به گزارش ایرنا، انتشار خبر شیوع ویروسی ناشناخته با قابلیت سرایتپذیری بالا که حتی نمیدانستیم آن را چه بنامیم از دسامبر ۲۰۱۹ (آذر ۱۳۹۸) به یکباره جهان را در شوک فرو برد. از آن روز تا امروز که بیش از سه میلیون و ۵۷۵ هزار نفر در جهان قربانی این بیماری همهگیر و عفونی ناشی از سندرم حاد تنفسی ۲ شده اند، شاید بارزترین نشانه بلوغ بشریت را بتوان روند تغییر بشر از تلاش برای بهبود سبک زندگی انفرادی به جنگیدن جمعی برای بقا دانست. همانطور که تدروس آدهانوم رئیس سازمان جهانی بهداشت گفت: ما فرصتی بی سابقه برای اتحاد در برابر یک دشمن مشترک بشریت را به دستآورده ایم.
اروپا هر چند با تجربه شیوع «طاعون سیاه» در اواسط قرن ۱۴ و جانباختن دهها میلیون نفر در این قاره، میزبان ویروس کرونا شد اما روزهای غمانگیز شیوع همهگیریها به قدری تلخ و تاریک است که نه تنها علاقهای برای یادآوری آنها وجود ندارد، بلکه خاک خوردن بین صفحات کاهی تاریخ، میتواند سختترین انتقام بشر از این همهگیریهای مرگبار باشد. اما از آنجا که هیچکس را توان گریز از واقعیات و سرنوشت نیست، انسان قرن بیستویک بدون علم به اینکه، همهگیری بعدی چند سال و یا چند قرن دیگر خواهد بود، شیوع ویروس کرونا را به چشم دید و پیامدهای ریز و درشت، فردی و اجتماعی، اقتصادی و سیاسی و همچنین روحی و روانی آن را به امید رسیدن به نقطه پایان همهگیری به جان خرید.
تارنمای عفو بینالملل پیشتر در گزارشی نوشت: زمانی که همهگیری پایان یابد، بسیاری متحمل خسارتهای غیر قابل تصوری شده اند، تعداد زیادی از مردم عزیزان خود را از دست داده اند، جمعیت چشمگیری شغل خود را از دست داده اند و چند صد میلیون نفر رنج و تنهایی ناشی از انزوای اجتماعی را تجربه کرده اند اما آنچه آورده کرونا برای ما خواهد بود «حق انتخاب» است. انتخاب و تصمیم از اینکه به مسیر قبلی بازگردیم یا با درس گرفتن از تجربه گذشته، تصمیمات متفاوتی برای آینده بگیریم.
با این حال، اکنون که به لطف کشف تاریخساز واکسن با هر گونه کاستی و ضعف، نفسهای ویروس کرونا در برخی مناطق جهان از جمله قاره سبز به شماره افتاده است، پرسشهایی که مطرح میشود اینکه پس از کرونا، چه چیزی در انتظار جهان است؟ میراث کرونا برای جهان چه خواهد بود؟ همهگیری کووید-۱۹، سمتوسوی اقتصاد، فرهنگ، سیاست و روابط اجتماعی را چگونه تغییر خواهد بود؟
تغییر سبد خرید غذایی مردم
بخش خرید و فروش مواد غذایی، یکی از بخشهایی بود که بازار آن حتی در آشفته ترین روزهای شیوع همهگیری کساد نشد. در هفتههای آغازین، ترس از کمبود مواد غذایی، فروشگاهها و سوپر مارکتها در بسیاری کشورهای جهان را از خریداران مملو کرد. در اسپانیا، خرید کالاهای فاسد نشدنی از جمله ماکارونی، برنج و حبوبات به شدت افزایش یافت.
نتایج نظرسنجی اخیر موسسه یوگو در چند کشور جهان نشان میدهد که الگوی مصرف مردم به دنبال شیوع ویروس کرونا تغییر کرده است. طبق داده های آماری این پژوهش، اکثر کشورهایی که در این نظرسنجی شرکت کرده بودند، بیشترین افزایش را در مصرف میوه و سبزیجات تازه تجربه کرده اند، به غیر از بریتانیا و آمریکا که بیشترین افزایش مصرف را در خوراکی های با ارزش غذایی کم، تجربه کرده اند.
از زمان شروع همه گیری، در کشورهایی مانند استرالیا، فرانسه، آلمان، مکزیک، سنگاپور، بریتانیا و آمریکا شمار قابل توجهی از خریداران مواد غذایی، مصرف میوه و سبزیجات تازه و محصولات لبنی را افزایش دادند.
این افزایش تقاضا برای میوه و سبزیجات به خصوص در مکزیک و سنگاپور بیشتر به چشم می آید به طوری که حدود نیمی از کل خریداران مواد غذایی در این کشورها اذعان کرده اند که مصرف این مواد غذایی را افزایش داده اند. در طول یک سال اخیر محصولات لبنی نیز به طور قابل ملاحظه ای در سنگاپور و مکزیک محبوب شده است.
قرنطینههای اجباری در دوران شیوع ویروس کرونا همچنین سبب شد تا افراد زمان بیشتری برای آشپزی در خانه اختصاص دهند. به این ترتیب تهیه برخی مواد غذایی خانگی از جمله شیرینیجات و کیکها و به موازات آن خرید مواد اولیه این محصولات افزایش یافت.
تغییر الگوی مصرف از تمایل به کاهش خرید تا گرایش به افزایش پسانداز
شیوع ویروس کرونا در حوزه پیامدهای اقتصادی، بر میزان تقاضا نیز تاثیرگذار بود. به طوری که در بخش تقاضا، مصرف خانوارها در بسیاری از کشورها به علت کاهش درآمد، عدم تمایل برای خرید و افزایش پسانداز به دلیل عدم اطمینان از آینده به طور محسوس گزارش شده است. به این ترتیب تاثیر شیوع بیماری همهگیر بر الگوی مصرف شهروندان در راستای کاهش میل به خرید و افزایش پسانداز، مشهود بوده است.
موسسه رتبه بندی «مودی» در گزارشی اعلام کرد که خانوارها در سراسر جهان در مقایسه با الگوی های هزینه در سال ۲۰۱۹، ۵.۴ تریلیون دلار بیشتر پس انداز کرده اند که معادل بیش از ۶ درصد از تولید ناخالص داخلی جهانی است.
در آمریکا، حتی پیش از اجرای برنامه محرک اقتصادی ۱.۹ تریلیون دلاری توسط جو بایدن، رئیس جمهوری این کشور، خانوارها بیش از ۲ تریلیون دلار پس انداز اندوخته بودند.
بر اساس نظرسنجی موسسه ایفوپ، یک چهارم فرانسوی ها نیز در دوران بحران شیوع کرونا پس انداز بیشتری داشتند.
مردم آلمان نیز در سال ۲۰۲۰ به دلیل محدودیت های ناشی از کرونا پول زیادی پس انداز کرده اند. بانک مرکزی آلمان مجموع دارایی های مالی خانوارهای خصوصی را با ۳۹۳ میلیارد افزایش، ۷.۱ تریلیون یورو تخمین می زند. این رقم، افزایش تقریباً شش درصدی نسبت به سال ۲۰۱۹ را نشان می دهد.
تحول الگوی مصرف کالاهای فرهنگی و تقویت زیرساختهای دیجیتال
بحران کرونا و شرایط متعاقب آن موجب شده است که در حوزه مصرف کالاهای فرهنگی نیز، الگوهای مصرف دیداری و شنیداری بسیار تقویت شود. در حوزه انجام فعالیت های فرهنگی، فعالیت های مبتنی بر روابط خارج از خانه با محدودیتهای جدی مواجه شده و در مقابل تعامل و گفتوگو با اعضای خانواده، به عنوان یک فرصت در کانون توجه قرار گرفته است.
الگوی مصرف مجازی با بروز قابلیتهای بسیار نیز جایگاه ویژه ای در سبد مصرف فرهنگی یافته است. به این ترتیب، تجربه شیوع ویروس کرونا، لزوم توسعه زیرساختهای دیجیتال در راستای تغییر الگوی مصرف فرهنگی در کشورهای مختلف را گوشزد کرد. مطمئنا بسیاری از سرمایهگذاریهای آینده در شهرها برای تضمین دسترسی به خدمات فناورانه و گسترش ظرفیت و پویایی فعالیتهای از راه دور با تکیه به شبکههای زیرساختی قابل اعتماد خواهد بود.
با گسترش بیماری همهگیر، بسیاری از افراد در جهان، دفتر کار خود را ترک کرده و فعالیتهای حرفهای خود را از خانه دنبال کردند. این روزها مشورتها و تماسهای بین شرکتها نیز به صورت کنفرانسهای مجازی به حالت آنلاین صورت میگیرند و تحصیل و تدریس از مدارس و مراکز آموزشی به خانههای مردم و به اتاق کودکان کوچ کرده است. اما در هر حال خانه نشینی همزمان مردم جهان، به منزله سنجشی عالی برای زیرساختهای دیجیتالی بود و به ما نشان داد که در سالهای آینده میبایست پیرامون تقویت و تکمیل بخشهای مختلف این حوزه تمرکز کنیم.
در بررسی آثار همهگیری بر بخش فرهنگی، حوزه ادبیات و هنر نیز به عنوان آینه تمام نمای جامعه، بی تردید به ویژه در سالهای آینده شاهد تاثیرات گسترده خواهد بود. النا بلانچ گونزالس استاد دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه کمپولتنسه مادرید معتقد است: در بحرانی که ما متحمل شده ایم، هنر و فرهنگ به مثابه یک «پناهگاه» و «آینه» میتواند نکات مثبت را کشف کرده و انعکاس دهد. ما در این مدت احساس شهروندی را بازیابی کرده ایم و همه احساس میکنیم که اعضای یک گروه هستیم.
دورکاری
جای شک نیست که همهگیری ویروس کرونا، مفهوم کار کردن را نیز تغییر داده است و تاثیرات ناشی از آن در جوامع برای سالها باقی خواهد ماند. دورکاری پدیده تازه ای نیست اما با شیوع ویروس کرونا این ویژگی به یکی از بایدهای اقتصاد جهانی تبدیل شده تا علاوه بر حفظ جان انسان و قوانین فاصله گذاری اجتماعی، فعالیتهای تجاری را تداوم بخشد.
سازمان بین المللی کار پیشتر در گزارشی با عنوان «دورکاری در دوران کرونا و پساکرونا» نوشت: اگر چه بر اساس گزارش تارنمای آماری «یورو استات» شمار افرادی که به صورت نیمه وقت و یا تمام وقت دورکاری انجام میدهند در سالهای اخیر به تدریج افزایش یافته است اما بی تردید شیوع پاندمی همچون کاتالیزور موجب تسریع فرآیند به کارگیری و اتخاذ تدابیر دورکاری توسط کارفرمایان شد. به بیان دقیق تر، کووید-۱۹ نشان داد که کار از منزل، ابزار مهمی در جهت تضمین تداوم فعالیت مشاغل است.
برخی شرکتهای بزرگ در کشورهایی با اقتصادهای توسعه یافته معتقدند کار کردن از راه دور به عنوان آنچه تا پیش از این طرحی آزمایشی بدون برنامه ریزی خاص بود، به یکی از اساسی ترین روشهای سازماندهی بازار کار آینده تبدیل خواهد شد.
تغییر الگوهای رفتاری در شهرها به منظور صیانت از محیط زیست و تغییرات اقلیمی
قرنطینههای اجباری و محدودیتهای تردد در دوران شیوع ویروس کرونا همچنین امکان سنجش و بررسی آسیبهای ناشی از اقدامات مخرب بشر و مدیریت ضعیف شهری در بسیاری از کشورها را فراهم ساخت. بر اساس اطلاعات «مرکز تحقیقات انرژی و هوای پاک» (CREA) میزان انتشار گاز آلاینده دی اکسید کربن در شهرهای چین در فوریه ۲۰۲۰ (بهمن- اسفند ۹۸) ۲۵ درصد کاهش یافت که معادل انتشار سالانه کشوری مانند آرژانتین است.
تاثیراتی از این دست به فراخور شرایط حاضر در همه کشورهای جهان روی داده و نمایانگر برنامههایی است که با مدیریت بهتر منابع شهری ایجاد خواهد شد.
تمایل مردم به استفاده از دوچرخه و پیاده روی برای تردد درون شهری به جای استفاده از وسایل حملونقل عمومی به منظور حفظ ایمنی شخصی در مقابل ابتلا به ویروس کرونا از دلایلی است که سبب شده تا مردم در آلوده ترین شهرهای جهان به لطف کرونا، هوای پاک استشمام کنند.
در اروپا، شهر منچستر از مناطقی است که در یکسال گذشته در راستای اهداف دولت انگلیس برای ایجاد فاصله گذاری اجتماعی، پیادهروهای عابر پیاده یا خطوط دوچرخهسواری جدید را به شدت گسترش داده است.
کپنهاگ نیز در راستای برنامهریزیهای دانمارک برای کاهش انتشار گازهای گلخانه ای در دوران پس از قرنطینه، دست به ابتکارات جالب توجهی زده است. از جمله طراحی ابزارهایی برای نگه داشتن لیوانهای قهوه در زمان دوچرخه سواری، تنظیم برنامههای کاری والدین تا برای بردن فرزندانشان به مدارس آنهم با دوچرخه مشکلی نداشته باشند و طراحی دوچرخههایی به شکل «مینی بوس» تا بتوان بطور همزمان شش کودک را با آن حمل کرد.
هر چند از نظر کارشناسان تداوم روند فعلی میتواند به کاهش انتشار گازهای گلخانه ای کمک کند، اما پس از پایان قرنطینه و تدابیر محدودکننده، همپای افزایش تردد و جابجاییها، شرکتها نیز احتمالا برای جبران ضرر و زیانها با تلاش بیشتری به فعالیت ادامه خواهند داد اما نباید فراموش کرد که کمک به شرایط اقلیمی زمین نیازمند تغییر در سطح اجتماع و نگرش مردم است که پس از عبور از بحران فعلی میتوان شاهد آن بود.
نشریه اشپیگل نیز در گزارشی به مزیت های استفاده از دوچرخه در شرایط بحرانی کرونا اشاره کرد و نوشت: هنگامی که وزیر بهداشت آلمان «ینس اشپان» با راهنمایی هایی درباره چگونگی رفتار در بحران کرونا خطاب به مردم سخن گفت، به دوچرخه سواری نیز اشاره کرد.