غنای طبیعت در اکوسیستم پهناور خراسان جنوبی

به گزارش ایرنا تپه‌های ماسه‌ای ریگ یلان، ریگ بشرویه و ریگ گنده طبس، کوهستان‌های باقران، شاسکوه، کمر سرخ، آهنگران تا گزیک، قله‌های نایبند، کوه شتری، شاه کوه، دشت‌های وسیع سه قلعه، بشرویه، همت آباد و گلورده، جنگل‌های کم نظیر بنه در نهبندان، جنگل‌های منحصر به فرد سنو در طبس و رویشگاه‌های تاغ و دیودال در زیرکوه، تالاب‌های کجی نمکزار نهبندان و خور خوسف و کوه‌های مینیاتوری نهبندان تنها گوشه‌ای از اکوسیستم‌ (زیست بوم) پهناور استان است که نه تنها تنوع زیستی ارزشمندی را در خود جای داده‌ بلکه نظر هر بیننده و طبیعت‌دوست را به خود جلب می‌کند.

گونه‌های جانوری: اگرچه اطلاعات کافی درباره تنوع گونه‌های جانوری و گیاهی استان در دسترس نیست اما یافته‌های پراکنده موجود حاکی از آن است که در این خطه از کشور تاکنون تعداد ۱۹۷ گونه پرنده، ۶۰ گونه پستاندار، ۵۰ گونه خزنده و بیش از هزار گونه گیاهی شناسایی شده است.

ارزش تنوع زیستی استان صرفا به تعداد گونه‌ها نیست بلکه گونه‌های در معرض خطر انقراض یا کمیابی در استان زیست می‌کنند که ارزش حفاظتی بالایی داشته و مورد توجه بوم‌شناسان است از جمله این گونه‌ها می‌توان یوزپلنگ ایرانی، پلنگ، آهو، جبیر، گربه پالاس، گربه شنی، شاه روباه، قوچ اوریال، هوبره، زاغ بور، افعی شاخدار، بزمجه بیابانی و پرندگان شکاری مثل بالابان، قرقی، پیغو، دلیجه کوچک و عقاب طلایی را نام برد.

تهدیدات زیست محیطی: در کنار این ظرفیت‌های ارزشمند خدادادی تهدیدات زیست محیطی نگران‌کننده‌ای نیز به واسطه کم‌توجهی انسان‌های ساکن این سرزمین پدیدار شده که از مهمترین آنها می‌توان به برداشت بی‌رویه از منابع آبی، تخریب زیستگاه و شکار بی‌رویه، پدیده گرد و غبار و دفع نامناسبت پسماندها اشاره کرد.

آب: در زمینه برداشت بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی همواره بیش از ۱۱۰ درصد از منابع آبی تجدید پذیر استان را برداشت می‌کنیم در حالی که بیشتر از ۴۰ درصد مجاز نیستیم و نتیجه این شده که تاکنون بیش از سه میلیارد متر مکعب آب از سهم آیندگان را به یغما بردیم.

این در حالی است که نه انتقال آب از دریای عمان و خلیج فارس، نه آب‌های ژرف و نه هیچ گزینه دیگری غیر از صرفه‌جویی و مدیریت مصرف آب ما را از این بحران خطرناک نجات نخواهد داد.

گرد و غبار: ماهیت استان بیابانی است و بیش از یک سوم مساحت خراسان جنوبی کانون فرسایش بادی بوده که سالانه ۷۲۹ هزار و ۶۹۲ تن گرد و غبار برخاسته از این کانون‌ها بر سر مردم فرود می‌آید.

همچنین سالانه پنج هزار و ۵۰ میلیارد ریال خسارت ناشی از گرد و غبار به منابع مختلف زیرساختی، اقتصادی و زیست‌محیطی استان وارد می‌شود.

در چنین شرایط شکننده و حساسی، بسیار باید با طبیعت مدارا کرد و هر اقدامی که اندک پوشش گیاهی طبیعت یا حتی سنگ فرش‌های خاک را تغییر دهد، موجب تشدید فرسایش و افزایش گرد و غبار می‌شود.

مهمترین عوامل تشدید فرسایش خاک و گرد و غباری شدن استان چرای بی‌رویه دام (شتر و گوسفند) در مراتع، ایجاد جاده‌های خاکی متعدد در طبیعت، معدنکاری بدون بازسازی و احیا، رفت و آمد خارج از جاده‌ها در طبیعت به بهانه طبیعت‌گردی و آفرود است.

پسماند: در زمینه پسماندها بیش از ۹۵ درصد زباله گاه‌ها و سایت‌های پسماند استان خراسان جنوبی شرایط غیراستاندارد دارند و صرفا زباله‌های جمع‌آوری شده از شهرها و روستاها در این نقاط پخش و رهاسازی می‌شود.

آتش زدن زباله‌ها، زباله‌گردی و تجمع حیوانات از جمله مهمترین پیامدهای این شیوه دفع پسماند است اما معضل مهمتر و اصلی استان در زمینه پسماندها استفاده بیش از حد از کیسه‌های پلاستیکی و رهاسازی آنها در طبیعت است.

با یک حساب سرانگشتی سالانه ۲۰۰ میلیون کیسه پلاستیکی اعم از مشما، فریز و نایلون در طبیعت رها می‌شود و به بوته‌ها می‌چسبد بنابراین اگر برای این معضل چاره‌ای اندیشیده نشود به زودی در دریای کیسه‌های پلاستیکی غرق خواهیم شد!

برای حل این معضل مهم ۲ گزینه وجود دارد، یکی اینکه مردم کیسه‌های پلاستیکی کمتری استفاده کنند و دوم اینکه شهرداران، بخشداران و دهیاران به وظیفه قانونی خود عمل کنند که تا کنون در هیچ کدام از این گزینه‌ها توفیق مطلوب حاصل نشده است.

تخریب زیستگاه و شکار بی‌رویه

با وجود غنای طبیعت در خراسان جنوبی اما تخریب زیستگاه و شکار بی‌رویه تا حدی است که به گفته مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی نسبت به ۶۰ سال گذشته حدود ۸۰ درصد جمعیت گونه‌های برجسته حیات وحش نظیر جبیر، آهو، هوبره ، قوچ و میش، کل و بز استان را از دست داده‌ایم.

حسن اکبری اظهار داشت: گورخر ایرانی از صحنه طبیعت استان حذف شده و یوزپلنگ و پلنگ در آستانه انقراض است.

وی افزود: بر اثر به هم ریختن رابطه طعمه و طعمه خوار و زنجیره‌های غذایی طبیعت، مجال جولان دهی گونه‌هایی همچون گرگ و تشی افزایش یافته و موجب خسارت به اراضی کشاورزی و دام مردم می‌شود.

مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی به این مشکلات و تهدیدهای تنوع زیستی، قاچاق پرنده کمیاب هوبره، کشته شدن خزندگان بومی به واسطه ناآگاهی مردم، تصادفات جاده‌ای حیات وحش، تخریب طبیعت با طرح‌های توسعه‌ای، بهره‌برداری بیش از حد از مراتع و زیستگاه‌ها و آلوده ساختن زیستگاه‌های بکر در اثر فعالیت‌های انسانی را هم اضافه کرد.

پایش و محیط زیست انسانی

اکبری با بیان اینکه در یک سال گذشته ۶۰۶ مورد بازدید و پایش سایت‌های دفع پسماند انجام شده است گفت: ۲۱۵ فقره اخطار به متولیان از جمله شهرداران داده شده است و پنج شهردار به مراجع قضایی معرفی شده‌اند.

وی بیان کرد: هزار و ۸۵ فقره استعلام برای استقرار یا بهره‌برداری واحدهای تولیدی و خدماتی برای پیشگیری از تخریب و آلودگی بیشتر، بررسی و اعلام نظر شده و ۹۲۳ فقره پایش از واحدهای تولیدی و خدماتی و ۳۴۹ فقره اخطار آلایندگی صادر شده است.

مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی افزود: هفت واحد به عنوان صنایع آلاینده مشمول پرداخت یک درصد فروش به عنوان جریمه به امور مالیاتی شده‌اند.

وی اظهار داشت: تکمیل، خریدها و راهبری پنج ایستگاه سنجش گرد و غبار، نظارت بر آزمایشگاه‌های معتمد، نظارت بر مراکز معاینه فنی خودروها و پیگیری و نظارت بر اجرای قوانین هوای پاک، حفاظت خاک، پسماندها و آیین‌نامه‌های آنها از دیگر اقدامات حفاظت محیط زیست استان برای پیشگیری از آلودگی محیط زیست در یک سال گذشته بوده است.

اکبری گفت: دستگیری ۳۳۴ نفر متخلف شکار و صید، کشف ۳۷ قبضه سلاح غیرمجاز و برخورد با ۱۰۶ مورد حمل غیرمجاز سلاح شکاری، کشف ۲ هزار و ۱۳ حیوان شکار یا زنده‌گیری شده و تشکیل ۱۱۷ فقره پرونده در مراجع قضایی استان برای متخلفان شکار و صید از دیگر اقدامات برای حفظ تنوع زیستی استان از ابتدای سال ۱۳۹۹ بوده است.

وی ادامه داد: در این مدت در صورتجلسات و گزارش‌های اولیه ماموران محیط زیست مبلغ ۳۷ میلیارد و ۶۳ میلیون ریال جرایم قانونی به عنوان ضرر و زیان شکار و صید به تخلفات مزبور تعلق گرفته که بخشی تایید و وصول شده و مابقی در دست پیگیری است.

اعتبارات، آموزش و فرهنگ‌سازی

مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی گفت: همچنین در یک سال گذشته ۹۵ میلیارد و ۳۹ میلیون ریال از اعتبارات ملی در حوزه‌های تنوع زیستی، گرد و غبار و تالاب برای ساخت آب انبار و تامین آب، مقابله با بیماری حیات وحش، واکاری و آبیاری نهالکاری‌ها در مناطق بیابانی، اجرای برنامه مدیریت زیست بومی تالاب کجی نمکزار، آموزش عمومی محیط زیستی و تجهیز یگان حفاظت محیط زیست استان هزینه شده است.

وی افزود: در این مدت بیش از ۱۳ هزار نفر از جوامع محلی، دبیران، دهیاران یا سایر گروه‌های اثرگذار به صورت مستقیم تحت آموزش‌های محیط زیستی قرار گرفته‌اند تا با همیاری آنان نسبت به حفظ ذخایر طبیعی اقدام کنیم.

اکبری گفت: انجام پژوهش بنیادی و کاربردی درباره محیط زیست استان (۶ طرح پژوهشی خاتمه یافته و چهار طرح در دست انجام)، تهیه بانک تصاویر حرفه‌ای تنوع زیستی استان، تولید فیلم مستند حرفه‌ای از حیات وحش شاسکوه و همکاری با صدا و سیما در تهیه مستند تالاب کجی نمکزار از دیگر فعالیت‌های محیط زیستی طی یک سال گذشته بوده است.

وی اضافه کرد: با همه این‌ اقدامات حال عمومی محیط زیست استان خوب نیست و ظاهرا هیچ دارویی اعم از برخورد قانونی، اخطار، پایش، جریمه و جلسه به اندازه‌ای کارساز نیست که امیدواری ما نسبت به آینده را تضمین کند بلکه چاره کار همان گونه که در دنیا تجربه شده و علم اثبات کرده در فرهنگ‌سازی عمومی محیط زیست است.

مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی گفت: به جرات می‌توان گفت کمتر از ۱۰ درصد جامعه با وظایف قانونی خود در مورد محیط زیست بخصوص اصل ۵۰ قانون اساسی آشنا هستند و کمتر از پنج درصد جامعه به وظایف قانونی و وجدانی خود در این زمینه عمل می‌کنند.

برنامه‌های کوتاه‌مدت بر بلندمدت اولویت دارد

وی اذعان داشت: عمده تصمیم‌گیران و دستگاه‌های اجرایی به برنامه‌های بخشی و کوتاه‌مدت توسعه‌ای خود می‌پردازند به ویژه زمانی که کشور با تنگناهای اقتصادی و تحریم‌ها مواجه می‌شود دغدغه رفع مشکلات امشب و نهایتا فردای اقشار ضعیف جامعه پیش می‌آید و مسایل و معضلات محیط زیست که از جنس تهدیدها و بحران‌های طولانی‌مدت و آینده نگرانه است، مغفول می‌ماند.

اکبری گفت: در چنین شرایطی مردم نیز به دلیل مشکلات عدیده روزمره حوصله و تمایلی برای پرداختن به معضلات آینده فرزندان خود ندارند و بدیهی است در چنین شرایطی تولید، توسعه و رفع تنگناهای اقتصادی به عنوان پیشران سیاست‌های توسعه‌ای قرار گرفته و محیط زیست کاملا به حاشیه رانده می‌شود.

وی افزود: به هر حال در گیر و دار این محدویت‌ها، ابلاغ سند برنامه ارتقای فرهنگ حفاظت محیط زیست که به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی رسیده می‌تواند نقطه امیدی برای آینده محیط زیست باشد.

مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی اظهار داشت: در این سند برای تمامی دستگاه‌های اجرایی، نظارتی، حاکمیتی، نظامی، قضایی، فرهنگی و صدا و سیما تکالیف مشخصی در حوزه فرهنگ‌سازی محیط زیستی تعریف و تکلیف شده است.

وی گفت: بدیهی است در صورت اجرایی شدن این سند به جای فعالیت‌های قطره‌چکانی ادارات محیط زیست هر کدام از دستگاه‌های اجرایی و حاکمیتی، بخشی از وظیفه آگاهی‌رسانی عمومی محیط زیستی را بر دوش گرفته و فرهنگ‌سازی عمومی با سرعت بیشتری اتفاق می‌افتاد که می‌تواند یک جراحی بزرگ و موفق برای بهبود حال عمومی محیط زیست باشد.

۳،۱۳ درصد از خاک استان معادل ۲ میلیون هکتار در قالب مناطق چهارگانه محیط زیست مدیریت می‌شوند که شامل سه پناهگاه حیات وحش نایبندان طبس، پناهگاه حیات وحش تالاب کجی نمکزار نهبندان و پناهگاه حیات وحش رباط شور و هفت منطقه حفاظت شده شاسکوه در قاین، باقران در بیرجند، آرک و گرنگ در خوسف، مظفری در فردوس، کمرسرخ در سرایان و پطرگان در زیرکوه است.

۱۷ تا ۲۳ خرداد هفته محیط زیست نام دارد و شعار هفته محیط زیست امسال "نیم قرن حفاظت از زیست بوم‌های ایران، بازنگری، نوسازی و بازسازی" است.