده شیرازی ویژه‌ی بازار هنر طراحی‌شده بود، برچیده شده و قرار است به‌زودی توسط آهن‌فروش، از محل بازار بیرون برده شود!

برای اطلاع از چندوچون ماجرا و همچنین کسب اطلاع از نورپردازی جدید انجام‌شده به محل بازار هنر اصفهان رفتم و با اسدالله شاه‌میوه، سرپرست شورای این بازار در حضور برخی دیگر از اعضای فعلی این شورا و همچنین با ناصر طاهری، معاون میراث فرهنگی استان اصفهان گفت‌وگو کردم.

شاه‌میوه، در مورد اقداماتی که توسط این شورا در بازار هنر انجام‌شده، گفت: قبل از اقدامات مرمتی ما در بازار، زیر سقف بازار تماماً سیاه شده و بخش عمده‌ای از آجرهای آن نیز خراب و جداشده بود و وقتی باران می‌آمد از سقف آب می‌چکید، بنابراین ما به میراث گفتیم سقف را مرمت کند اما میراث گفت پول ندارم و خودتان می‌توانید این کار را انجام دهید. ما هم گفتیم شما اجازه‌اش را بدهید ما این کار را می‌کنیم و درنهایت اجازه را گرفتیم، کسبه بازار هزینه کردند و داربست زدیم و کارگر گذاشتیم و زیر نظر شورای بازار و میراث فرهنگی سیاهی‌های زیر سقف را در مدت چهارده ماه کاملاً تمیز کردیم، هر قسمت از سقف که به بندکشی نیاز داشت آن را انجام دادیم. در بعضی قسمت‌ها هم آجرها ریخته شده بود و سقف کمبود داشت که جای خالی آن را پر کردیم. در تمام این ۱۴ ماه، کار کاملاً فکر شده پیش رفت و مراقب بودیم که چیزی روی سر مردم نریزد و اذیت نشوند.

وی درباره‌ی مرمت روس سقف بازار هنر توضیح داد: پشت‌بام بازار ۲۲۰ متر طول و حدود ۱۲ متر عرض دارد که ما حدود پنج هزار متر روی سقف را مرمت کردیم، آجرهایی که شکسته بود و شکاف‌هایی که ایجادشده بود را ترمیم کرده و قیرگونی و ایزوگام انجام دادیم. این کارها با هزینه بیش از سه میلیارد تومان زیر نظر میراث فرهنگی و شورای بازار انجام شد و تمام هزینه‌های آن را هم کسبه‌ی بازار پرداخت کردند.

باید به بازاری‌ها جایزه داد

سرپرست شورای بازار هنر اصفهان با اشاره به اینکه شورای بازار هنر هفت عضو دارد، ادامه داد: ما تمام سعی خود را کردیم که علاوه بر سازه‌ی بازار، زیبایی آن‌هم حفظ شود. حتی تابلوهای هر مغازه حالت اتوبوسی داشت و ما همه را برداشتیم و گفتیم تابلوها باید ظریف باشد تا قداست بنا حفظ شود. قبلاً هواکش کولرها بیرون از مغازه و سردکننده در داخل بود و نما را نازیبا کرده بود اما الان از کولرگازی استفاده می‌شود که روی پشت‌بام قرار دارد.

وی افزود: من ۵۰ سال است که رئیس شورای بازار هنر و نماینده میراث و اوقاف هستم و در تمام این سال‌ها دیده‌ام که این بازار توسط کسبه حفظ‌ شده است و واقعاً باید به بازاری‌ها جایزه داد. ما در بازار دست‌به‌دست یکدیگر دادیم و می‌دانیم نه میراث پولی دارد که خرج بازار کند و نه اداره‌ی اوقاف خرج می‌کند بنابراین خودمان مرمت و ساماندهی وضعیت بازار را به عهده گرفتیم. البته تمام امور زیر نظر میراث فرهنگی و اوقاف انجام‌شده است.

سرپرست شورای بازار هنر اصفهان خاطرنشان کرد: بعد از پاک کردن کامل زیر سقف و بندکشی و پر کردن آجرهایی که خالی‌شده بودند، ساماندهی سیستم برق و نورپردازی را انجام دادیم. سیم‌های برق و تلفن بدون نظم و با ظاهری نازیبا در سرتاسر بازار کشیده شده بود و کبوترها هم روی آن‌ها می‌نشستند و بسیار پیش‌آمده بود که هرکس عبور می‌کرد، مدالی به او می‌دادند! کابل‌کشی‌های زیادی در بازار انجام‌شده و این سیم‌ها روی دیوار رهاشده بود و هر مغازه‌ای برای خودش یک سیم می‌کشید. درنهایت با صحبتی که با اداره برق انجام دادیم یک نقاب یا داک از جنس ام‌دی‌اف جلوی سیم‌ها گذاشتیم تا ظاهر نازیبای آن‌ها پیدا نباشد اما پشت این داک باز و قابل‌دسترسی است، یعنی در صورت لزوم می‌توان از پشت آن به‌راحتی به سیم‌ها دسترسی داشت.

شاه‌میوه گفت: برای تمام قسمت‌های بازار نورپردازی شکیل و منظمی طراحی شد؛ لوسترهایی هم که مربوط به حدود ۵۰ سال قبل هستند دیگر مناسب بازار نبودند و برای شرایط فعلی ترکیب زیبایی نداشتند. تمام حباب‌های آن شکسته شده بود و پرنده‌ها روی آن می‌نشستند.

وی ادامه داد: ما حتی برای شیوه‌ی نورپردازی بازار از طراح استفاده کردیم و در مورد رنگ نور مورد استفاده به‌هیچ‌عنوان رنگ سفید به کار نبردیم چون آجرها را از بین می‌برد و تمام نور مورد استفاده در سرتاسر بازار رنگ زرد است که هنگام شب کم‌وزیاد می‌شود. ظاهر بازار هم خیلی زیبا و شکیل شده است.

سرپرست شورای بازار هنر اصفهان معتقد بود اینکه سرقفلی این بازار خوب شده به دلیل کارهایی است که در طول این سال‌ها توسط شورای بازار و با هزینه‌ی کسبه‌ی آن انجام‌شده است: وقتی این کار با هزینه‌ی بازاریان انجام شود میراث مسلماً مخالفتی ندارد و قطعاً خودش هم نظارت می‌کند، اوقاف هم می‌بیند عده‌ای دیگر خانه‌ی او را مفت و مجانی مرمت و تزئین می‌کند و مخالفتی نخواهد داشت.

این هنرمند پیشکسوت خاتم‌سازی، با بیان اینکه در طول این سال‌ها کسبه برای حفظ این بازار خیلی زحمت‌کشیده‌اند، اظهار کرد: ما در ابتدا گفتیم کف بازار را بکنیم اما میراث هیچ‌وقت اجازه‌ی این کار را نمی‌دهد و کار درست هم همین است که این کار انجام نشود. سنگ‌های کف بازار ۳۵ سانتی‌متر عمق دارند و اگر سنگ‌ها را بردارند و دوباره بگذارند بازار اشکال پیدا ‌می‌کرد و تا مدت‌ها تعطیل می‌شد.

بازار هنر تکان خورده است

وی توضیح داد: البته اگر بازار تکان نمی‌خورد و آسیب نمی‌دید این تعطیلی مهم نبود اما موضوع این است که بازار هنر تاکنون یک مقدار تکان خورده است، چون در گذشته پشت بازار تکیه‌گاه داشت یعنی دیوارهای خانه‌ها به این بازار تکیه می‌داده و وقتی دیوارها خراب شد و اینجا را پارکینگ کردند، پشت بازار رها شد و بعد هم که شهرداری تا پشت آن را فضای سبز کرد و آب را گذاشت پای آن؛ به‌طوری‌که وقتی صبح می‌آمدیم به داخل بازار آب نفوذ کرده و دیوارها این بازار تا کمر خیس بود. خدا می‌داند من با چه مکافاتی پیگیری کردم تا بعد حاشیه گذاشتند و پیاده‌رو ایجاد کردند و ما سرتاسر پشت بازار ناکش ایجاد کردیم و دو متر پایین رفتیم و آرماتور ریختیم.

شاه‌میوه گفت: چون بازار راه‌آب نداشت، وقتی ما قصد داشتیم در بازار سرویس بهداشتی بسازیم ابتدا می‌خواستند مکش ایجاد کرده و فاضلاب را در بازار بگذارند که به چهارباغ برود که باز هم من به اوقاف رفتم و گفتم که نباید چنین کاری بکنید. به‌این‌ترتیب فاضلاب را از زیر مادی بیرون از بازار به چهارباغ وصل کردیم و نگذاشتیم بازار آسیب ببیند.

بعدها می‌گویند این لوله‌های خام و آهن‌ها، طلا و نقره بودند!

سرپرست شورای بازار هنر اصفهان تأکید کرد: مرحوم دکتر شیرازی زمانی که طرح نورپردازی در این بازار را با استفاده از این لوسترها ارائه کرد، فقط برای این بود که یک روشنی در بازار وجود داشته باشد. الان نوع نیاز مغازه‌ها به برق متفاوت شده و کابل‌کشی می‌کنند. همه‌ی لوله‌های خام این لوسترها موجود است و به میراث هم اعلام کردیم آن‌ها را به اداره ببرد و آن‌ها گفته‌اند فعلاً جا ندارند و به همین دلیل همچنان در گوشه‌ای بازار قرار داده‌شده‌اند تا میراث آن‌ها را ببرد.

وی افزود: این لوسترها نه از قدمت بالایی برخوردارند و نه جنس ویژه و تزئین خاصی دارند. اتفاقاً من به شورا گفتم کسی به این لوسترها دست نزند تا میراث آن‌ها را ببرد و درباره‌ی آن‌ها تصمیم‌گیری کند، چون می‌دانم بعد افرادی هستند که بگویند این لوله‌های خام و این آهن‌ها، نقره و طلا هستند!

شاه‌میوه گفت: حقایق را باید نوشت. هر طرحی که ارائه می‌شود در زمان خود مؤثر است و در زمان‌های دیگر باید تغییراتی در آن ایجاد شود؛ حتی گاهی برخی طرح‌ها در زمان خودشان هم طرح‌های خوبی نیستند؛ مثلاً عمارت بدنه‌ی شرقی چهارباغ را درست کردند و به دنبال من آمدند که یک کاری برای آنجا بکن، گفتم چه‌کار؟ گفتند می‌خواهیم آنجا را به طلافروش‌ها بدهیم. گفتم آنجا را به سبزی‌فروش‌ها بدهید چون به درد طلافروشی نمی‌خورد. این‌همه هزینه کردند اما یک ریال به درد نمی‌خورد و بااینکه در چهارباغ هم قرار دارد هیچ رونقی ندارد و خالی است.

ما حواسمان هست که کسی به بازار خش نیندازد

سرپرست شورای بازار هنر اصفهان گفت: تلویزیون برنامه‌ای را نشان می‌داد که در آن فرد پاساژداری می‌گفت در هر ماه ۴۰۰ میلیون اجاره جمع می‌کند اما به خاطر کرونا اجاره این مدت را بخشیده است، اما در این مدت که بازار به دلیل کرونا تعطیل بوده هیچ‌کس به ما کمکی نکرده است، آیا دارایی چیزی به ما بخشیده؟ آیا دولت به ما کمک کرده؟ خیر. ما خودمان داریم به دولت کمک می‌کنیم و باید هم این کار را انجام بدهیم چون حفظ چنین بازار تاریخی‌ای اهمیت بسیاری دارد و بازیچه نیست، بنابراین چیزی که در رسانه‌ها باید نوشته شود این است که کسبه‌ی بازار هنر خودشان این بازار را حفظ کرده‌اند تا مردم تشویق شوند و بدانند که اگر کاری را می‌کنند از چشم مردم دور نیست.

وی تصریح کرد: در چوبی بازار هنر هم متعلق به چهارصد سال قبل است که یک‌بار برای جشن‌های دو هزار و پانصدساله مرمت شد و بعد از تکمیل نورپردازی بازار باید توسط استاد صالح قنبری مرمت شود که حداقل ۵۰۰ میلیون هزینه خواهد داشت و آن را هم کسی جز کسبه پرداخت نمی‌کند؛ ضمن اینکه راه فاضلاب بازار هم نیاز به ترمیم دارد تا به دیوارها نم ندهد.

شاه‌میوه یادآور شد: ما می‌توانستیم بگوییم که این بنا متعلق به میراث و اوقاف است و خودشان باید آن را حفظ کنند و هر کاری می‌خواهند بکنند و خراب هم که شد به ما مربوط نیست، اما ما اینجا مستأجر نیستیم. اگر مستأجر هم بودیم و اگر ایرانی هستیم باید آن را حفظ کنیم. واقعاً دست‌مریزاد می‌خواهد به این شورا که پای‌کار ایستادند و بازاری‌ها که پولش را ‌دادند. تشویق‌کننده شما خبرنگارها هستید. اگر ما کار زشتی کردیم بنویسید که شما خیانت کرده‌اید. ما حواسمان به بازار جمع است که کسی خشی به آن نیندازد.

احتمال آتش‌سوزی در بازار وجود داشت

ناصر طاهری، معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی صنایع‌دستی و گردشگری استان اصفهان نیز دراین‌باره به ایسنا گفت: لوسترهای بازار هنر خیلی قدیمی نیست و متعلق به دوره معاصر است؛ ضمن اینکه اقدامی که در بازار انجام‌شده یک ساماندهی است؛ چراکه وضعیت بازار به‌گونه‌ای بود که سیم‌های برق و مخابرات در هرکجای بازار کشیده شده بود. وضعیت نابسامان برق‌کشی‌های بازار خیلی خطرناک بود و به همین دلیل احتمال وقوع آتش‌سوزی در بازار وجود داشت.

وی ادامه داد: از سوی دیگر هر مغازه‌ای برای خودش سیم‌کشی و نورپردازی‌های آن‌چنانی انجام داده و لامپ و کولر اضافه کرده و دکور خود را تغییر داده بود و در مجموع بازار به یک ساماندهی نیاز داشت.

طاهری تصریح کرد: از طرف شورای بازار پیشنهادی برای طرح ساماندهی بازار به ما ارائه شد و ما هم مخالفتی نداشتیم چون این کار یک نوع ساماندهی برق بود که هم به لحاظ منظری سیم‌ها دسته‌بندی و ساماندهی می‌شد و منظره‌ی بدی که برای این بدنه‌ی تاریخی ایجادشده بود رفع می‌کرد و هم خطر آتش‌سوزی از بین می‌رفت.

آشنایی شورای بازار هنر با ضوابط میراث فرهنگی

طاهری توضیح داد: اصلی به نام برگشت‌پذیری در بناهای تاریخی وجود دارد که با توجه به آن، افزودن هر چیزی که در اصالت اثر تاریخی اثر نگذارد و برگشت‌پذیر باشد امکان‌پذیر است و هیچ مشکلی ندارد اما هدف شورای بازار ساماندهی وضعیت منظر بدنه‌ی تاریخی آن و رفع خطرات احتمالی به دلیل آتش‌سوزی بود و در مورد سیستم برق بازار، عنصر تاریخی نداریم که بگوییم حذف‌شده است.

وی افزود: الان ما در مورد قسمت‌های مختلف بازار با شهرداری و سازمان نوسازی و بهسازی کار می‌کنیم و معمولاً ما هم وضعیت برق و بافه‌ها و سیستم‌های مخابراتی و تأسیساتی که روی درودیوار بازار وجود دارد را ساماندهی می‌کنیم، ازاین‌رو اقدام شورای بازار هنر در ساماندهی بازار هنر مشکلی ندارد.

معاون میراث فرهنگی استان بابیان اینکه وضعیت ساماندهی بازار و مرمت پشت‌بام آن توسط شورای همیاری بازار انجام‌شده و ما فقط نظارت داشتیم، گفت: شورای همیاری بازار هنر بر روی پشت‌بام این بنا نیز کار کرده و مرمت بام بازار را هم انجام داده‌اند. آن‌ها معمولاً از بازار مراقبت کرده‌اند و با ضوابط میراث فرهنگی نیز آشنا هستند. اگر کسی در بازار بخواهد کاری انجام دهند شورا مراقبت می‌کند.